ساۋد ارابياسى ۋاحاببيزمنەن باس تارتا الا ما؟

ساۋد ارابيا حانزاداسى مۇحاممەد بين سالماننىڭ (مبس) وتكەن ايدا مىسىر، ۇلىبريتانيا جانە فرانتسيا ەلدەرىنە رەسمي ساپارمەن بارعانى بەلگىلى.  سونداي كەزەكتى ساپارىنىڭ ءبىرى — اقش-قا جاساعان 18 كۇندىك ءىسساپارىندا سول ەلدەگى ءار سالانىڭ بەتكە ۇستار وكىلدەرىمەن، ۇيىمدارىمەن كەزدەسىپ، سونداعى مالىمدەمەلەرى قازىرگە دەيىن كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تالقىلانۋدا.

مبس-نىڭ قايتا قۇرۋعا باعىتتالعان سونداي مالىمدەمەلەرى اقش پەن باتىس ەلدەرىندە «مبس ساۋد ارابياسىن تۇبەگەيلى وزگەرتپەك پە؟»، «مبس ساۋد ارابياسىندا ايەلدەردىڭ قۇقىعىن ۇستەم ەتپەك»، «حانزادا سالمان ساۋد ارابياسىنىڭ تاريحىن قايتادان جازباق» دەگەن ماندەگى بولجامدارعا ارقاۋ بولىپ تۇر.

شىنىندا دا، مبس-نىڭ ۇلىبريتانياعا، فرانتسياعا جاساعان ساپارى مەن تەحاستا بۋشپەن كەزدەسۋى، جالپى اقش ساپارى ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇرعىدان وتە ماڭىزدى. سونىمەن قاتار، كوپشىلىككە دە ەرەكشە اسەر قالدىرعانى راس. جوعارىدا اتالعان ەلدەرگە بارعان كەزىندە «كينويندۋستريا»، «عارىش ساياحاتى»، «عىلىمي-تەحنولوگيالىق اقپاراتتارمەن الماسۋ»، «الەمدىك دەڭگەيدەگى ارتىستەر قاتىساتىن كونتسەرتتەر»، «دجاز فەستيۆالدەرى»، «كينو-تەاتر زالدارىن» اشۋ سياقتى ماسەلەلەردە الەمنىڭ ەڭ ءىرى كومپانيالارىمەن (Harvard, MIT, Hollywood, Silikon Vadisi, Amazon, Apple, Microsoft, Walt Disney, Boeing, Virgin Galactic, Lockheed Martin) جانە وزگە دە ياھۋدي-حريستياندىق ۇيىمدارمەن كەلىسىمشارتتار جاساعانى مەن مۇسىلماندار باسقاراتىن بىردە-ءبىر ۇيىمعا باس سۇقپاۋىنا قاراپ، ساراپشىلار مۇحاممەد بين سالماننىڭ ساۋد ارابياسىنا قاتىستى ۇستانىمى وزگەرۋدە دەپ باعالايدى. سونىڭ ىشىندە، ەل نازارىن ەرەكشە اۋدارعان «Washington Post»، «Times» جانە «The Atlantic» سياقتى ءىرى مەديا اگەنتتىكتەرىنە «ۋاحابشىلدىقتى امەريكا قالاعاندىقتان تاراتتىق» دەپ مالىمدەۋى ءبىراز داۋدىڭ شەتىن شىعارۋدا.

انىعىراق جازساق، «Washington Post» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا مبس قىرعيقاباق سوعىسى كەزىندە اقش-تىڭ تالابىمەن كوممۋنيزمگە قارسى ۋاحابشىلدىقتى تاراتقاندارىن ايتقان بولاتىن. ال، «The Atlantic» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «كوممۋنيزم بارلىق جەرگە تاراپ جاتقان ۋاقىت ەدى. بۇۇ، ەۋروپامەن بىرگە بىزگە دە قاۋىپ توندىرە باستادى. سول ۋاقىتتا كوممۋنيزمنەن قۇتىلۋ ءۇشىن كىمدى تاپساق، سونىمەن جۇمىس ىستەدىك»، - دەگەن ەدى.

