Döñgelek üstelge jinalğan jurnalister. Foto: QT

The Qazaq Times aqparattıq qoğamdıq-sayasi portalı aqparat aydınına qosılğanına bir jıl toluına oray Almatıda BAQ-tıñ tüytkildi mäseleleri jöninde  «Aqparat aydınında bir jıl: Qazaqstan kontentinde täuelsiz BAQ qalıptastırudıñ täjiribeleri men probleması» attı döñgelek üstel ötkizdi. QR Wlttıq kitaphanasında ötken döñgelek üstelge sayasattanuşılar men jurnalist qauım qatısıp, qazirgi qazaq tildi BAQ-tağı negizgi problemalardı, äsirese sayttardağı bastı mäseleler jöninde pikirlerimen bölisti.

Mamandandırılğan saraptama jetpeydi

Sayasattanuşı Ämirjan Qosanov. Foto:

Ämirjan Qosanov, sayasattanuşı: Meniñşe, kez kelgen  BAQ, onıñ işinde qazaq tildi BAQ-tıñ üş türli kontenti bar. Ol taza qazaq tildi orta.  Bizde ökinişke oray bükil qoğam, plyuralistik qoğam eki türli jağdayda ömir sürip jatır.  Biri orıs tildi BAQ-tar, Resey BAQ-ı. Onıñ öz auditoriyası bar. Onı da eskeru kerek.  Jäne 70 payızdan astı degen qazaq auditoriyası bar. Onıñ taqırıbı, swranımı bölek. Onıñ talabı bölek.  Sol auditoriyalardıñ işinde men aytar edim, soñğı 26 jılda, äsirese soñğı kezde basım bağıttağı taqırıptar anıqtalıp qaldı. Al bwl (birinşi kontent - red.) kontentti biraz sayttar igergen siyaqtı. Meniñşe, köp igere almay jatqan närse, qalay bolğanda da biz bir respublikada, bir memlekette twrıp jatqannan keyin tek qana qazaq qoğamınıñ  taqırıbın ğana köteremiz deuge bolmaydı. Bizde qalay bolğanda da orıs tildi auditoriya bar. Onıñ işinde qazaqşa oqımaytın qazaqtar bar. Qazaqtıñ qanday probleması bar ekenin bilgisi de kelmeytin qazaqtar bar. Lenin BAQ-qa anıqtama bergen: "Wjımdıq nasihatşı ğana emes, wjımdıq wymdastıruşı bolu kerek" dep. Ärine ol endi taptıq, kommunistik-bol'şeviktik közqaras.  Biraq meniñşe, osı ötpeli kezeñdi, däl osı 2017 jıldıñ ayağın, kelesi 3-4 jıldağı biliktegi tranzittik,  postnazarbaev kezeñdi "erteñ  bilikke kim keledi, ol wltjandı adam bola ma, älde ol Reseyge beyim bola ma, älde Qıtayğa jaqın, älde batısşıl bola ma?" sonı qazaq bwqaralıq aqparat qwraldarı da qazaqı kontentti orıs tildi oqırmandarğa jetkize biludi azamattıq parız dep tüsinu kerek. Bwl ekinşi kontent. Üşinşi kontent - ol geosayasi älemdik orta. Meniñ armanım, New York Times, Finansial Times cındı sayttar bizdiñ qazaq tildi sayttarğa silteme jasap otırsa deymin. Sondıqtan qazaqı kontent eksklyuzivti, halıqaralıq därejege jetse deymin. Bwdan bölek osı jerde bizge mamandandırılğan saraptama jetpeytin siyaqtı. Al osı twsta qarjı, ekonomika, biznes, köptiñ tisi bata bermeytin bank jüyesi boyınşa sayttıñ öziniñ bir eksklyuzivti avtorları bolu kerek siyaqtı.  Saytta osınday birneşe avtor bolsa solar-aq sayttı alıp şığadı.

