ساراپشىلار قازاق سايتتارىنداعى باستى پروبلەمالاردى اتادى

The Qazaq Times اقپاراتتىق قوعامدىق-ساياسي پورتالى اقپارات ايدىنىنا قوسىلعانىنا ءبىر جىل تولۋىنا وراي الماتىدا باق-تىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرى جونىندە  «اقپارات ايدىنىندا ءبىر جىل: قازاقستان كونتەنتىندە تاۋەلسىز باق قالىپتاستىرۋدىڭ تاجىريبەلەرى مەن پروبلەماسى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدى. قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا وتكەن دوڭگەلەك ۇستەلگە ساياساتتانۋشىلار مەن جۋرناليست قاۋىم قاتىسىپ، قازىرگى قازاق ءتىلدى باق-تاعى نەگىزگى پروبلەمالاردى، اسىرەسە سايتتارداعى باستى ماسەلەلەر جونىندە پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.

مامانداندىرىلعان ساراپتاما جەتپەيدى

ساياساتتانۋشى ءامىرجان قوسانوۆ. فوتو:

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتتانۋشى: مەنىڭشە، كەز كەلگەن  باق، ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلدى باق-تىڭ ءۇش ءتۇرلى كونتەنتى بار. ول تازا قازاق ءتىلدى ورتا.  بىزدە وكىنىشكە وراي بۇكىل قوعام، پليۋراليستىك قوعام ەكى ءتۇرلى جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.  ءبىرى ورىس ءتىلدى باق-تار، رەسەي باق-ى. ونىڭ ءوز اۋديتورياسى بار. ونى دا ەسكەرۋ كەرەك.  جانە 70 پايىزدان استى دەگەن قازاق اۋديتورياسى بار. ونىڭ تاقىرىبى، سۇرانىمى بولەك. ونىڭ تالابى بولەك.  سول اۋديتوريالاردىڭ ىشىندە مەن ايتار ەدىم، سوڭعى 26 جىلدا، اسىرەسە سوڭعى كەزدە باسىم باعىتتاعى تاقىرىپتار انىقتالىپ قالدى. ال بۇل ء(بىرىنشى كونتەنت - رەد.) كونتەنتتى ءبىراز سايتتار يگەرگەن سياقتى. مەنىڭشە، كوپ يگەرە الماي جاتقان نارسە، قالاي بولعاندا دا ءبىز ءبىر رەسپۋبليكادا، ءبىر مەملەكەتتە تۇرىپ جاتقاننان كەيىن تەك قانا قازاق قوعامىنىڭ  تاقىرىبىن عانا كوتەرەمىز دەۋگە بولمايدى. بىزدە قالاي بولعاندا دا ورىس ءتىلدى اۋديتوريا بار. ونىڭ ىشىندە قازاقشا وقىمايتىن قازاقتار بار. قازاقتىڭ قانداي پروبلەماسى بار ەكەنىن بىلگىسى دە كەلمەيتىن قازاقتار بار. لەنين باق-قا انىقتاما بەرگەن: "ۇجىمدىق ناسيحاتشى عانا ەمەس، ۇجىمدىق ۇيمداستىرۋشى بولۋ كەرەك" دەپ. ارينە ول ەندى تاپتىق، كوممۋنيستىك-بولششەۆيكتىك كوزقاراس.  بىراق مەنىڭشە، وسى وتپەلى كەزەڭدى، ءدال وسى 2017 جىلدىڭ اياعىن، كەلەسى 3-4 جىلداعى بيلىكتەگى ترانزيتتىك،  پوستنازارباەۆ كەزەڭدى "ەرتەڭ  بيلىككە كىم كەلەدى، ول ۇلتجاندى ادام بولا ما، الدە ول رەسەيگە بەيىم بولا ما، الدە قىتايعا جاقىن، الدە باتىسشىل بولا ما؟" سونى قازاق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا قازاقى كونتەنتتى ورىس ءتىلدى وقىرماندارعا جەتكىزە ءبىلۋدى ازاماتتىق پارىز دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇل ەكىنشى كونتەنت. ءۇشىنشى كونتەنت - ول گەوساياسي الەمدىك ورتا. مەنىڭ ارمانىم، New York Times, Finansial Times cىندى سايتتار ءبىزدىڭ قازاق ءتىلدى سايتتارعا سىلتەمە جاساپ وتىرسا دەيمىن. سوندىقتان قازاقى كونتەنت ەكسكليۋزيۆتى، حالىقارالىق دارەجەگە جەتسە دەيمىن. بۇدان بولەك وسى جەردە بىزگە مامانداندىرىلعان ساراپتاما جەتپەيتىن سياقتى. ال وسى تۇستا قارجى، ەكونوميكا، بيزنەس، كوپتىڭ ءتىسى باتا بەرمەيتىن بانك جۇيەسى بويىنشا سايتتىڭ ءوزىنىڭ ءبىر ەكسكليۋزيۆتى اۆتورلارى بولۋ كەرەك سياقتى.  سايتتا وسىنداي بىرنەشە اۆتور بولسا سولار-اق سايتتى الىپ شىعادى.

