يسلامسىز وزبەكستان نەمەسە شاۆكات ميرزيەەۆ ءبىر جىلدا نە تىندىردى؟

وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعانىنا بۇگىن ءبىر جىل بولدى. ول 2016 جىلدىڭ 4 جەلتوقسانىندا وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا 88,61 پايىز داۋىس جيناپ، يسلام كارىموۆتىڭ ورنىن باسقان. ءبىر جىلدىق پرەزيدەنتتىك قىزمەتىندە شاۆكات ميرزيەەۆ نە تىندىردى؟

يسلام كارىموۆتىڭ كەزىندە 13 جىل پرەمەر-مينيستر بولعان شاۆكات ميرزيەەۆ بيلىك باسىنا كەلە سالىسىمەن كادر ماسەلەسىمەن اينالىستى. ول 26 جىل بويى اۋدان اكىمدىگىنەن باستاپ، مينيسترلىكتەرگە دەيىنگى ارالىقتاعى كرەسلولارعا جايعاسقان كارىموۆتىڭ ەسكى كومانداسىن 35-40 جاستاعى جاس بۋىنعا الماستىردى. «2017-2021 جىلدار ارالىعىنداعى وزبەكستاننىڭ دامۋ ستراتەگياسى» باعدارلاماسىن قابىلدادى. ەل ۇكىمەتىنە 2025 جىلى «Doing Business» الەمدىك رەيتينگىندە ۇزدىك جيىرماعا كىرۋگە تاپسىرما بەردى. وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن جەكە كاسىپكەرلەر ۇستىنەن اپتا سايىن تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە تىيىم سالدى جانە ۇلتتىق ۆاليۋتا سۋمدى كونۆەرتاتسيالادى. 90-جىلداردىڭ ورتاسىنان بەرى وزبەكستاندا ۆاليۋتا ايىرباستاۋ مۇمكىن ەمەس بولاتىن. قاراپايىم حالىق ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ءۇشىن «قارا نارىق» قىزمەتىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولعان. ۆاليۋتا كونۆەرتاتسياسىنان كەيىن، وزبەك حالقى زاڭ شەڭبەرىندە ايىرباستاۋ پۋنكتەرىنەن قالاعاندارىنشا ۆاليۋتا ايىرباستاۋعا مۇمكىندىك الدى. بىراق كونۆەرتاتسيا سالدارىنان سۋم ەكى رەت دەۆالۆاتسياعا ۇشىراپ، ەلدە ازىق-تۇلىك باعاسى قىمباتتادى. وسىدان كەيىن تاۋەلسىز وزبەكستان تاريحىندا تۇڭعىش رەت ەلدىڭ التىن ۆاليۋتا قورىندا قانشا قارجى بار ەكەندىگى جاريا ەتىلدى. وزبەك حالقى ۆاليۋتا قورىندا 26 ميلليارد دوللار قارجى بار ەكەنىن ءبىلدى.

ەندى وزبەكستاننىڭ قازىرگى سىرتقى ساياساتىنا كەلسەك. بۇل ارادا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ قىسقا ۋاقىتتا 26 جىلدا بولماعان  جەتىستىككە قول جەتكىزگەنىن بايقايمىز. ول سوڭعى ءبىر جىلدا قىرعىزستانمەن اراداعى شەكارانىڭ 85 پايىزىن دەليميتاتسيالاپ، قازاقستانمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتىپ، جاڭا شەكارا بەكەتىن اشتى. تۇركىمەنستانمەن اراداعى تۇرالاپ قالعان تەمىر جول مەن تاس جولدى قايتا جانداندىردى. الەمدىك دەرجاۆالارمەن قارىم-قاتىناس تەپە-تەڭدىگىن ساقتاپ تۇرۋ ماقساتىندا قىتاي، رەسەي، اقش ەلدەرىنىڭ ۇشەۋىنە دە رەسمي ءىس-ساپارمەن باردى. بۇعان قوسا تۇركيامەن قارىم-قاتىناستى قايتا جانداندىرىپ، اراعا 20 جىل سالىپ انكاراعا ات باسىن بۇردى. بۇدان بولەك ول اقش-قا جاساعان ءىس-ساپارىندا تەرروريزم ماسەلەسى بويىنشا مالىمدەمە جاسادى. نيۋ-يورك قالاسىندا وتكەن بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ 72 سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىندە: «تەرروريزم وشاقتارىن كۇشپەن باسۋ ەشقانداي ناتيجە بەرگەن جوق. ەندىگى كەزەكتە وزبەكستان بيلىگى تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ادامداردىڭ ساناسى ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزەتىن بولادى. ول ءۇشىن وزبەكستاندا يسلام ينستيتۋتتارىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز»  - دەدى. ميرزيەەۆ وسى مالىمدەمەسى ارقىلى ۇزاق جىلداردان بەرى رەسمي تاشكەنتتى سىناپ كەلگەن باتىس ەلدەرىنە ءوزىنىڭ بيلىك باسىنا كەلۋىمەن وزبەكستاندا ادام قۇقىعى ءتيىستى دەڭگەيدە قورعالاتىنىن مەڭزەدى. اتالمىش مالىمدەمەدەن كەيىن وزبەكستان «Human Rights Watch» حالىقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمىمەن قايتا جۇمىس ىستەي باستادى. ال بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ءدىن بوستاندىعى جونىندەگى ارنايى وكىلى احماد شاحيد العاش رەت «جاسلىق» تۇرمەسىنە باردى. وندا ول ءدىني ەكسترەميزم بابى بويىنشا سوتتالعان 700-گە جۋىق ادامنىڭ حال-جاعدايىمەن تانىستى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ميرزيەەۆ وزبەكستانعا ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن باتىس ەلدەرى قويعان بارلىق تالاپتاردى ورىنداۋعا دايىن ەكەندىگىن اڭعارتتى.

قورىتا كەلگەندە شاۆكات ميرزيەەۆ بيلىك باسىنا كەلگەن ءبىر جىلدا كوپتەگەن جۇمىستار اتقاردى. قازىرگى تاڭدا ونىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى وزبەكستان حالقىنىڭ 90 پايىزدان استامى قولدايدى. «يجتيموي فيكر» الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جۇرگىزگەن ساۋالناماسى بويىنشا، وزبەكستان حالقىنىڭ 93,1 پايىزى ميرزيەەۆ بيلىگىنە سەنەدى. ال 90,2 پايىزى ميرزيەەۆ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياسات ەل حالقىنىڭ ءۇمىتىن اقتادى دەپ ەسەپتەيدى. بىراق شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ ويىنشا، وزبەكستان حالقىنا قۋانۋعا ءالى ەرتە. سەبەبى يسلام كارىموۆ قۇرىپ كەتكەن ساياسي جۇيەنى وزگەرتۋ ءۇشىن ميرزيەەۆ بيلىگىنە ءالى تالاي رەفورمالار جاساۋ كەرەك. ال ول رەفورمالاردىڭ قانداي قيىندىقپەن كەلەتىنىن قازىردىڭ وزىندە ەل حالقى سەزىنىپ جاتىر.

“The Qazaq Times”