الەمدىك ىقپالدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ونلاين پاراقشالارىن اقتارىپ وتىرىپ، اڭىزعا كوبىرەك ۇقسايتىن وسى ءبىر اقپاراتتى كەزدەستىردىك. اڭىزعا اينالعان «الەم باۋكەسپەلەرىننىڭ اتاسى» دەلىنەتىن فرانتسيالىق ۆيليامنان كەيىن ينتەرپول مەن اقش سوتىن جەرگە قاراتىپ كەتكەن وسى ءبىر ادامنىڭ ارتىندا قانداي قۇپيا تۇر، ونى ەشكىم تاپ باسىپ تاۋىپ ايتا المايدى.
ادامزات قوعامى كۇردەلىلەنىپ، دامىعان سايىن قىلمىس تۇرلەرى دە كوبەيىپ كەلەدى. سىرەسكەن ەرەجە-تالاپتاردان اينالىپ ءوتىپ، دامىعان تەحنولوگيانى دا الجاستىرىپ كەتەتىن نەبىر قىلمىس مايتالماندارىنىڭ ىستەرىن ەستىپ ءبىلىپ جاتامىز. جاقىندا BBC تىلشىلەرىنىڭ ءبىرى بريجيت شەففەر حانىم الەمگە ايگىلى الدامشىلىق ءىسىنىڭ باس كەيىپكەرى سيسسوكو تۋرالى مالىمەتتى جايىپ سالىپ، الەم اقپارات كەڭىستىگىن ءدۇر سىلكىندىردى. BBC-ءدىڭ بىرنەشە تىلدەگى ونلاين قىزمەتى تاراتتى. ارينە، بۇنى قازاق ءتىلدى اۋديتورياعا جەتكىزۋدەگى ماقساتىمىز الدامشىلىق پەن قىلمىستى دارىپتەۋ ەمەس، كەرىسىنشە بىلىققا باتقان جۇيەلەر مەن جەمقورلىقتىڭ قىلمىسقا جول اشقانىن اڭداتۋ.
«قاسيەتتى سيقىرشىنىڭ» اۆتوكولىك كرەديتىن الۋى
بۇل وقيعا 1995 جىلى تامىز ايىندا بولعان ەدى. گۇلدەنىپ كەلە جاتقان دۋباي قالاسىنا ورنالاسقان «يسلام بانكىنىڭ» كەڭسەسىنە فوۋتانگا باباني سيسسوكو ەسىمدى ەر ادام كىرىپ، اۆتوكولىك ساتىپ الۋ ءۇشىن قارىز سۇرايدى. سونىمەن الەمدەگى ەڭ ءىرى الدامشىلىق – قۇرعاق ءسوز ارقىلى ادامداردى يلاندىرۋدىڭ شەبەر ويىنى وسىلاي قاراپايىم عانا باستالادى. بانك سيسسوكوعا قارىز بەرۋگە كەلىسىم بەرەدى. بۇعان ريزاشىلىق بىلدىرگەن سيسسوكو وزىنە قىزمەت كورسەتكەن موحاممەد ءايۋبدى كەشكى قوناعاسى داستارحانىنا ءىلتيپات ەتىپ، ۇيىنە قوناققا شاقىرادى. كەشكى اس ۇستىندە سيسسوكو ءوزىنىڭ ماگيالىق ەرەكشە قاسيەتىنىڭ بار ەكەنىن ايتىپ، موحامماد ءايۋبدى تاڭ قالدىرادى. ول ءايۋبدى كەز-كەلگەن سوماداعى اقشانى ەكى ەسە كوبەيتە الاتىنىن ايتىپ سەندىرەدى. ءتىپتى، موحامماد ايۋب كەلەسى جولى ۇيىنە مول اقشامەن كەلەتىن بولسا وعان بۇل ونەرىن كورسەتۋگە ۋادە بەرىپ اتتاندىرادى.
موحامماد ايۋب - يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن مۇسىلمان. مۇسىلمانشىلىقتا قارا ماگيا، ياعني سيقىرشىلىق ەڭ اۋىر كۇنانىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلادى ءارى مۇسىلمانداردىڭ باسىم كوبى وعان سەنە بەرمەيدى. بىراق موحامماد ماليدىڭ شالعاي ءبىر اۋىلىنان كەلگەن سيسسوكوعا سەنىپ قالادى. ول سيسسوكونىڭ ۇيىنە ەكىنشى رەت مول اقشامەن قوناققا كەلگەندە، سيسسوكو بولمەسىنەن اتقان وقتاي ۇشىپ شىعىپ، اسىعىپ، ابدىراعان بەينەدە ايۋبدينگە: «قازىر عانا ماعان جىندار شابۋىل جاسادى. جىنداردىڭ اشۋىنا تيمەس ءۇشىن ەشقانداي ارەكەت جاساما»، – دەپ ەسكەرتەدى. موحاممەد ايۋب اقشانى بولمەگە قالدىرادى. ونىڭ ايتۋىنشا، ول بولمەدەن ءتۇستى جارىقتاردى كورگەن، ءتۇتىن جانە ارابشا سويلەگەن داۋىستار شىققان. كەيىن بولمە ءىشى جىم-جىرت بولىپ قالعان. قايتا كىرگەن كەزدە الىپ كەلگەن اقشاسىنىڭ ەكى ەسەگە كوبەيگەنىن كورگەن.
بۇل ءىستى تەكسەرۋگە قاتىسقان (دۋبايداعى اتالعان بانك ونى ءىستى انىقتاۋعا ارنايى جالداپ العان) ماياميلىك زاڭگەر الان فاين : «بۇل ىستەن كەيىن موحامماد قارا ماگيانىڭ كۇشىنە جانە سيسسوكونىڭ اقشانى ەكى ەسەگە كوبەيتە الاتىنىنا ءشۇباسىز سەنىپ قالعان. ءتىپتى سەنگەنى سونشالىق، ول سيسسوكوعا بانك ارقىلى اقشا جونەلتسە ونى دا ەكى ەسە ەتىپ قايتارادى دەپ ويلاعان»، – دەيدى.
الان فايننىڭ بەرگەن مالىمەتىنە قاراعاندا 1995-1998 جىلدار ارالىعىندا ايۋب 183 رەت سيسسوكونىڭ اتىمەن اشىلعان بىرنەشە بانك ەسەپشوتىنا اقشا اۋدارعان. سوندىقتان دا بانك تارابى سيسسوكونىڭ اتىندا ۇلكەن كولەمدەگى نەسيە كارتاسىن دا ءبىتىرىپ بەرەدى. بۇل ەسەپشوتتاردا ميلليونداعان دوللار اقشا اينالىپ جاتادى. سول كەزدەرى دۋبايداعى يسلام بانكتىڭ قاۋىپتى پروبلەماعا تاپ بولعانى تۋرالى حابارلار تاراپ جاتقان. بۇل حاباردى ەستىگەن تۇتىنۋشىلار بانكتەن اقشالارىن شىعارىپ الۋدى دا تالاپ ەتىپ تالاي جينالعان. بىراق، ەميرات بيلىگى بانك داعدارىسىنىڭ مولشەرىن كىشىرەيتىپ كورسەتۋگە تىرىسقان. ءارى بولىپ جاتقان ىستەردى «ۋاقىتتىق قيىنشىلىقتار، ەشقانداي قارجى تاپشىلىعى بولىپ جاتقان جوق جانە ينۆەستورلار مەن وزگە تۇتىنۋشىلاردىڭ اقشالارىنا قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان جوق» دەپ جاۋاپ بەرىپ وتىرعان. بىراق بۇل ايتىلعاندار شىندىقتان الىس ەدى.
فايننىڭ ايتۋىنشا: «بۇل يسلام بانكتى الەم الدىندا كۇلكىگە قالدىراتىن جاعداي ەدى. سول ۋاقىتتا بانك تەك بيلىكتىڭ كومەگىمەن عانا ساقتاپ قالۋعا بولادى. بىراق جوعالعان قارجى كولەمى تىم كوپ ەدى»، – دەيدى.
بۇل كەزدە «قاسيەتتى سيقىرشى» فوۋتانگا باباني سيسسوكو قايدا ءجۇردى؟
ول بۇل كەزدە قۇرلىق اتتاپ كەتكەن ەدى. سيسسوكو 1995 جىلدىڭ قاراشا ايىندا موحامماد ايۋبقا ءوزىنىڭ «قاسيەتتى سيقىرشىلىق» ونەرىن كورسەتكەننەن كەيىن نيۋ-يوركتەن بىراق شىققان. ول «سيتيبانك» كەڭسەسىنىڭ بىرىنە باس سۇعىپ، ونداعى قىزمەتكەر قىزداردىڭ بىرىمەن تانىسادى جانە وعان ۇيلەنەدى. بۇدان كەيىن وعان سيتيبانكتەن ەسەپ اشۋ قيىن بولمايتىنى انىق. ول بۇل بانكتەن دە ءوز اتىندا بىرنەشە ەسەپ اشادى. بۇل ەسەپشوتتارعا 100 ملن دوللار كولەمىندە اقشا اۋدارىلعان.
كەيىن دۋبايداعى يسلام بانك سيتيبانكتىڭ ۇستىنەن سوتقا ارىز بەرەدى. يسلام بانكتىڭ بەرگەن ەسەبىنە قاراعاندا سيتيبانككە 151 ملن اقش دوللارى اۋدارىلعان جانە ونىڭ ءبارى ەشقانداي رۇقساتسىز جاسالعان. بىراق كوپ وتپەي دۋبايلىق بانك سيتيبانك ۇستىنەن بەرگەن ارىزىن قايتارىپ الادى جانە ەشقانداي شاعىمىم جوق دەپ شىعادى.
سيسسوكو وزىنە كومەكتەسكەن جۇبايىنا جارتى ميلليون دوللارعا جۋىق اقشا بەرگەن. شىن مانىسىندە، ول ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى نەكە قاتىناسى دا تۇسىنىكسىز. سيسسوكونىڭ وزگە دە نەكەلى ايەلدەرىنىڭ بار ەكەنىن ونىڭ سيتيبانكتەگى ايەلى دە بىلەدى ەكەن. ونىڭ ايەلدەرىنىڭ بىرەۋى افريكادا، بىرەۋى ماياميدە، بىرەۋى نيۋ-يوركتە.
ارماندارىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلگەن قالتالى
سونىمەن دۋبايداعى بانكتەن تۇسكەن اقشالارمەن سيسسوكو ارماندارىن جۇزەگە اسىرا باستايدى. باتىس افريكادا جەكە اۆياكومپانيا اشادى. Hawker Siddeley 125 جانە بىرنەشە ەسكى Boeing 727 ۇشاقتارىن ساتىپ العان. كوپ وتپەي ول كومپانياعا ءوزىنىڭ ماليدەگى تۋىپ-وسكەن اۋىلدىڭ اتىن بەرەدى. ءبارى دە جوسپار بويىنشا دامىپ كەلە جاتقان. الايدا، 1996 جىلى ماۋسىمدا سيسسوكو ورەسكەل قاتەلىك جىبەرىپ الادى. ول ۆەتنام سوعىسىندا ىستەتىلگەن Bell UH-1 Iroquois اتتى ەكى تىكۇشاق ساتىپ الماقشى بولادى. قازىرگە دەيىن وعان نە ءۇشىن سوعىس تىكۇشاعى كەرەك بولعانى تۇسىنىكسىز. ءوزىنىڭ سول كەزدەگى تۇسىنىك بەرگەن سوزىندە بۇل ۇشاقتاردى جەدەل جاردەم رەتىندە قولدانام دەسە كەرەك. بىراق بۇل تىكۇشاقتاردىڭ كولەمى تىم ۇلكەن جانە ولاردى جەدەل جاردەم ءۇشىن پايدالانۋ مۇمكىن دە ەمەس. بۇل سوعىس ۇشاقتارىن ساتىپ الۋ ءۇشىن ارنايى رۇقسات كەرەك بولعان. بۇل ءىستى تەز ارادا ءبىتىرۋ ءۇشىن سيسسوكو سالىق قىزمەتكەرىنە 30 مىڭ دوللار كولەمىندە پارا بەرەدى جانە سول ارەكەتى بارىسىندا ۇستالىپ قالادى. ونى تۇتقىنداۋعا ينتەرپول ارنايى بۇيرىق بەرەدى. سيسسوكو جەنەۆادان تاعى ءبىر بانك ەسەپشوتىن اشىپ جاتقان جەرىنەن تۇتقىندالادى.
