ءۇمىتى مەن كۇدىگى تايتالاسقان قىزىلجار

جولعا شىعاردا...

ون ەكىنشى شىلدە كۇنى الماتىدان قىزىلجارعا قاراي جولعا شىقتىق. "الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تارىداي شاشىلىپ، تاعدىر تەپەرىشىمەن تاريحي وتانىنان جىراقتا قالعان قازاقتىڭ جاستارى جيىلىپ قاراگوز قازاعىنان ورىسى كوپ مەكەنگە بارىپ دوپ تەبەدى ەكەن" دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز مەنى كادىمگىندەي تولقىتىپ جىبەردى. ءبىز پويىزعا اياق ارتقان كۇنى قىزىلجاردا پەتر مەن پاۆەلدى ەسكە الۋ كۇنىنە وراي "كرەست شەرۋى" ءوتىپ جاتقانى تۋراسىندا اقپار تارادى. كەشەگى ابىلايدىڭ اق ورداسىن تىككەن جەردە، قازاقتىڭ شوقان مەن ماعجانى سەكىلدى الىپتارىن تۇلەتكەن قۇيقالى ولكەدە وزگەنىڭ اۋليەسىنە ءتاۋ ەتىپ جاتقان ەلدىڭ ساناسىنا ءبىر سەرپىلىستىڭ قاجەت ەكەنىن، بۇ جولعى "دوپ تەبۋ" ماۋسىمى جىلدا وتەتىن "شىركەۋ شەرۋىمەن" ىركەس-تىركەس قاتار كەلۋىنىڭ وزىندە قۇدايدىڭ شەبەرلىگى جاتقانىن ويلادىم. بەسىك-پويىز سانامدى ويمەن قۇنداقتاپ، تەڭسەلتە-تەربەتىپ، سولتۇستىكتى بەتكە الىپ جۇيىتكي بەردى.

استانا مەن قىزىلجاردىڭ اراسى...

استانادان ءتۇسىپ، شاعىن-اۆتوبۋسقا وتىردىق. ءبىزدى "ەر-جانىبەك قورىنىڭ" جىگىتتەرى قارسى الدى. بيىل سەگىز سەرى باحرامۇلىنىڭ تۋعانىنا - 200 جىل. وسى اتاۋلى مەرەكەگە وراي "ەر-جانىبەك قورى" بىرقاتار مادەني-شارالار اتقارعان ەكەن. بۇ جولعى «دۇنيەجۇزى قازاق جاستارى اراسىنداعى «ER JANIBEK CUP-2018» فۋتفول ءتۋرنيرى سول باستامانىڭ زاڭدى جالعاسى ىسپەتتى كورىنەدىى. قازاق ءان ونەرىندە وزىندىك ورنى بار سەگىز سەرى باحرامۇلىنىڭ 200 جىلدىعى دەگەن سوڭ، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى دە اتقا قونىپ، شارانىڭ دۇرىس وتۋىنە بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتكەن جايى بار ەكەن.

جىگىتتەردىڭ بىزگە ايتقانى وسى...

ءبىز مىنگەن كولىك استانادان دا قيىر تارتىپ، سولتۇستىكتى باس باعدارىنا الدى. "قازاقتىڭ كوڭىلى دە، جەرى دە كەڭ" دەپ جاتامىز عوي. ول كەڭدىكتى كورگىسى، سەزىنگىسى كەلگەن ادام قىزىلجارعا جول تارتسىن. سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن شەكسىزدىكتى جۇرەگىنە سىيعىزعىسى كەلگەن ادام قىزىلجارعا جول تارتسىن! جەلپىلدەگەن كوڭىلىن شاتتاندىرىپ، ورماننىڭ شۋىلىمەن شات-شادىمان بولعىسى كەلەتىن ادام قىزىلجارعا جول تارتسىن!

ميداي جازىق دالادا قايىڭدار سىڭسىپ ءان سالادى. باسى كوك تىرەگەن سامىرسىندارى قاز-قاتار ءتىزىلىپ وڭتۇستىككە كوز تىگىپ تۇرعانداي. اينالا تولقىندانا تەربەلگەن - كوك تەڭىز. كوك تەڭىز دەگەنىم - استىقتى القاپ. ۇشى-قيىرى جوق دالا توسىندەگى قازاقتىڭ بار بايلىعىن كورىپ تۇرىپ، ءتۇبى قازاقتىڭ وسى وڭىرگە لەك-لەگىمەن قونىس اۋداراتىنىنا سەنىمىم بەكي ءتۇستى.

كوككە قارايمىن. جونكىلە جىلجىعان بۇلتتار ءدال توبەڭە جەتكەندە قۇيىپ بەرەدى. ول بۇلتتان ءوتتىڭ ءبىتتى، شايداي اشىق. تاعى ءبىر بۇلت كەلەدى، اپتىعىپ. ول دا سەنى ءبىر جۋىندىرارىن انىق بىلەسىڭ. سويتەسىڭ دە ونىڭ دا قۇشاعىنا قۇلاي كەتەسىڭ.