Sayttardıñ kemşiligi - janrlıq kemşilikter

Wlttıq jurnalistika ortalığınıñ jetekşisi Därmen Smayıl (sol jaqta). Foto: QT

Därmen Smayıl, Wlttıq jurnalistika ortalığınıñ jetekşisi: "Bizde keybir maqalalardı bergen kezde cenzuradan qorıqpay, Älihan Bökeyhanov aytqanday "Wltqa qızmet etu bilimnen emes, minezden" dep, minez tanıtu kerek... Bizdegi sayttardıñ kemşiligi - janrlıq kemşilikter. Bizde janrlıq materialdar jazılıp jürgen joq. Biz oçerkter taba almaymız.  Biz "jauınger janr" deytinbiz. Qazir jauınger janr swhbat bolıp ketti. Qazirgi kezde sayasattanuşılar swhbat bergende onıñ tamırına qan jügirtip jazatındar ärine jurnalister. Biraq "menen alıp jazdıñ ğoy" dep jurnalistiñ eñbegi bağalanbay jatadı. YAğni jurnalister swhbat janrına qalam terbep ketken. Biz osınday närselerden qaşqanımız jön... Biz nege ülken türli publicistikalıq janrlarğa barmaymız, materialdıñ beru pişinderin damıtpaymız? Mine bwl bizdiñ kemşiligimiz. Bwl jalpı qazaq tildi sayttarğa tän närse. Saraptamalıq materialdar bar. Biraq onıñ özi az. Saraptama ne üşin kerek? Aqparattardı, sayasi jağdaylardı saraptap, oqırman onı tek siñiru üşin. Eger oqırman onı özine siñiretin bolsa, biz halıqtı, wlttı oyatuda ülken jeñisterge jetetin edik.

Wlt sayasatın, basqa wlttıq bağıt, basqa elderdiñ täjiribesi mäselesin ekinşi taqırıp retinde talqılau kerek

Sayasattanuşı Äzimbay Ğali jäne aqın Mwrat Şaymaran. Foto: QT

Äzimbay Ğali, sayasattanuşı: Qazaqstanda orıs jwrtşılığınıñ qazaqşa aqparat alğısı joq. Qazaqtardıñ törtten biri qazaqşağa joq. Sondıqtan bizdegi mañızdı degen problemalarğ intelektualdı bölim mäselesi ol - qazaqtardıñ qazaqşa bilmeui, wlttıñ ıdırauı. Biraq bizde til sayasatın, wlt sayasatın, basqa wlttıq bağıt, basqa elderdiñ täjiribesi mäselesin ekinşi taqırıp retinde talqılau kerek dep oylaymın.  Sonıñ işinde meniñ wsınğanım pozitivtik wlttıq diskriminaciya degen dünie bar. Ol demokratiyalıq princip. Sonı qoldansa deymin.   Ayta berse wltımızdıñ tağdırına äser etetin taqırıptar bar. Solardı özekti  mäsele retinde kötere beru kerek dep oylaymın.

Jurnalist jağdayğa, körpege qarap kösilu kerek

Ekonomika ğılımdarınıñ kandidatı Jetpisbay Bekbolat. Foto: QT

Bizde eki wğım bar, jurnalistika jäne nasihat degen. 1997-1998 jılğa deyin Reseyde aşıq aqparattıq keñistik boldı. 99 jıldan bastap Volgodonsk-Voronejde jarılıs bolğannan keyin aqparat bwğattala bastadı. Odan keyin nasihat bastaldı. Endi qazirgi tañda Reseydiñ aqparat keñistigi  tek qana nasihattan twradı. Biz de mäselen belgili bir aqparattıq mädeni keñistikke kirgennen keyin odaqtastıq şartqa säykes wstanımdarğa jüginuimiz kerek. YAğni jalğan aqparattarğa şolu jasalu kerek. Qazir öziniñ oyındağısın aytqısı keletinderdiñ barlığı şetel asıp jatır. Sondıqtan jurnalist jağdayğa, körpege qarap kösilu kerek.

Sayttıñ Youtube kanalı aşılu kerek

Bloger Meyirjan Äuelhan.

Meyirjan Äuelhan, bloger: Bizde de bir ortağa salar wsınıstar bar. Wsınıstardıñ aytıluına belgili bir sandıq körsetkiş sebep bolıp otır. Osıdan 15-20 kün bwrın mınaday sandı mälimetke közim tüsti. Qazaqstandıqtar Youtube-tı qarau körsetkişi jağınan älemde üşinşi orında twr eken. Osını körip men qattı tañ qaldım. Sondıqtan qazirden bastap sayttıñ Youtube kanalın aşıp, oqırmandardı tartıp, jazıluşılardı köbeytip, tipti künine bolmasa da aptasına, ayına bir-eki ret videolardı, töl dünielerdi salıp otırsañızdar.

Mine, bwl sarapşılardıñ közine ilingen  qazaq sayttarındağı negizgi problemalar. Biraq qazaq sayttarındağı problema mwnımen şektelmeydi. Äli de zerttelip, kem-ketigi tüzelu kerek. Qazaq tildi, orıs tildi tipti ağılşın tildi auditoriyağa tüsinikti kontent qalıptastıru üşin tağı biraz eñbektiñ qajet ekeni anıq.

“The Qazaq Times”