ورتا ازيا ەلدەرىنە باستى قاۋىپ كىم: رەسەي مەن قىتاي تاتۋ وداقتاس پا؟!

رەسەي ۇكىمەتىنىڭ رەسمي وكىلدەرىنىڭ ءبىرى جانە پارلامەنت دەپۋتاتتى باق-قا بەرگەن مالىمەتىندە، قىتايدىڭ شەتەلدەگى اسكەري كۇشتەرىن كەڭەيتۋگە ۇمتىلىس جاساپ جاتقانىن، بۇل جاعىندا قىتاي مەن رەسەي وداقتاس ەمەس ەكەنىن ايتقان. سونىمەن بىرگە رەسەيلىك لاۋازىمدى قىتايدىڭ ورتالىق ازياعا قاۋىپ توندىرەتىنىن، قازىرگى كەزدە تاجىكستانعا قىسىم ءتۇسىرىپ وتىرعانىن اتاپ وتكەن. بۇل تۋرالى VOA اقپاراتتىق سايتى جازدى.

رەسەيدىڭ ورتالىق ازيا جانە تاياۋ شىعىس زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سەمەن باگداساروۆتىڭ پىكىرىندە: «بۇعان دەيىن ساراپشىلار قىتايدىڭ ەكونوميكالىق كەڭەيۋىن ءسوز ەتىپ، ونىڭ اسكەري كەڭەيۋى تۋرالى ءسوز قوزعاماعان. الايدا، قىتاي قازىر پاكىستاندا جانە افريكاداعى دجيبۋتيندە اسكەري بازا قۇرىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە قىتاي ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن تاجىكستاندا اسكەري بازا قۇرۋعا تىرىسىپ كەلەدى»، – دەدى. ول جانە سوزىندە: «قىتايدىڭ قازىرگى بيلىگىنىڭ باستاماسىمەن قىتاي ەكسپانتسياسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە ءوتتى. ياعني، ەكونوميكالىق كەڭەيۋىمەن بىرگە اسكەري ىقپالىندا ارتتىرا تۇسەدى»، – دەدى.

باگداساروۆ سوڭعى جىلدارى كوپتەگەن رەسەيلىك باق-تاردا قىتاي ەكسپانتسياسى تۋرالى جانە رەسەي-قىتاي قارىم-قاتىناسى تۋرالى بەلسەندى پىكىر بەرىپ كەلەدى. ونىڭ پىكىرىنشە،  بۇل تۇرعىدا رەسەي قىتايدىڭ وداقتاسى ەمەس. بىراق، قاجەت بولعان جاعدايدا، ورتاق مۇددەگە ساي وداقتاسۋى مۇمكىن. ايتالىق، امەريكا قۇراما شتاتىنا قارسى بىرگە بولا الادى. ول  تىپتى رەسەيلىك «سپۋتنيگ» اگەنتتىگىنىڭ تاجىكستانداعى رەداكتسياسىنا بەرگەن سۇحباتىندان «قىتاي بىرتىندەپ تاجىكستاندى جويىپ جىبەرەدى» دەگەن پىكىرىن دە ايتقان. ول بۇل ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە مىنا مالىمەتتەردى ورتاعا سالادى: ەڭ الدىمەن، تاجىكستان قىتايدىڭ شىنجاڭىمەن شەكتەسەتىن 1000 شارشى شاقىرىم جەردى قىتايعا بەرىپ جىبەردى; سونىڭ جالعاسىندا، قىتاي تاجىكستانعا التىن، كۇمىس جانە باسقا دا پايدالى مەتالل ءۇشىن شارتتى نەسيە بەرگەن.

