ە.وباەۆ: ادام تەاترعا ءوزىن-ءوزى ىزدەپ كەلەدى

 – قازىرگى قازاق تەاترلارىنا بۇرىنعىداي ەمەس، كورەرمەن كوپ باراتىن  بولدى. مۇنىڭ سىرىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟

– «تەاتر – ومىرلىك سۇراقتارعا شەشىم تاباتىن جوعارى ينتەنتسيا» دەگەن ەكەن ورىس ءفيلوسوفى الەكساندر گەرتسەن. مۇنداعى «ينتەنتسيا» دەپ وتىرعانىمىز زات بەينەسىنىڭ ويدا ساقتالۋىن سيپاتتايتىن يدەاليستىك فيلوسوفيالىق ۇعىم. راس-اۋ، كەيدە ادام ءبىرتۇرلى كۇيگە ەنەدى: ساناسىندا تۇسىنىكسىز سان سۇراق پايدا بولىپ، ىشكى جان-دۇنيەسى بەلگىسىز ءبىر نارسەنى قالاپ تۇرادى، ورتەنىپ، وپىق جەپ جۇرگەندەي سەزىنەدى. وسىندايدا ادام مازاسىز كۇندەرىنىڭ، ۇيقىسىز تۇندەرىنىڭ سەبەبىن ءبىلۋ ءۇشىن، ساۋالىنا جاۋاپ الۋ ءۇشىن تەاترعا كەلەدى. قوعامدا مەيىرىم – تاپشى، ماحاببات – جالعان. وسى سەزىمدەردىڭ كەرەمەت ۇلگىسىن كورىپ، رۋحاني ازىق الىپ قايتادى. سول سەبەپتى دە، ادامدار تەاترعا قويىلىم كورۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ءوزىن-ءوزى ىزدەپ كەلەدى. تەاتر ادام زەرتتەۋ پروبلەماسىمەن اينالىسادى.

– ايتىڭىزشى، جوعارى لاۋازىم يەلەرى تەاترعا وزدەرى بيلەت الىپ، كەلگەن كەزدەر بولدى ما؟

– ونداي دا بولادى. بۇرىن ءمينيسترىمىز التىنبەك سارسەنباەۆ مارقۇم ارنايى كەلىپ، كاسسادان بيلەت الىپ، قويىلىمدارىمىزدى تاماشالاپ قايتاتىن. بۇگىنگى تاڭدا استانادا جۇرسە دە،  ارىستانبەك مۇحامەديۇلى وڭتۇستىك استاناعا تەاترعا كەلىپ، سپەكتاكل  كورىپ قايتادى. ارتىنشا ءبىزدى شاقىرىپ الىپ نەمەسە ءوزى كەلىپ، قويىلىم تۋرالى ءوزىنىڭ ويىن ايتىپ كەتەتىن كەزدەر بولادى. سونىمەن قاتار، اكادەميكتەر، جازۋشىلار، عىلىم-ءبىلىم قايراتكەرلەرى كەلىپ تۇرادى.

– تەاتر بىرسارىندىلىقتى، كەرەناۋلىقتى كوتەرمەيتىن سەكىلدى. تەاتر – كورەرمەنىمەن تەاتر.  كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ كەرەك. بولات اتاباەۆتىڭ  «تەاتر دەگەنىمىز – رەجيسسەر جانە ترۋپپا» دەگەنى بار. بۇگىنگى رەجيسسەرلەر مەن «ترۋپپا» تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. قانشالىقتى كوڭىلىڭىزدەن شىعادى؟ 

– بولات cولاي ايتسا، مەن باسقاشا ايتار ەدىم. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە «پارتيا ومچس – سوۆەست ناشەي ەۆروپى» دەيتىن. سول سياقتى رەجيسسەر – ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ارى، بارى، نامىسى، بولمىسى. ءبىزدىڭ تەاترىمىزدا رەجيسسەر دەگەن كوپ تۇلعا. الدىڭىزدا وتىرعان ۇلكەن اقساقال مەن بولسام، ودان كەيىن اۋباكىر راحيموۆ، الما كاكىشەۆا سياقتى قىز-جىگىتتەر بار. سونىمەن قاتار، قارا شاڭىراعىمىزدا ا. ءاشىموۆ، ت.جامانقۇلوۆ سپەكتاكلدەرىن قويادى. كەيدە كورشى ەلدەردەن شاقىرىپ قويدىرامىز. رەجيسسەرسىز تەاتر جوق. اكتەرسىز دە تەاتر جوق. ءارتىس دەگەن – تەاتردىڭ جاۋىنگەرلەرى. جاۋىنگەرسىز جەمىس جوق ەكەنىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيدى. جالعىز ءوزى رەجيسسەر ەشنارسە ىستەي المايدى، قويۋشىسى بولماسا اكتەر دە اكتەر ەمەس. «اكتەر – رەجيسسەر – درامماتۋرگ» –  بىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، جالعاپ وتىراتىن «ۇشتىك».

