Ruhani jañğıru adam kapitalın damıtuğa bağıttalğan

Abay üşin dünieniñ bastı qwndılığı – adam, jäy ğana adam emes, ruhani twrğıda kemeldengen tolıq adam. Abay wsınğan «tolıq adam» koncepciyası Prezidenttiñ  «Bolaşaqqa bağdar: ruhani jañğıru» maqalasında jalğasın taptı. Ruhani jağınan bay adamwlttıq biregeylik pen wlttıq kodı saqtağan, sanası aşıq,  bilimdi, wltınıñ patriotın»- qalıptastıruımız kerek dep atap körsetti.

Kez-kelgen qoğamnıñ bastı baylığı adam. Olay bolsa, ejelgi oyşıldar men memleket qayratkerleriniñ  adam turalı qwndı oyları biz üşin mañızdı. Olardıñ eñbekterinde adamnıñ ruhani qwndılıqtarı joğarı bağalanğan. Äl-Farabi öziniñ moral'dıq  iliminde parasattı adam  turalı oy-qozğaydı. «Qayırımdı qala twrğındarınıñ közqarastarı» attı  traktatında «Qayrat», «Aqıl» jäne «Jürek» siyaqtı wğımdarğa tüsinik bere kelip: adam boyındağı bilim men ğılımğa basa nazar audaradı. Äl-Farabidiñ osı filosofiyalıq twjırımı Abaydıñ «On jetinşi» qara sözinde öziniñ logikalıq jalğasın tapqan.  «Aqıl, qayrat, jürekti birdey wsta, Sonda tolıq bolasıñ elden bölek,- deydi. Abay üşin dünieniñ bastı qwndılığı – adam, jäy ğana adam emes, ruhani twrğıda kemeldengen tolıq adam. Abay wsınğan «tolıq adam» koncepciyası Prezidenttiñ  «Bolaşaqqa bağdar: ruhani jañğıru» maqalasında jalğasın taptı. Ruhani jağınan bay adamwlttıq biregeylik pen wlttıq kodı saqtağan, sanası aşıq,  bilimdi, wltınıñ patriotın»- qalıptastıruımız kerek dep atap körsetti. Olay bolsa, Prezidenttiñ «Bolaşaqqa bağdar: ruhani jañğıru» bağdarlamalıq maqalası qoğamnıñ bastı baylığı adam kapitalın damıtuğa bağıttalğan.

Adam kapitalı adamnıñ  sapalıq jäne sandıq körsetkişterimen anıqtalatın, tabiği bolmısı men  äleumettik mäni bar  qabileti, bilimi, biligi, dağdısı qalıptasqan qoğamnıñ eñ bastı qozğauşı küşi. Bilim beru bir jağınan, twtas wlttıñ intellektualdı potencialınıñ damuı jäne tereñdeuiniñ faktorı bolsa, ekinşi jağınan, adam mümkindikteriniñ barınşa jüzege asuınıñ irgeli alğışartı. Bilim beru ekonomikalıq ösudiñ mañızdı faktorı, äleumettik teñsizdikti jeñildetudiñ jäne jwmıssızdıqqa qarsı qwral retinde qarastırıladı.

Adam kapitalınwdayı ösirudiñ alğı şarttarına adamnıñ  janwyasınıñ materialdıq jetistigi, onıñ jeke baylanıstarı, mädeni deñgeyi  jatadı. Eger de qoğam janwyanı qoldap, onıñ özindik sayasatınıñ iske asuına investiciyalar salsa, janwyanıñ materialdıq baylığın ösirip qana qoymay, bilimdi, wlttıq qwndılıqtardı saqtağan, ruhani düniesi bay wrpaqtı tärbieleuge jağday  jasaydı. Jeke adamäleumettik twlğa retinde tek janwyada ğana qalıptasatındıqtan, qoğamnıñ ruhani igilikterin boyına darıtqan, bilimdi de bilikti käsibi mamanbizdiñ jarqın bolaşağımızdıñ kepili bolmaq. Gordon Drayden men Djanet Vostıñ «Bilim beru revolyuciyası» kitabında  bilim beru salasında osı zamanğı älemniñ köptegen elderine tän problema tamaşa bayandalğan: «Älem sondaylıq jedel özgerude, al bilim jüyesi sondaylıq oralımsız da jigersiz, ol beynebir uaqıttıñ torına tüsip qalğanday, äldeqaşan ayaqtalğan ötken däuirge qızmet körsetuin jalğastırıp keledi»-degen sözin ayta ketken de jön bolar. Qazirgi ğılımı men tehnologiyası öristep damığan Germaniya, Japoniya siyaqtı elder ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin eñ bastı kapital, adam kapitalın damıtuğa basa nazar audarıp, onıñ jemisin qazir bükil qoğam bolıp körip otır. Adam kapitalın damıtudağı eñ bastı investitciya bilim beru salasına bağıttaluı kerek. Qazirgi bizdiñ qoğamda jürgizilip otırğan bilim salasındağı bası bar ayağı reformalar emes jüyeli türde jürgizilip otıratın jaña bağıt kerek. Onıñ alğaşqı tabaldırığı mektep, odan keyingi satısı käsiptik-tehnikalıq bilim beru, odan keyingi satısı joğarğı bilim beru bolmaq. Mektepterdi bügingidey jalpı bilim beretin-jay mektep jäne mektep-gimaziyalar men liceyler dep bölip ondağı oquşılardıñ bilim potencialına basa nazar audarıp, ülgerimi tömen oquşılardı atalğan jay mektepterge auıstırıp, soñında osı jay mektepti bitirip şıqqan oquşılar käsibi mamdıqqa yağni kolledjderde oqıp, bitirgenen keyin qoğamdağı käsibi mamandardıñ qatarın tolıqtırsa. Qazirgidey sanı bar sapası joq joğarğı oqu orındarın qısqartıp, elimizdegi irgeli joğarğı oqu orındarı Nazarbaev universiteti, äl-Farabi atındağı QazWU, KIMEP, S. Demirel atındağı universitetterdi Garvard, Oksfort universitetterimen terezesi teñesetin deñgeyge köteru, bwl igi isterdiñ barlığı elimizdegi adam kapitalın damıtuğa jol aşarı sözsiz. Djon Kennedi  aytqanınday: «Bizge eşqaşan bolmağan närse turalı armandauğa qabiletti adamdar kerek».

Qazaqstannıñ älemdegi bäsekege barınşa qabiletti elderdiñ qatarına kiru mindeti, qazirgi ğılım men bilimniñ aldına ülken mindet qoyadı. Joğarı tehnologiyalıq bilim  dağdıları qalıptasqan, narıqtıq ekonomikanı erkin bağdarlay  alatın joğarı bilikti mamandar qoğamda belsendi qızmet jasağanda ğana bwl mäsele tübegeylişeşiletin boladı.

Bilimdi, sauattı adamdar - HHİ ğasırda adamzat damuınıñ negizgi qozğauşı küşi. Bwl turalı Abay atamız: «Teginde adam balası adam balasınan aqıl, ar, minez degen närselermen ozadı. Odan basqa närsemen ozdım ğoy demektiñ bäri beker» dep ösiet qaldırğan bolatın. Käkim Abay aytpaqşı  özgelerden ärqaşan aqıl, bilimimizben ozbasaq, ozdım deumiz beker bolmaq.

Tortaeva Qapiza Doldaşqızı,

 Almatı memlekettik politehnikalıq kolledjiniñ oqıtuşısı

 “The Qazaq Times”