ناتو-عا 69 جىل: ايبارلى ۇيىمنىڭ الەۋەتى مەن الداعى كۇنى نە بولماق؟

قۇرىلعانىنا 69 جىل بولعانىنا قاراماستان، ناتو ءالى كۇنگە دەيىن حالىقارالىق ايتىس-تارتىستاردىڭ وشاعىنا اينالدى جانە وعان مۇشە ەلدەر اراسىندا دا ءتۇيىنى قيىن ماسەلەلەر تولاستار ەمەس.

وسى ايدا ناتو ۇيىمىنىڭ قۇرىلعانىنا 69 جىل تولدى. وسىعان بايلانىستى وداق تا ءوزىنىڭ مەرەيتويىن تويلادى. 1949 جىلى قۇرىلعان ناتو، كەڭەستەر وداعى قاراماعىنداعى شىعىس قاناتى مەن اقش جەتەكشىلىگىندەگى باتىس قاناتىن اسكەري تۇرعىدان ءبىر-بىرىنەن اجىراتىپ، نەگىزگى جۇمىسىن ەۋروپانىڭ اسكەري سالاسىن قايتا قۇرۋ مەن كەڭەستىك ەكسپانسيونيزمنەن قورعانۋدان باستاعان ەدى. قىرعيقاباق سوعىسى بارىسىندا «بىرگە قورعانۋ» ۇستانىمى (وداق كەلىسىمشارتىنىڭ 5-بابىنداعى «مۇشە ەلدەردىڭ بىرىنە جاسالعان شابۋىل وزگە مۇشە ەلدەردىڭ بارلىعىنا جاسالعان بولىپ سانالادى» اتتى تارماعىنا سايكەس) اياسىندا ارەكەت ەتكەن ۇيىم، 1990 جىلى ءوزىن وسى سوعىستىڭ جەڭىمپازى رەتىندە جاريالادى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ناتو گەوساياسي ىقپال ەتۋ زوناسىن اقىرىنداپ كەڭەيتۋ ارقىلى كەڭەستەر وداعىنا قارسى اسكەري، ەكونوميكالىق جانە ساياسي كۇشىن ارتىرۋدا دا جەتىستىككە جەتە العان ەدى. دەگەنمەن، ناتو، ءوزىنىڭ وسى 69-جىلدىعىندا گەوساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى وداق مۇشەلەرىن وزىنەن «الىستاتىپ» العانداي.

فوتو: ntv.ru

1990 جىلداردىڭ العاشقى كەزەڭدەرىندە كەڭەستەر وداعى ىدىراعاننان كەيىن ناتو-نىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپ بولعان جايتتاردىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى، ياعني ەندى ۇيىمعا قاجەتتىلىك جوق دەگەن سىندى جان-جاقتى ايتىس-تارتىس ورىن السا دا، ۇيىم ستراتەگيالىق مىندەتىن قايتادان انىقتاپ، گەوساياسي ىقپال ەتۋ زوناسىن كەڭەستەر وداعىنىڭ ىدىراعان ايماعىنا قاراي تاراتا باستاعان ەدى. الايدا بۇل جاعداي رەسەيدىڭ 2000-جىلدارى قايتادان اياققا تۇرۋى ارقىلى ماسكەۋ مەن بريۋسسەل اراسىندا كەزەكتى كۇرەستىڭ پايدا بولۋىنا جول اشتى. گرۋزيا، ۋكراينا جانە رەسەيدىڭ قايتادان شىعىس ەۋروپامەن جاقىنداسۋ ستراتەگياسى ۇيىمنىڭ جەرورتا تەڭىزىندەگى اسكەري كۇشىن ارتتىرۋىنا جانە ءسۇريا ارقىلى قول جەتكىزگەن جاڭا پوزيتسياسىنا بايلانىستى، ناتو-نىڭ رەسەيگە باعىتتالعان ستراتەگياسىن قايتادان قاراۋعا تۋرا كەلدى.