– «پەسادان قويىلىمعا دەيىنگى» كەزەڭ اسا ۇلكەن ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى...

– دۇرىس ايتاسىز، سپەكتال بولەك دۇنيە، پەسا بولەك. ماسەلەن، پەسانى جازىپ اكەلدىڭىز، مەن ونى باسقاشا قويۋىم مۇمكىن. «تەرىسىن» اينالدىرىپ، باسقا تراكتوۆكا جاساپ، اۆتوردىڭ ايتار ويىن عانا ۇسىنۋىم  مۇمكىن. ول رەجيسسەرگە بايلانىستى. قايتادان اۆتورعا قايشى تۇرلەندىرۋگە بولادى. قازىر زامان سولاي. مىسالى «اقان سەرى – اقتوقتى» قويىلىمىنا قاتىستى ءتۇرلى اڭگىمەلەر بولدى.   قازىرگى رەجيسسۋرادا و دۇنيەلىك بولىپ كەتكەن تۇلعالاردى، جازىقسىز جاپا شەككەندەردى ارشىپ الايىق دەگەن مىندەت بار. مىسالى، درامماتۋرگ باقىتجان وتارباەۆ جاڭگىر حاننىڭ ەڭبەگىنىڭ ءبارىن تاپتى. «ءسىز قازاقتى كىم دەپ ءجۇرسىز؟» دەپ، پاتشامەن سويلەسكەندەگى ۇلت تۋرالى ءسوزىن كوركەم جەتكىزدى.  وسىنشاما جەرگە، دۇنيەگە يە بولعان ەل مادەنيەتىن وسىرگەندىگىن،  دالادا مۋزىكا مەكتەپتەرىن اشقاندىعىن، ءبارىن شەبەرلىكپەن ۇسىنعان. سونداي-اق، دوسحاننىڭ «قۇنانباي» كينوسىندا قۇنانبايدىڭ وبرازى بىزگە قالاي اسەر ەتتى؟! ونى سوۆەت وكىمەتىنىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ ارقاسىندا حالىق جاۋىنا دەيىن اپارىپ تاستادىق. ول ساياساتتان دا قۇتىلدىق ءبىز. شۇكىر.

– قازىرگى قازاق درامماتۋرگياسىنىڭ ءحالى قانداي؟ جاس درامماتۋرگتەرگە ءزارۋ سياقتىمىز...

– قازاق درامماتۋرگياسى بولعان جانە بولا دا بەرەدى. مادەنيەت مينيسترلىگى 70-80 پەساعا كونكۋرس جاريالايدى. سوعان 78 اۆتور بارىپ جۇمىستارىن وتكىزەدى. بىزدە 58 تەاتر بار، ونىڭ 17-ءسى عانا قازاق تەاترى. سول كونكۋرستان وتكەن شىعارمالاردى ءبىز ساحنالايمىز. 27 قاڭتاردا «باقىتتىڭ كىلتى» دەگەن جاڭا  قويىلىمنىڭ پرەمەراسى بولادى. بۇگىنگى كۇننىڭ تاقىرىبىن قوزعاعان ۇلكەن دۇنيە اۆتورى، جاس درامماتۋرگ – قولعانات مۇرات. ءمادينا وماروۆا قىزىمىز «كومبەنىڭ ءدامى» دەيتىن پەسانى جازدى.  ونىڭ الدىندا انەس دەيتىن جىگىت «الماس قىلىشتى» ساحناعا اكەلدى. اۋەزوۆ تەاترى جاس درامماتۋرگتەرگە مۇمكىندىك بەرەدى. وسىنداي جاستار بار، ورتا بۋىنعا جاتاتىن تالانتتى جىگىتتەر بار، ءوزىمىزدىڭ دۋلات يسابەكوۆ، تولەن ابدىك، يران عايىپ سياقتى كلاسسيكتەرىمىز بار.