وسى كوڭىل كۇيدى جول جيەگىندەگى جەر اتاۋلارى نىلدەي بۇزادى. وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت تاۋەلسىز ەل بولا تۇرا جەرىمىزدىڭ تاريحي اتاۋلارىن قايتارا الماعانىمىزعا نالا دا بولاسىڭ!

مۇنداي اتاۋلاردىڭ ءبارىنىڭ سۋرەتىن سالۋ مىندەت ەمەس شىعار. سوندا دا قازاققا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، ءسوزسىز اتاۋى اۋىسۋعا ءتيىس سولتۇستىكتەگى ەلدىمەكەندەردىڭ سانىنان ادام جاڭىلادى. مولودايا گۆارديا، چەرنيگوۆسكيە، لەنينگرادسكيە، چكالوۆا، نوۆوبەرەزوۆكا، ياسنايا پولينا، كيروۆا، كوتوۆسكيە، سوۆەتسكوە، پيسارەۆكا، ۆوزىشەنكا، نادەجدا، ۋسپەنكا، لەبياجە ت.ب جۇزدەگەن جەر اتتارىن قازاقىلاندىرۋ ءۇشىن ول جەردە قازاق كوبەيۋگە ءتيىس. الماتىدا وتىرىپ، ويباي سالۋ وڭاي، كوزبەن كورسەڭىز كوزقاراس وزگەرىپ سالا بەرەدى ەكەن.

راس. ايىرتاۋ اۋدانىنان باستاپ، شال اقىن اۋدانىنا دەيىنگى سولتۇستىكتەگى بارلىق 13 اۋداننىڭ اتى قازاقشا اتالۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن ءمان جاتسا كەرەك. بۇل دا ءبىر ۇلكەن قادام، ۇلكەن وزگەرىس. سول اۋدانداردىڭ اتىن وزگەرتكەن بيلىك، اۋىلدار مەن باس قالانىڭ (پەتروپاۆلدىڭ) اتىنا كەلگەندە سيپاقتاپ قالۋىنىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە جاتىر. 1970 جىلداردىڭ وزىندە 870 مىڭداي تۇرعىنى بولعان وبلىستا قازىر 570 مىڭنىڭ اينالاسىندا ادام تۇرادى. وبلىستاعى جالپى حالىق سانىنىڭ 49 پايىزدان استامىن ورىستار، بار بولعانى 34 پايىزدان استامىن قازاقتار قۇرايدى. قازاق دەگەندەرىمىزدىڭ ءوزى ورىستانىپ كەتكەن. ەندى وسىنداي مەكەنگە بارىپ، نۇسقاۋ بەرۋ - ونسىز دا تۇتانعالى تۇرعان شوقتى ۇرلەۋمەن تەڭ. ياعني سولتۇستىككە رەۆوليۋتسيالىق ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق دامۋ كەرەك.

ونداي دامۋ جولىنا ءالسىز دە بولسا قادام جاسالىپ جاتقانىن قىزىلجاردىڭ كوشەلەرى-اق ايتىپ تۇر.

اتتاعان جەردە "رۋحاني جاڭعىرۋ" بەلگىسىمەن قازاقتىڭ تۇلعالارىنىڭ سۋرەتى ىلىنگەن. قىسقاشا ءومىربايانى، سول تۇلعا جايىنداعى مالىمەتتى وقىپ، ىرزا بولدىق.

قالانىڭ باستى كوشەلەرىنىڭ دە اتاۋلارى قازاقشالانا باستاپتى. ەندى وسى يگى باستامانى جاڭعىرتۋ ءۇشىن دە ىشكى كوشى-قون تۋرالى ىرگەلى باعدارلاما جاسالۋى كەرەكتىگىن اڭعارعانداي بولدىق.

ءبىز مىنگەن شاعىن-اۆتوبۋس "قىزىلجار" قوناقۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتاي قالدى. قوناقۇيدىڭ ەمەس، قالانىڭ اتاۋى بولۋعا لايىق مەكەن-جايعا ءتۇسىپ، قىزمەتكەرلەرمەن تەك قازاقشا سويلەسە باستادىق. ءتىلىن بۇراپ قينالا سويلەپ تۇرعان كوك كوز قىزداردى كورىپ، بۇ ولكەنىڭ قازاقىلانۋعا دايىن تۇرعانىن تۇسىندىك.

تۇسىندىك تە ءبىر كۇرسىنىپ قويدىق.

ءبىزدىڭ مەملەكەت بار كوڭىلدى سولتۇستىككە بولەتىن كەز باياعىدا جەتىپتى.

(جالعاسى بار)

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz