رۋحاني جاڭعىرۋ ادام كاپيتالىن دامىتۋعا باعىتتالعان

اباي ءۇشىن دۇنيەنىڭ باستى قۇندىلىعى – ادام، ءجاي عانا ادام ەمەس، رۋحاني تۇرعىدا كەمەلدەنگەن تولىق ادام. اباي ۇسىنعان «تولىق ادام» كونتسەپتسياسى پرەزيدەنتتىڭ  «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا جالعاسىن تاپتى. رۋحاني جاعىنان باي ادامۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن ۇلتتىق كودى ساقتاعان، ساناسى اشىق،  ءبىلىمدى، ۇلتىنىڭ پاتريوتىن»- قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.

كەز-كەلگەن قوعامنىڭ باستى بايلىعى ادام. ولاي بولسا، ەجەلگى ويشىلدار مەن مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ  ادام تۋرالى قۇندى ويلارى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. ولاردىڭ ەڭبەكتەرىندە ادامنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى جوعارى باعالانعان. ءال-فارابي ءوزىنىڭ مورالدىق  ىلىمىندە پاراساتتى ادام  تۋرالى وي-قوزعايدى. «قايىرىمدى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراستارى» اتتى  تراكتاتىندا «قايرات»، «اقىل» جانە «جۇرەك» سياقتى ۇعىمدارعا تۇسىنىك بەرە كەلىپ: ادام بويىنداعى ءبىلىم مەن عىلىمعا باسا نازار اۋدارادى. ءال-ءفارابيدىڭ وسى فيلوسوفيالىق تۇجىرىمى ابايدىڭ «ون جەتىنشى» قارا سوزىندە ءوزىنىڭ لوگيكالىق جالعاسىن تاپقان.  «اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا، سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك،- دەيدى. اباي ءۇشىن دۇنيەنىڭ باستى قۇندىلىعى – ادام، ءجاي عانا ادام ەمەس، رۋحاني تۇرعىدا كەمەلدەنگەن تولىق ادام. اباي ۇسىنعان «تولىق ادام» كونتسەپتسياسى پرەزيدەنتتىڭ  «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا جالعاسىن تاپتى. رۋحاني جاعىنان باي ادامۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن ۇلتتىق كودى ساقتاعان، ساناسى اشىق،  ءبىلىمدى، ۇلتىنىڭ پاتريوتىن»- قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى. ولاي بولسا، پرەزيدەنتتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى قوعامنىڭ باستى بايلىعى ادام كاپيتالىن دامىتۋعا باعىتتالعان.

ادام كاپيتالى ادامنىڭ  ساپالىق جانە ساندىق كورسەتكىشتەرىمەن انىقتالاتىن، تابيعي بولمىسى مەن  الەۋمەتتىك ءمانى بار  قابىلەتى، ءبىلىمى، بىلىگى، داعدىسى قالىپتاسقان قوعامنىڭ ەڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى. ءبىلىم بەرۋ ءبىر جاعىنان، تۇتاس ۇلتتىڭ ينتەللەكتۋالدى پوتەنتسيالىنىڭ دامۋى جانە تەرەڭدەۋىنىڭ فاكتورى بولسا، ەكىنشى جاعىنان، ادام مۇمكىندىكتەرىنىڭ بارىنشا جۇزەگە اسۋىنىڭ ىرگەلى العىشارتى. ءبىلىم بەرۋ ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى جەڭىلدەتۋدىڭ جانە جۇمىسسىزدىققا قارسى قۇرال رەتىندە قاراستىرىلادى.