– ءسىز «باس ءپلاتيندى تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرىسىز. بۇل سىيلىقتى سىزگە تەاتر ونەرىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىڭىز ءۇشىن بەردى مە، الدە رەجيسسۋرالىق جەكە قويىلىمىڭىز ءۇشىن تابىستادى ما؟

– پلاتينا دەگەن بۇل – مەدسەناتتاردىڭ قۇرعان ۇلكەن سىيى. ونىڭ ءوزىنىڭ كوميسسياسى بولادى. وسكار سىيلىعىنا ۇقسايتىن ارنايى ءمۇسىن بەرىلەدى. پلاتيندىك سىيلىقتىڭ ءۇش ءتۇرى بار. سونىڭ ءبىرى – وسى تەاتر ونەرىنە سىڭىرگەن ەڭبەك ءۇشىن تابىستالادى. مەن 2004 جىلى الدىم، سول كەز مەنىڭ ەڭ ىزدەنىمپاز شاقتارىم بولاتىن. «باس ءپلاتيندى تارلان» مەنىڭ  رەجيسسەرلىك ەڭبەگىم ءۇشىن تابىس ەتىلگەن.  قۇدايعا شۇكىر، ەڭبەك باعالانبايدى ەمەس، باعالانادى.   بىراق سوعان تاعايىندالعان ادامداردىڭ ىشىندە كوزى ءتىرىسى مەن عانا شىعارمىن. ول سىيلىقتى اشىربەك سىعاي، رايىمبەك سەيتمەتوۆ، ت.ب. ادامدار العان... ال قازىر بىرنەشە جىل بويى بۇل سىيلىق  تاعايىندالماي قالدى.

– «ءار قالادا بىرنەشە ۇلكەن تەاتردى عانا ساقتاپ، قالعاندارىن جابۋ كەرەك» دەگەن اڭگىمە ءجۇردى ءبىر كەزدەرى. بۇعان نە دەيسىز؟

– تەاتر – ادامنىڭ رۋحاني سەرىگى. ولاي دەيتىنىم، ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى ساحنادان كورىپ، ءوزىن-ءوزى تۇسىنەتىن ورنى وسى وشاق. ءبىر اعىلشىن جازۋشىسى «تەاتر  مۇراجاي سياقتى. ءبىز وعان بارمايمىز، بىراق ونىڭ بار بولعانىنا قارسى ەمەسپىز» دەپ جازعان. تەاردىڭ ءوز كورەرمەنى بار، مۇندا كەلمەيتىندەر وسى اعىلشىن جازۋشىسىنىڭ ۇستانىمىمەن جۇرگەنى دۇرىس شىعار. ەندى مىنانى قاراڭىزشى، ساكەن سەيفۋللين قازاق تەاترىن اشقان كەزدە بىلاي دەگەن ەكەن: «تەاترعا قۇلاعى ەستىمەيتىن ادام كەلسە، ول ساحنادا بولىپ جاتقان ءىس-ارەكەتتى كوزىمەن كورىپ، ءتۇسىنىپ، سودان ءلاززات الۋى كەرەك. ال ەگەر كوزى كورمەيتىن زاعيپ كىسى كەلسە، ول تىڭداپ ءلاززات الۋى كەرەك». تەاتر – حالىقتىڭ ايناسى. ولار جابىلسا... ونەردى ءومىر دەپ باعالاعان حالىقتىڭ جاعدايىن ويلاۋ كەرەك...  تەاتر بولماسا – حالىقتىڭ مادەنيەتىنىڭ كەم تۇسى دا سول بولماق.

ءبىز – قازاق ەلى – ءوزىمىزدىڭ  العان باعىتىمىز بار، وسكەن، وركەندەگەن، ءبىلىم-عىلىمى جەتكەن ەلمىز.  باسقا ىرگەلى ەلدەرمەن تايتالاسىپ تۇرعان ەلمىز. مادەنيەتىمىزدى، ادەبيەتىمىزدى، تاريحىمىزدى، تەاترىمىزدى الەمگە تانىتا الاتىن قاۋقارلى ەلمىز. بىزدە قازاقتىڭ اكتەرلىك مەكتەبىن، رەجيسسۋراسىن تانىتاتىنداي حالىقتىڭ ايناسى – تەاترلار جۇمىس ىستەيدى. بارىمىزدى باعالايىقشى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت، اعا! تەاتردا جولىققانشا!