جالپى، كوزى قاراقتى وقىرمانعا دا تۇسىنىكتى، حانزادا سالماننىڭ «ساۋد ارابياسىنىڭ امەريكانىڭ تالابىمەن ۋاحابشىلدىقتى تاراتقانى» تۋرالى مالىمدەمەسىنەن ولاردىڭ كەڭەستەر قۇرامىنان شىققان ەلدەرگە قاتىستى قانداي ساياسات ۇستانعانىن اشىقتان-اشىق مويىنداعانىنا كۋا بولا الامىز.

ەندەشە، ارادان قانشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن شىندىقتىڭ بەتىن اشۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ ول وسى مالىمدەمەسى ارقىلى ساۋد ارابياسىنىڭ ۋاحابشىلدىقتان باس تارتاتىنىن تۇسپالدادى ما؟ الايدا، جىلدار بويى مۇنايدان تۇسكەن تابىسىنىڭ اۋقىمدى بولىگىن ۋاحابشىلدىقتى جايۋعا جۇمساعان ساۋد ارابياسى ۋاحابشىلدىقتان وڭايلىقپەن باس تارتا قويار ما؟ باس تارتقان كۇننىڭ وزىندە دە، «توبەدەن تۇسكەندەي» بولعان وسى شەشىم قانشاما جىل بويى ۋاحابي-سالافيلىكپەن تانىلعان ساۋد ارابيا حالقىنا قالاي اسەر ەتپەك؟ بۇلارعا ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىنداۋ بولسا دا، ساۋديا حالقىن جاقسى تانيتىندار نەگىزىندە قوعامنىڭ باسىم كوپشىلىگىن قۇرايتىن جانە جالپى العاندا گەدونيزم ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ۇستاناتىن جاستار مەن ايەلدەردىڭ ەلدەگى ۋاحابي-سالافيلىك رەجيمگە نارازى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. سونداي-اق، ستاتيستيكاعا سايكەس، ساۋد ارابيا حالقىنىڭ 70 پايىزىن 30-عا تولماعان جاستار قۇرايدى ەكەن. مبس دا وسىنى بىلگەندىكتەن، «ۋاحابشىلدىقتان باس تارتۋ» تۋرالى مالىمدەمەسىن وسى بۋىندى كوزدەپ ايتقان دەگەن جورامال بار.

ساۋد ارابياسى حانزاداسىنىڭ «ۋاحابشىلدىقتى امەريكا قالاعاندىقتان جايدىق» دەگەن ماندەگى مالىمدەمەسىنىڭ استارىندا نە جاتقانى حالىقارالىق ساراپشىلار تاراپىنان ءالى زەرتتەلۋدە. نەگىزى مبس بۇل ءىستىڭ قىرعيقاباق سوعىسى كەزىندە بولعانىن ايتادى. ال ول 2017 جىلعى «بايسالدى يسلام» اتتى مالىمدەمەسىندە، راديكال-ۋاحاببي تۇسىنىگىنىڭ ساۋد ارابياسىندا 1979 جىلعى يران توڭكەرىسىنەن كەيىن قالىپتاسقانىن باسا ايتقان ەدى.

راسىندا دا، 2017 جىلدىڭ قازان ايىنداعى «بايسالدى يسلام» مالىمدەمەسىنەن سوڭ، مبس بۇرىن «حارام» ساناپ كەلگەن «عاشىقتار كۇنىن» تويلاۋدىڭ ەش ابەستىگى جوق دەپ، ول ازداي ايەلدەر قاۋىمىنىڭ قوعامدىق ومىردە «جابىنىپ» جۇرۋگە ماجبۇرلەنبەيتىنىن ءارى ولارعا سپورتپەن شۇعىلدانۋعا رۇقسات ەتىلگەنىن جاريالاعان ەدى. وسىنداي بۇرىن-سوڭدى وعاش سانالىپ كەلەن تيىمدارىنان-اق، مبس-نىڭ ۋاحاببيزمنەن باس تارتۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن اڭعارۋعا بولادى.

“The Qazaq Times”