«شي جينپيڭ يدەياسى» قىتاي ەكونوميكاسىن دامىتا الا ما؟

قىتاي ۇكىمەتى شي ءجينپيڭنىڭ ەكىنشى وكىلەتتى مەرزىمىنە وراي ەكونوميكالىق دامۋ جوسپارىن جاريا ەتتى. «شي ءجينپيڭنىڭ ەكونوميكالىق يدەياسى» الداعى ۋاقىتتا الەمنىڭ ەكىنشى ءىرى ەكونوميكاسى سانالاتىن قىتايعا جەتەكشىلىك ەتپەك. شىن مانىسىندە بۇل ەكونوميكالىق جوسپار ساياسي قىزىل تۇسكە تولى. وندا شي ءجينپيڭنىڭ ورنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن. سونىمەن بىرگە يننوۆاتسيالارعا جانە «جوعارى ساپالى» وسۋگە باسا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگى ايتىلعان. قىتايدىڭ بۇل ەكونوميكالىق جوسپارىن «WSJ» باسىلىمى ساراپتادى.

اتالعان باسىلىمنىڭ قاراۋىنشا، قىتايدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق جوسپارىندا اۋىر بورىشتارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىپ، مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى اۋىرتپالىقتان ارىلتۋدىڭ ناقتى جولدارى كورسەتىلمەگەن. ءتىپتى كوپتەن بەرى شەشىم كۇتكەن جىلجىمايتىن مۇلىك سالىعى تۋرالى دا جوسپارلار دا قاراستىرىلماعان.

سارسەنبى كۇنى، قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ (قكپ) ورتالىق كوميتەتى ەكونوميكاعا ارنالعان ارنايى وتىرىسىنان كەيىن جاريالانعان بۇل جوسپار وسىعان دەيىنگى قىتاي ورتالىق ۇكىمەتىنىڭ ەكونوميكا جوسپارلارىنىڭ بىرقاتار تارماقتارى مەن مىندەتتەرىن قايتالاعان. ايتالىق، جەدەل دامىتۋعا باتىلدىق ەتۋ، ارتىق ءونىم ءوندىرۋدى تەجەۋ جانە شەتەلدىك كاسىپورىنداردىڭ ارتىق سىيىمدىلىعىن جانە نارىققا ەركىن قول جەتىمدىلىگىن قىسقارتۋ قاتارلىلار. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل مىندەتتەمەلەردىڭ كەيبىرەۋى ءالى تولىق ىسكە اسىرىلماعان.

قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جاڭا جوسپارىندا كەدەيلىكتى ازايتۋ مەن لاستانۋدى بارىنشا تەجەۋ الداعى ۋاقىتتاعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلعان. ءارى، بۇل ەكى مىندەت شي ءجينپيڭنىڭ ساياسي ماقساتتارى ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. شىن مانىندە، قىتايداعى كوپتەگەن شەتەلدىك جانە سول ەلدىڭ ينۆەستورلارى مەن ساراپشىلار شي ءجينپيڭنىڭ ءوزىنىڭ جاڭا ىقپالىن كەيبىر ماڭىزدى شارالاردى ناسيحاتتاۋعا پايدالانا وتىرىپ، قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزىن بەكەمدەپ، دامۋىنا ىلگەرىلەتۋگە پايدالانادى دەپ كۇتكەن. سەبەبى، شي ءجينپيڭنىڭ سوڭعى بىرنەشە ون جىلداعى قىتاي باسشىلارىنىڭ اراسىندا ىقپالى مەن بيلىگى ەڭ ۇلكەنى بولدى. الايدا، جاڭا جوسپاردان ينۆەستورلار مەن ساراپشىلاردىڭ ءۇمىتى اقتالماعانى بايقالادى.

كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ەڭ قىزىعى، بۇل ەكونوميكالىق جوسپاردا ساياسي تۇسكە باسىمدىق بەرىلگەن، بۇكىل جوسپاردىڭ نەگىزى ەكونوميكالىق دامۋدان گورى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ تۇرۋعا باعىتتالعان. بەس جىل بۇرىن، شي قحر-نىڭ بيلىگىن قولىنا العان كەزدە العاشقى ەكونوميكالىق جوسپارىن جاريالاپ، نارىققا جول بەرۋ قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ شەشۋشى ءرولى بولىپ قالا بەرەتىنىن ايتقان ەدى. قكپ-نىڭ قۇجاتتارىندا ادەتتە بۇنى سوتسياليستىك نارىقتىق ەكونوميكا دەپ اتايدى. ال، «شي ءجينپيڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى قىتايلىق بىرەگەيلىككە يە سوتسياليزم يدەياسىندا» نارىقتىق ەكونوميكانىڭ اتى دا ءجوندى اتالماعان. جاڭا ەكونوميكالىق جوسپاردا ءشيدىڭ تەورياسى سوڭعى بەس جىلدا قىتايدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا جاردەمدەسۋشى تەوريالىق كريستالليزاتسياسى دەپ قارايدى، ءارى، بۇل قىتايلىق بىرەگەيلىككە يە سوتسياليستىك ەكونوميكانىڭ جاڭا جەتىستىگى دەپ باعالاعان.

اتالعان جوسپاردا كەلەسى جىلدان باستاپ نەسيە كولەمىن ارتتىراتىنى ايتىلعان. بۇل قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋ ماقساتىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن كوپ قارىزعا جول بەرەتىنىن بىلدىرەدى. كەلەسى جىلى ءجىو-ءنىڭ كورسەتكىشى 6,5 پايىزدى قۇراپ، بيىلعى جىلمەن قارايلاس بولادى دەپ كۇتىلۋدە.

قىتايدىڭ سوڭعى جىلدارداعى قارىز دەڭگەيى ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنىنان اسىپ ءتۇستى. ناتيجەسىندە، قىتايدىڭ كرەديتتىك رەيتينگى تومەندەتىلدى. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك قىتاي ۇكىمەتىنە قارىز ماسەلەسىن بولدىرماۋ تۋرالى ەسكەرتۋ جاسادى.  سوڭعى ەكى جىلدا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ قولداۋ كورسەتۋ، قارىز بەرۋ ىستەرى ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى. دەگەنمەن، ەكونوميكالىق تۇجىرىمدامانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وتكەن  جابىق وتىرىس كەزىندە، كەيبىر لاۋازىمدى تۇلعالار، ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ كەزىندە قارىز بەرۋدى قىسقارتۋدىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن العا قويدى.

قالايدا، «شي ءجينپيڭنىڭ يدەياسى» قىتاي ءۇشىن جاڭا رەفورمانىڭ نەگىزى. قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن جەبەۋ رەفورماسى 80-ءشى جىلدارداعى اقش-تاعى رەفورماعا ۇقسامايدى. سول كەزدە اقش پرەزيدەنتى رونالد رەيگان كاسىپورىندارعا سالىق سالۋدى قىسقارتۋ ارقىلى ءوندىرىس پەن ينۆەستيتسيالاردى كەڭەيتۋگە شاقىرعان ەدى. قىتايدىڭ جەبەۋشى رەفورماسى 2015 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي باستالدى. ونىڭ باستى ماقساتى – ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتاردى شەشۋ. ايتالىق، ونەركاسىپتىڭ مۇمكىندىگى مەن قۋاتىن ارتتىرۋ; قارىزدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى جانە جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنداعى تەڭسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋ.

قازىرگى كەزدە جەبەۋشىلىك رەفورمادا جاڭا تىڭ باعىتتارعا باسىمدىق بەرىلدى. ياعني، قارىز بەرۋدى قىسقارتۋ تۋرالى جوسپار كورسەتىلمەدى. بىراق قىتايدىڭ ەكونوميكالىق دامۋ جوسپارىنىڭ ماڭىزدى دەپ تاپقان باعىتتارى  قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرۋ، ارتىق ءوندىرىستى تەجەۋ جانە يننوۆاتسيالار مەن جوعارى ساپالى دامۋعا نازار اۋدارۋ بولىپ قالدى.

“The Qazaq Times”