«قايىرىمدى الاياق»، «اقشانى ۋىستاپ شاشقان ميلليونەر» جانە العاشقى سوت
ونىڭ اقتاۋشى ادۆوكاتى توم سپەنسەر ونىمەن العاش رەت جەنەۆاداعى تۇرمەدە جولىعادى. ول سول كەزدى ەسكە العاندا: «مەنەن تۇرمە قاراۋىلىنىڭ ءبىرى سيسسوكونى قاشان اقش-قا ەكستراديتسيالايدى دەپ سۇراپ قالدى. مەن قازىرگە ەشنارسەنى انىق ايتا المايتىنىمدى ءبىلدىردىم. ول مەنەن مۇمكىن بولسا بۇل ءىستى كەشەۋىلدەتە تۇرۋىمدى سۇرادى. مەن ودان سەبەبىن سۇراپ ەدىم، «ويتكەنى ول بىزگە كۇندە پاريجدەن ءدامدى تاعامدار الدىرىپ تۇرادى» دەدى»، – دەيدى توم سپەنسەر.
سيسسوكو تەز ارادا اقش-قا ەكستراديتسيالانعان. بىراق ول كەزدە ول تەك تىكۇشاق ىسىمەن ۇستالعان دا بانكتەگى ىستەرى تۋرالى ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيتىن ەدى. ول ءوزىن قورعاۋ ءۇشىن كوپتەگەن ىقپالدى ادامداردى دا تارتقان. سيسسوكونىڭ ءىسى قارالىپ جاتقاندا امەريكالىق بەدەلدى ديپلوماتتاردىڭ دا ول ءۇشىن كۋالىك بەرۋگە دايىن ەكەنىن بىلدىرگەنى سۋديانى دا قاتتى تاڭقالدىرسا كەرەك. ءتىپتى وعان كەپىل بولۋعا اقش-تىڭ بۇرىنعى سەناتورى بەرچ بەي دە دايىن ەكەنىن ايتقان. اقش ءۇشىن ەشقانداي دا ماڭىزى جوق وسى ءبىر شەتەلدىك ءۇشىن قۇراما شتات لاۋازىمدىلارىنىڭ كەۋدە كەرىپ العا شىعۋىنىڭ سەبەبى بۇگىنگە دەيىن تۇسىنىكسىز.
دەسە دە، اقش ۇكىمەتى ونى قاماۋعا الۋعا بەكەم تۇرعان. سوڭىندا ونى 20 ملن دوللار كەپىل سومامەن بوساتقان. ال بۇل سوما فلوريداداعى سوت ءۇشىن رەكوردتىق كورسەتكىش ەدى. سيسسوكو تۇرمەدەن ارەڭ شىقسادا اقشا جاساۋ ارەكەتىن جالعاستىرا تۇسەدى. ءوزىن اقتاپ شىققان ادۆوكاتتارعا «مەرسەدەس» جانە «ياگۋار» اۆتوكولىكتەرىن سىيعا تارتقان. بىراق بۇل كولىكتەردىڭ قۇنى ونىڭ جۇمساعان اقشالارىنىڭ جانىندا ەشتەڭە ەمەس ەدى. ايتالىق ءبىر ساندىك بۇيىمدار دۇكەنىنە ءبىر باس سۇققاندا 500 مىڭ اقش دوللارىن تاستاپ جۇرە بەرگەن ەكەن. ال، اۆتوكولىك سالونىنا ءبىر كىرگەندە ەكى، ءۇش نەمەسە ءتورت كولىكتى ءبىر جولدا ساتىپ العان جانە ءبىر اپتا وتپەي جاتىپ تاعى سول اۆتوسالونعا باس سۇعىپ جاڭا كولىك ساتىپ الاتىن بولعان. الاننىڭ ەسەبىنشە، سيسسوكودا 30-35 قىمبات اۆتوكولىك بولعان.
اقشانى سۋشا شاشاتىن سيسسوكونىڭ ءار بەيسەنبى سايىن قالانى ارالاپ، باسپاناسىز قايىرشىلارعا ۋىستاپ-ۋىستاپ اقشا تاراتاتىنىن ونىڭ تاعى ءبىر اقتاۋشى ادۆوكاتى پروفەسسور سميت مىرزا ايتادى. «Miami Herald» باسىلىمىنىڭ ەسەبىنە قاراعاندا سيسسوكو 10 ايدىڭ ىشىندە قايىرشىلاردىڭ وزىنە 14 ملن اقش دوللارىن تاراتقان ەكەن. پروفەسسور سميت مىرزا سوزىندە: «سيسسوكو قازىرگى زاماننىڭ روبين گۋدى ما؟ نە ءۇشىن كەدەيلەرگە اقشا تاراتادى»، – دەپ ويلادىم دەيدى.
قىرۋار اقشا جۇمساپ، دارىندى ادۆوكاتتاردى جالداعانىمەن سوتتىڭ ايىپتاۋى الدىندا فوۋتانگا باباني سيسسوكو ءوز ايىبىن مويىندايدى. مۇمكىن ول ءوزىنىڭ بايلىعىنىڭ قايدان كەلگەنىن جاسىرۋ ءۇشىن وسى تالعامى كومەكتەسەدى دەپ ويلاسا كەرەك. ونى 43 كۇنگە اباقتىعا جاۋىپ، 250 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە ايىپپۇل سالادى. ارينە بۇل ايىپپۇل ونىڭ دۋبايداعى يسلام بانكتەن العان اقشاسىمەن وتەلدى. ول بەلگىلەنگەن مەرزىمنىڭ جارىمىن عانا اباقتىدا وتكىزىپ شىققان. ويتكەنى ول باسپاناسى جوقتارعا ارنايى باسپانا قۇرۋ ىسىنە 1 ملن دوللار قارجىمەن قايىرىمدىلىق جاساعان. قالعان قاماق كۇندەرىن ماليدەگى ءۇي قاماعىندا وتكىزەتىن بولادى.
«اڭىزدىڭ اقىرى»
سيسسوكو وسىدان كەيىن ەلىنە قاھارمان رەتىندە قايتىپ ورالدى. مولشەرى وسى ۋاقىتتا دۋبايداعى يسلام بانكىنىڭ اۋديتورلارى ءىستىڭ جاي-جاپسارىن بايقاپ قالادى. ال ايۋب وسى كەزدە الاڭداپ سيسسوكوعا قوڭىراۋ شالادى، بىراق ونىڭ تەلەفونى ءسوندىرۋلى بولادى. سونىمەن موحامماد ايۋب بانكتەگى قىزمەتتەستەرىنىڭ بىرىنە ءىستىڭ انىق-قانىعىن ايتۋعا ءماجبۇر بولادى. انىعىن ايتقاندا ول يسلام بانكتەن شىعارعان قارجىلاردىڭ كولەمىن اۋىزبەن ايتۋعا ءداتى بارماي قاعازعا جازىپ بەرگەن. ونىڭ جازعان سوماسى 890 ملن ديرحان، ياعني، 242 ملن اقش دوللارى ەدى. ءتىپتى دە اشالاي ايتاتىن بولساق، بۇل «سيقىر ارقىلى ەكى ەسە كوبەيتىلىپ جاتقان» اقشانىڭ سوماسى ەدى. ايۋبتى الدامشىلىق ايىبىمەن ءۇش جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرادى. سيسسوكونى دۋباي سوتى سىرتتاي ءۇش جىلعا سوتتايدى. ينتەرپول حالىقارالىق قۋعىنداۋ بۇيرىعىن تۇسىرگەن. بىراق سيسسوكو ءالى كۇنگە دەيىن ىزدەۋدە ءجۇر.
2002 جىلدان 2014 جىلعا دەيىن سيسسوكو مالي پارلامەنتىنىڭ مۇشەسى بولىپ تۇرعان. قازىر ول مالي پارلامەنتىنەن كەتكەن بولسا دا، ەل بيلىگى ونى قورعاپ كەلەدى. قىلمىسكەرلەردى وتكەرىپ بەرۋ بويىنشا مالي بىردە ءبىر ەلمەن كەلىسىم جاساسپاعان ەكەن. دۋبايداعى يسلام بانك كۇنى بۇگىنگە دەيىن سيسسوكونى جاۋاپقا تارتۋعا تىرىسۋدا.
سيسسوكونى ىزدەپ بارعان ءجۋرناليستىڭ كورگەن-بىلگەنى
بريدجيت شەففەر حانىم:
– مەنىڭ ماليدىڭ ورتالىق قالاسى باماكوعا بارۋداعى ماقساتىم سيسسوكونى بىلەتىن ادامداردى ىزدەپ تابۋ ەدى. ونى جاقسى بىلەتىن بىرقاتار ادامدارمەن كەزدەستىم. ولار سيسسيكونىڭ تۋعان اۋىلىنان ءوزىن دە تاۋىپ الۋىڭ مۇمكىن دەدى. دابي دەگەن شالعاي ءبىر اۋىل ەكەن. كولىكپەن نەشە ساعات ءجۇرىپ ول اۋىلعا دا باردىم. قۇرالدى كۇزەتشىلەر كوپتەپ توپتاسقان سيسسوكونىڭ دا ءۇيىن وپ-وڭاي تاۋىپ الدىم. قازىر ونىڭ جاسى 70-كە تاياپ قالعان ەكەن. بىراق، سۇحبات بەرۋگە دە كەلىستى.
از-كەم اڭگىمەدەن كەيىن مەن ودان دۋبايداعى يسلام بانكتەن جوعالعان 242 ملن اقش دوللار تۋرالى سۇرادىم. ول:
– حانىم، 242 ملن دوللار جونىندە ايتار بولسام، بۇل بۇرمالانعان وقيعا. بانكير مىرزالار بۇل اقشادان قايتىپ ايىرىلىپ قالعانىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋى كەرەك. 242 ملن دوللار! ويلاڭىزشى، بۇل اقشالار ءبىر عانا وسىنداي جولمەنەن قايتىپ شىعىپ كەتسىن؟! ماسەلە وسىندا. بۇل ىستە اقشا اۋدارۋعا رۇقسات بەرگەن ءبىر عانا كىسى (ايۋب) تۋرالى ەمەس، كوپتەگەن ادامدار تۋرالى ءسوز بولۋعا ءتيىس. بانكتە اقشا اۋدارۋ ءىسىن جاساعان دا ءبىر عانا كىسى جاۋاپ بەرمەيدى، بىرنەشە ادام جاۋاپ بەرەدى، – دەدى.
مەن ودان «ماگيالىق كۇش» ارقىلى ادامدارعا اسەر ەتۋ ءىسى تۋرالى دا سۇرادىم.
– حانىم، ەگەر دە ادامنىڭ وسىنداي قاسيەتى بولسا، وعان بۇنداي ىستەردى ىستەپ نە كەرەگى بار؟ ەگەر ءسىز وسىنداي قاسيەتكە يە بولساڭىز، وسى جەردەن شىقپاي-اق بۇكىل الەمنىڭ بانكتەرىن توناپ كەلمەيسىز بە؟ – دەدى سيسسوكو.
ينتەرپولدان 20 جىلدان بەرى بوي تاسالاپ كەلگەن سيسسوكو قازىر ماليدەن اتتاپ شىعا المايدى. بىراق ول قارا ماگيانىڭ كۇشىمەن يسلام بانكتى تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتكەنى ءۇشىن ءبىر كۇن دە تۇرمەگە قامالعان جوق.
بريجيت شەففەر حانىم ءسوزىن وسىلاي تامامداپتى. سيسسوكونىڭ سوزىنەن يسلام بانكتەن اۋدارىلعان اقشاعا قاتىستى ادامنىڭ موحامماد ايۋب عانا ەمەس ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. اقشانى ەسەلەپ كوبەيتۋگە قىزىعاتىن ادامدار بارشىلىق، دەسە دە سيسسوكو بانكيرلەر مەن ەميرات بيلىگىنىڭ اراسىنداعى كەمشىلىكتى مىقتاپ پايدالانىپ كەتكەنى انىق. قالاي دەسەك تە، جاراتۋشىنىڭ سوتى قالاي بولاتىنىن كىم ءبىلسىن، سيسسوكو ادامنىڭ سوتىنان جالتارىپ كەتىپتى.