ادام كاپيتالىنۇدايى وسىرۋدىڭ العى شارتتارىنا ادامنىڭ  جانۇياسىنىڭ ماتەريالدىق جەتىستىگى، ونىڭ جەكە بايلانىستارى، مادەني دەڭگەيى  جاتادى. ەگەر دە قوعام جانۇيانى قولداپ، ونىڭ وزىندىك ساياساتىنىڭ ىسكە اسۋىنا ينۆەستيتسيالار سالسا، جانۇيانىڭ ماتەريالدىق بايلىعىن ءوسىرىپ قانا قويماي، ءبىلىمدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاعان، رۋحاني دۇنيەسى باي ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە جاعداي  جاسايدى. جەكە ادامالەۋمەتتىك تۇلعا رەتىندە تەك جانۇيادا عانا قالىپتاساتىندىقتان، قوعامنىڭ رۋحاني يگىلىكتەرىن بويىنا دارىتقان، ءبىلىمدى دە بىلىكتى كاسىبي ءمامانبىزدىڭ جارقىن بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى بولماق. گوردون درايدەن مەن دجانەت ۆوستىڭ «ءبىلىم بەرۋ رەۆوليۋتسياسى» كىتابىندا  بىلىم بەرۋ سالاسىندا وسى زامانعى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە ءتان پروبلەما تاماشا باياندالعان: «الەم سوندايلىق جەدەل وزگەرۋدە، ال ءبىلىم جۇيەسى سوندايلىق ورالىمسىز دا جىگەرسىز، ول بەينەبىر ۋاقىتتىڭ تورىنا ءتۇسىپ قالعانداي، الدەقاشان اياقتالعان وتكەن داۋىرگە قىزمەت كورسەتۋىن جالعاستىرىپ كەلەدى»-دەگەن ءسوزىن ايتا كەتكەن دە ءجون بولار. قازىرگى عىلىمى مەن تەحنولوگياسى ورىستەپ دامىعان گەرمانيا، جاپونيا سياقتى ەلدەر ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ەڭ باستى كاپيتال، ادام كاپيتالىن دامىتۋعا باسا نازار اۋدارىپ، ونىڭ جەمىسىن قازىر بۇكىل قوعام بولىپ كورىپ وتىر. ادام كاپيتالىن دامىتۋداعى ەڭ باستى ينۆەستيتتسيا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا باعىتتالۋى كەرەك. قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامدا جۇرگىزىلىپ وتىرعان ءبىلىم سالاسىنداعى باسى بار اياعى رەفورمالار ەمەس جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلىپ وتىراتىن جاڭا باعىت كەرەك. ونىڭ العاشقى تابالدىرىعى مەكتەپ، ودان كەيىنگى ساتىسى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ، ودان كەيىنگى ساتىسى جوعارعى ءبىلىم بەرۋ بولماق. مەكتەپتەردى بۇگىنگىدەي جالپى ءبىلىم بەرەتىن-جاي مەكتەپ جانە مەكتەپ-گيمازيالار مەن ليتسەيلەر دەپ ءبولىپ ونداعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم پوتەنتسيالىنا باسا نازار اۋدارىپ، ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردى اتالعان جاي مەكتەپتەرگە اۋىستىرىپ، سوڭىندا وسى جاي مەكتەپتى ءبىتىرىپ شىققان وقۋشىلار كاسىبي مامدىققا ياعني كوللەدجدەردە وقىپ، بىتىرگەنەن كەيىن قوعامداعى كاسىبي مامانداردىڭ قاتارىن تولىقتىرسا. قازىرگىدەي سانى بار ساپاسى جوق جوعارعى وقۋ ورىندارىن قىسقارتىپ، ەلىمىزدەگى ىرگەلى جوعارعى وقۋ ورىندارى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، كيمەپ، س. دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردى گارۆارد، وكسفورت ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن تەرەزەسى تەڭەسەتىن دەڭگەيگە كوتەرۋ، بۇل يگى ىستەردىڭ بارلىعى ەلىمىزدەگى ادام كاپيتالىن دامىتۋعا جول اشارى ءسوزسىز. دجون كەننەدي  ايتقانىنداي: «بىزگە ەشقاشان بولماعان نارسە تۋرالى ارمانداۋعا قابىلەتتى ادامدار كەرەك».

قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرۋ مىندەتى، قازىرگى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ الدىنا ۇلكەن مىندەت قويادى. جوعارى تەحنولوگيالىق ءبىلىم  داعدىلارى قالىپتاسقان، نارىقتىق ەكونوميكانى ەركىن باعدارلاي  الاتىن جوعارى بىلىكتى ماماندار قوعامدا بەلسەندى قىزمەت جاساعاندا عانا بۇل ماسەلە تۇبەگەيلىشەشىلەتىن بولادى.

ءبىلىمدى، ساۋاتتى ادامدار - ءححى عاسىردا ادامزات دامۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى. بۇل تۋرالى اباي اتامىز: «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى. ودان باسقا نارسەمەن وزدىم عوي دەمەكتىڭ ءبارى بەكەر» دەپ وسيەت قالدىرعان بولاتىن. كاكىم اباي ايتپاقشى  وزگەلەردەن ارقاشان اقىل، بىلىمىمىزبەن وزباساق، وزدىم دەۋمىز بەكەر بولماق.

تورتاەۆا قاپيزا دولداشقىزى،

 الماتى مەملەكەتتىك پوليتەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى

 “The Qazaq Times”