الەمدەگى دەموكراتيالىق جاعداي. فوتو:FREERUNSCA.ORG .

الەمدىك تانىمال باسىلىمدار مەن اقپارات اگەنتتىكتەرى ۋاشينگتونداعى Freedom House اتتى تاۋەلسىز عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ تاياۋدا شىعارعان زەرتتەۋ قورتىندىسى تۋرالى جازۋدا. اتالعان ينستيتۋتتىڭ زەرتتەۋ قورىتىندىسى كورسەتكەندەي، الەمدە اۆتوكراتيالىق رەجيمدەردىڭ ىقپالى بارعان سايىن ارتا تۇسكەنى بەلگىلى بولعان. بۇل تۋرالى The Times باسىلىمى ءبىرىنشى بولىپ حابارلادى.

The Times باسىلىمىنىڭ پىكىرىنشە، پرەزيدەنت ترامپتىڭ دەموكراتيانى قورعاۋدان باس تارتۋى الەمدى ۇرەيلى بەت-بەينەگە الىپ كەلگەن. Freedom House جاساعان قورىتىندى باياندامادا «قازىر الەم دەموكراتيانىڭ داعدارىسىندا ءومىر سۇرۋدە» دەلىنگەن. ونىڭ دالەلى رەتىندە كوپ ساندى ەلدەردە ليدەرلەردىڭ ءادىل سايلاۋ ارقىلى بيلىككە كەلۋ ءىسى بارعان سايىن كەرى كەتىپ بارا جاتقانىن العا تارتقان. ايتا كەتەرلىگى، بۇل ينستيتۋت سوڭعى 12 جىلدان بەرى ليدەرلەرىن دەموكراتيالىق جولمەن سايلاپ الاتىن مەملەكەتتەر سانى بارعان سايىن ازايىپ بارا جاتقانىن ەسكەرتۋدە. زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، بۇل جاعداي دەموكراتياعا بەت بۇرعان مەملەكەتتەردە دە كەزدەسىپ جاتىر.

Freedom House تۇركيا مەن ماجارستاندى ەرەكشە اتاپ ءوتىپتى. بۇل ەلدەردەگى دەموكراتيا جاعدايى بارعان سايىن ناشارلاپ، اۆتوريتاريزمگە بەت العانىن العا تارتادى. الەمگى اۆتوكراتيالىق رەجيمدەردىڭ بارعان سايىن كۇشەيۋىنە رەسەي مەن قىتاي باستى قوزعاۋشى كۇش بولىپ وتىر دەپ كورسەتكەن. "بۇل ەكى ەل – الەمدەگى ەڭ نەگىزى ءاۆتوريتاريزمنىڭ وشاعى، ولاردىڭ رەجيمدەرى ءوز ىشىندەگى دەموكراتيانى تۇنشىقتىرۋمەن بىرگە اينالاسىنا ءاۆتوريتاريزمنىڭ زاھارىن شاشۋدا" دەلىنگەن.

زەرتتەۋ قورىتىندىسىنىڭ اۆتورلارى «ماسكەۋ مەن بەيجىڭ دەموكراتيانى وزدەرىنە جاۋ كورىپ، دەموكراتيانىڭ نەگىزدەرىن تالقانداۋعا تىرىسىپ كەلەدى» دەگەن پىكىردى ايتقان. سونىمەن قاتار «دونالد ترامپتىڭ دەموكراتيانى قولداۋدى توقتاتۋ شەشىمى، اۆتوريتاريزم ليدەرلەرىنە ۇلكەن وراي تۋدىردى. ول ديكتاتورلارمەن جاقىن قارىم-قاتىناستى ۇستانۋعا تىرىسىپ، اقش-تىڭ 70 جىلدان بەرگى سىرتقى-ساياساتىن تەرىسكە شىعارۋدا» دەگەن پىكىر بىلدىرگەن.

Freedom House قۇراما شتاتتاردىڭ ءبىر جىلداعى دەموكراتيالىق جاعدايدىڭ ەلدەگى سوڭعى ون جىلداعى دەموكراتيا كورسەتكىشتەرىنە سالىستىرعاندا تەز ءارى ەلدى الاڭداتارلىق دەڭگەيدە تومەندەپ كەتكەنىن مالىمدەيدى. وعان قوسا دەموكراتيا كورسەتكىشى تومەندەۋدى كورسەتكەن ەلدەر قاتارىنا اقش-پەن بىرگە، ساۋد ارابياسى، پاكىستان، ماجارستان ەلدەرىن كورسەتكەن.

ايتا كەتەيىك، اتالعان ينستيتۋت 1972 جىلدان بەرى ەركىن جانە بوستاندىققا شەكتەۋ قويعان ەلدەردىڭ ءتىزىمىن جىل سايىن جاريالاپ كەلەدى. اتالعان تىزىمدە ۇلىبريتانيا الەمدەگى ەركىندىككە مەيلىنشە جول بەرگەن ەلى سانالعان دا، ەكىنشى ورىندى گەرمانيا يەلەگەن. فرانتسيا 90 پايىز، اقش 86 پايىز، ال رەسەي 20 پايىز ەركىندىك كورسەتكىشىمەن تۇر.

“The Qazaq Times”