بۇگىندە سولتۇستىك امەريكا مەن ەۋروپانىڭ ەلدەرىنەن تۇراتىن 29 مۇشەسى بار ناتو، قازىرگى ۋاقىتتاعى حالىقارالىق ساياساتتىڭ ءالى دە بولسا ەڭ كۇشتى اسكەري ۇيىمى سانالادى. سونىمەن قاتار وعان مۇشە ەلدەردىڭ جالپى ەكونوميكاسى الەم ەكونوميكاسىنىڭ شامامەن 37 ترلن. دوللاردان استام جيىنتىعىن قۇرايدى. ناتو-عا مۇشە ەلدەردىڭ قورعانىس شىعىندارى 1 تريلليون دوللاردى قۇرايدى، وعان ناقتىراق كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ناتو-عا مۇشە اسكەري كۇشتەرگە نازار سالعان جەتكىلىكتى.

وسىنشاما الەۋەتىنە قاراماستان، 69-شى جىلىنىڭ سوڭىندا ناتو نە ءۇشىن ايتىس-تارتىس وشاعىنا اينالدى؟ نەلىكتەن وعان مۇشە ەلدەر اراسىندا ەلەۋلى ايىرماشىلىق بايقالادى؟ وسىلارعا سەبەپ بولعان فاكتىلەردىڭ ناتو-نىڭ «كەلەشەگىنە» قاتىستى پىكىرتالاس تۋىنداتاتىنىن دا بولجاۋ قيىن ەمەس.

جوعارىدا ءبىز اتاپ كەتكەن، ناتو-عا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق دەگەنگە كۇنى كەشە عانا رەسەي-تۇركيا-يران ەلدەرىنىڭ انكاراداعى باسقوسۋلارى مىسال بولا الادى. ماسەلەن، ۇيىم مۇشەسى تۇركيا، ناتو ءۇشىن ءالى دە قاۋىپتى سانالاتىن رەسەي جانە ۇيىمعا «ەرىكسىز» تۇردە جەتەكشىلىك ەتۋشى اقش تاراپىنان تەرروريزمنەن دە قاۋىپتى سانالاتىن يران ەلدەرىمەن بريۋسسەلدى «مۇلدەم تولعاندىرمايتىن» سۇرياداعى ازاماتتىق سوعىسىنىڭ كەلەشەگى تۋرالى سامميت وتكىزدى. بۇدان دا ماڭىزدىسى، ناتو-نىڭ اۋە قورعانىس باعدارلاماسىندا وزىندىك ءرولى بار تۇركيانىڭ ۇيىمنىڭ شىعىس ەۋروپا قاناتىنىڭ ەڭ قاۋىپتى ايماعى سانالاتىن رەسەيمەن اتوم ەلەكتر ەنەرگيا ستانساسىن سالۋى. تۇركيا وسى جوبا ءۇشىن رەسمي ماسكەۋمەن ىنتىماقتاستىعىن ودان سايىن بەكىتە وتىرىپ، رەسەيدە شىعارىلعان «S-400» اۋە قورعانىس تەحنيكالارىن دا ساتىپ الۋدا. نەگىزىنەن، وسى اتالعانداردىڭ ءبارى ەلارالىق قاراپايىم كەلىسسوزدەر بولىپ كورىنگەنمەن دە، قازىرگى تاڭداعى حالىقارالىق ساياساتتاعى گەوساياسي وزگەرىستى بايقاتادى. بۇل جاعداي ناتو-نىڭ دا، وعان جەتەكشى ەلدىڭ دە حالىقارالىق اسكەري سالاعا، ەڭ ءىرى اسكەري ۇيىمعا «باسشىلىق» ەتۋ قابىلەتىنىڭ شەكتەلىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، ناتو-عا مۇشە ەلدەردىڭ دەربەس ستراتەگيالارىنان دا سول «باسشىلىقتىڭ» ودان ءارى جالعاسقانىن قالامايتىندارىن بايقاۋعا بولاتىن سياقتى.

“The Qazaq Times”