سوڭعى جىلدارى ستراتەگيالىق جانە ساياسي ساراپشىلاردىڭ دەنى قىتايدىڭ ورتالىق ازياداعى ەكونوميكالىق، وعان قوسا اسكەري كەڭەيۋى تۋرالى كوپتەپ تالقىلاۋدا. تالقىلاۋدىڭ تاعى ءبىر ۇشى قىتاي مەن رەسەيدىڭ ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ىقپالعا دەگەن باسەكەسىنە دە قاراتىلادى. بۇل ساراپتامالاردىڭ كوبىندە قىتايدىڭ كۇن سايىن كۇشەيىپ كەلە جاتقان ىقپالى الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپالىن ىعىستىرىپ شىعارىپ تاستاۋى مۇمكىن دەگەندى ايتادى.

دەگەنمەن، رەسەي-قىتاي قارىم-قاتىناسى كۇردەلى قايشىلىقتاردان ادا. ەكى ەل باسشىلارى دا ءار كەزدەسۋ سايىن ەلارالىق قارىم-قاتىناستارىنىڭ جىل سايىن جوعارىلاي تۇسكەنىن قايتا-قايتا ءسوز ەتەدى. قىتاي ساراپشىلارى دا رەسەيدى ءوزىنىڭ سەنىمدى دوس ەلى رەتىندە قاراستىرادى. سوعان قاراماستان رەسەي الداعى ۋاقىتتا قىتايدان كەلەتىن قاتەرلەرگە ءجيى تاپ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتاتىن ساراپشىلار كوپ.

قىتايدىڭ تاجىكستانداعى ارەكەتتەرىنە رەسەي تاجىكستان بيلىگىنەن دە كوبىرەك الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىرعانى بايقالادى. قازىر رەسەيدىڭ قىرعىزستان مەن تاجىكستاندا اسكەري بازالارى بار. تاجىكستانداعى بازاسىندا بىرنەشە ون مىڭ رەسەيلىك ساربازدار بار. كەڭەس وداعى تۇسىندا قازاقستان مەن قىرعىزستاندا قىتايدىڭ تەرريتورياسىن كەڭەيتۋىنە قارسى دايىندىقتار مەن ۇگىتتەۋلەر بولعان. ال، تاجىكستاندا مۇنداي شارالار از جاسالعان.

رەسەيلىك ساراپشىسى نيكولايسكيدىڭ ايتۋىنشا، رەسەي مەن قىتاي قارىم-قاتىناسى رەسمي مالىمەتتەر مەن ۇگىت-ناسيحاتتاعىداي كەرەمەت ەمەس. ول ەكى ەلدىڭ رەسمي تۇلعالارى عانا ءبىر-بىرىنە جىلى سوزدەر ايتقانىمەن، رەسەيلىك باق-تىڭ قىتايدى سىناپ-مىنەمەيتىنى جوق، ءتىپتى قىتاي تۋرالى ءسوز بولعاندا مىندەتتى تۇردە كەمشىلىكتەرىن تەرىپ وتىراتىنىن العا تارتادى.

مىنا ءبىر ماڭىزدى ءتۇيىندى ەستەن شىعارماۋى كەرەك، رەسەيلىك اقپارات كوزدەرى قىتاي ىقپالىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىنا قارسى قىتاي ەكسپانتسياسى تۋرالى اسىرا سىلتەپ، اقپارات تاراتىپ، وڭىردەگى ەلدەردى قارسى قويۋعا تىرىسۋى دا بەك مۇمكىن. بىراق، قالايدا ىرگەلەس ەكى دەرجاۆانىڭ ورتالىق ازياعا باستى قىسىم ءتۇسىرۋشى ەلدەر ەكەنىن انىق. ورتالىق ازياداعى قىتايعا قارسى نارازىلىقتى رەسەيدىڭ استىرتىن قولداپ وتىرعان، وتىرماعانىن ناقتى ايتۋ قيىن. بىراق، رەسەيدىڭ ورتالىق ازياعا تارايتىن باق كوزدەرىنىڭ ءبارى دەرلىك قىتايدىڭ ارتىپ كەلە جاتقان ىقپالىن ايتقىش. بۇل ىستەر دە كىسىنى ويلاندىرماي قالمايدى.

“The Qazaq Times”