سايتتاردىڭ كەمشىلىگى - جانرلىق كەمشىلىكتەر

ۇلتتىق جۋرناليستيكا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى دارمەن سمايىل (سول جاقتا). فوتو: QT

دارمەن سمايىل، ۇلتتىق جۋرناليستيكا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى: "بىزدە كەيبىر ماقالالاردى بەرگەن كەزدە تسەنزۋرادان قورىقپاي، اليحان بوكەيحانوۆ ايتقانداي "ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن" دەپ، مىنەز تانىتۋ كەرەك... بىزدەگى سايتتاردىڭ كەمشىلىگى - جانرلىق كەمشىلىكتەر. بىزدە جانرلىق ماتەريالدار جازىلىپ جۇرگەن جوق. ءبىز وچەركتەر تابا المايمىز.  ءبىز "جاۋىنگەر جانر" دەيتىنبىز. قازىر جاۋىنگەر جانر سۇحبات بولىپ كەتتى. قازىرگى كەزدە ساياساتتانۋشىلار سۇحبات بەرگەندە ونىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتىپ جازاتىندار ارينە جۋرناليستەر. بىراق "مەنەن الىپ جازدىڭ عوي" دەپ ءجۋرناليستىڭ ەڭبەگى باعالانباي جاتادى. ياعني جۋرناليستەر سۇحبات جانرىنا قالام تەربەپ كەتكەن. ءبىز وسىنداي نارسەلەردەن قاشقانىمىز ءجون... ءبىز نەگە ۇلكەن ءتۇرلى پۋبليتسيستيكالىق جانرلارعا بارمايمىز، ماتەريالدىڭ بەرۋ پىشىندەرىن دامىتپايمىز؟ مىنە بۇل ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز. بۇل جالپى قازاق ءتىلدى سايتتارعا ءتان نارسە. ساراپتامالىق ماتەريالدار بار. بىراق ونىڭ ءوزى از. ساراپتاما نە ءۇشىن كەرەك؟ اقپاراتتاردى، ساياسي جاعدايلاردى ساراپتاپ، وقىرمان ونى تەك ءسىڭىرۋ ءۇشىن. ەگەر وقىرمان ونى وزىنە سىڭىرەتىن بولسا، ءبىز حالىقتى، ۇلتتى وياتۋدا ۇلكەن جەڭىستەرگە جەتەتىن ەدىك.

ۇلت ساياساتىن، باسقا ۇلتتىق باعىت، باسقا ەلدەردىڭ تاجىريبەسى ماسەلەسىن ەكىنشى تاقىرىپ رەتىندە تالقىلاۋ كەرەك

ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي جانە اقىن مۇرات شايماران. فوتو: QT

ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى: قازاقستاندا ورىس جۇرتشىلىعىنىڭ قازاقشا اقپارات العىسى جوق. قازاقتاردىڭ تورتتەن ءبىرى قازاقشاعا جوق. سوندىقتان بىزدەگى ماڭىزدى دەگەن پروبلەمالارع ينتەلەكتۋالدى ءبولىم ماسەلەسى ول - قازاقتاردىڭ قازاقشا بىلمەۋى، ۇلتتىڭ ىدىراۋى. بىراق بىزدە ءتىل ساياساتىن، ۇلت ساياساتىن، باسقا ۇلتتىق باعىت، باسقا ەلدەردىڭ تاجىريبەسى ماسەلەسىن ەكىنشى تاقىرىپ رەتىندە تالقىلاۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.  سونىڭ ىشىندە مەنىڭ ۇسىنعانىم پوزيتيۆتىك ۇلتتىق ديسكريميناتسيا دەگەن دۇنيە بار. ول دەموكراتيالىق پرينتسيپ. سونى قولدانسا دەيمىن.   ايتا بەرسە ۇلتىمىزدىڭ تاعدىرىنا اسەر ەتەتىن تاقىرىپتار بار. سولاردى وزەكتى  ماسەلە رەتىندە كوتەرە بەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

جۋرناليست جاعدايعا، كورپەگە قاراپ كوسىلۋ كەرەك

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جەتپىسباي بەكبولات. فوتو: QT

بىزدە ەكى ۇعىم بار، جۋرناليستيكا جانە ناسيحات دەگەن. 1997-1998 جىلعا دەيىن رەسەيدە اشىق اقپاراتتىق كەڭىستىك بولدى. 99 جىلدان باستاپ ۆولگودونسك-ۆورونەجدە جارىلىس بولعاننان كەيىن اقپارات بۇعاتتالا باستادى. ودان كەيىن ناسيحات باستالدى. ەندى قازىرگى تاڭدا رەسەيدىڭ اقپارات كەڭىستىگى  تەك قانا ناسيحاتتان تۇرادى. ءبىز دە ماسەلەن بەلگىلى ءبىر اقپاراتتىق مادەني كەڭىستىككە كىرگەننەن كەيىن وداقتاستىق شارتقا سايكەس ۇستانىمدارعا جۇگىنۋىمىز كەرەك. ياعني جالعان اقپاراتتارعا شولۋ جاسالۋ كەرەك. قازىر ءوزىنىڭ ويىنداعىسىن ايتقىسى كەلەتىندەردىڭ بارلىعى شەتەل اسىپ جاتىر. سوندىقتان جۋرناليست جاعدايعا، كورپەگە قاراپ كوسىلۋ كەرەك.

سايتتىڭ Youtube كانالى اشىلۋ كەرەك

بلوگەر مەيىرجان اۋەلحان.

مەيىرجان اۋەلحان، بلوگەر: بىزدە دە ءبىر ورتاعا سالار ۇسىنىستار بار. ۇسىنىستاردىڭ ايتىلۋىنا بەلگىلى ءبىر ساندىق كورسەتكىش سەبەپ بولىپ وتىر. وسىدان 15-20 كۇن بۇرىن مىناداي ساندى مالىمەتكە كوزىم ءتۇستى. قازاقستاندىقتار Youtube-تى قاراۋ كورسەتكىشى جاعىنان الەمدە ءۇشىنشى ورىندا تۇر ەكەن. وسىنى كورىپ مەن قاتتى تاڭ قالدىم. سوندىقتان قازىردەن باستاپ سايتتىڭ Youtube كانالىن اشىپ، وقىرمانداردى تارتىپ، جازىلۋشىلاردى كوبەيتىپ، ءتىپتى كۇنىنە بولماسا دا اپتاسىنا، ايىنا ءبىر-ەكى رەت ۆيدەولاردى، ءتول دۇنيەلەردى سالىپ وتىرساڭىزدار.

مىنە، بۇل ساراپشىلاردىڭ كوزىنە ىلىنگەن  قازاق سايتتارىنداعى نەگىزگى پروبلەمالار. بىراق قازاق سايتتارىنداعى پروبلەما مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. ءالى دە زەرتتەلىپ، كەم-كەتىگى تۇزەلۋ كەرەك. قازاق ءتىلدى، ورىس ءتىلدى ءتىپتى اعىلشىن ءتىلدى اۋديتورياعا تۇسىنىكتى كونتەنت قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تاعى ءبىراز ەڭبەكتىڭ قاجەت ەكەنى انىق.

“The Qazaq Times”