E.Obaev: Adam teatrğa özin-özi izdep keledi

 – Qazirgi qazaq teatrlarına bwrınğıday emes, körermen köp baratın  boldı. Mwnıñ sırın nemen tüsindiruge boladı?

– «Teatr – ömirlik swraqtarğa şeşim tabatın joğarı intenciya» degen eken orıs filosofi Aleksandr Gercen. Mwndağı «intenciya» dep otırğanımız zat beynesiniñ oyda saqtaluın sipattaytın idealistik filosofiyalıq wğım. Ras-au, keyde adam birtürli küyge enedi: sanasında tüsiniksiz san swraq payda bolıp, işki jan-düniesi belgisiz bir närseni qalap twradı, örtenip, opıq jep jürgendey sezinedi. Osındayda adam mazasız künderiniñ, wyqısız tünderiniñ sebebin bilu üşin, saualına jauap alu üşin teatrğa keledi. Qoğamda meyirim – tapşı, mahabbat – jalğan. Osı sezimderdiñ keremet ülgisin körip, ruhani azıq alıp qaytadı. Sol sebepti de, adamdar teatrğa qoyılım köru üşin ğana emes, özin-özi izdep keledi. Teatr adam zertteu problemasımen aynalısadı.

– Aytıñızşı, joğarı lauazım ieleri teatrğa özderi bilet alıp, kelgen kezder boldı ma?

– Onday da boladı. Bwrın ministrimiz Altınbek Särsenbaev marqwm arnayı kelip, kassadan bilet alıp, qoyılımdarımızdı tamaşalap qaytatın. Bügingi tañda Astanada jürse de,  Arıstanbek Mwhamediwlı oñtüstik astanağa teatrğa kelip, spektakl'  körip qaytadı. Artınşa bizdi şaqırıp alıp nemese özi kelip, qoyılım turalı öziniñ oyın aytıp ketetin kezder boladı. Sonımen qatar, akademikter, jazuşılar, ğılım-bilim qayratkerleri kelip twradı.

– Teatr birsarındılıqtı, kerenaulıqtı kötermeytin sekildi. Teatr – körermenimen teatr.  Körermenniñ köñilinen şığu kerek. Bolat Atabaevtıñ  «Teatr degenimiz – rejisser jäne truppa» degeni bar. Bügingi rejisserler men «truppa» turalı aytıp berseñiz. Qanşalıqtı köñiliñizden şığadı? 

– Bolat colay aytsa, men basqaşa aytar edim. Bizdiñ kezimizde «Partiya OMÇS – sovest' naşey Evropı» deytin. Sol siyaqtı rejisser – bizdiñ teatrdıñ arı, barı, namısı, bolmısı. Bizdiñ teatrımızda rejisser degen köp twlğa. Aldıñızda otırğan ülken aqsaqal men bolsam, odan keyin Äubäkir Rahimov, Alma Käkişeva siyaqtı qız-jigitter bar. Sonımen qatar, qara şañırağımızda A. Äşimov, T.Jamanqwlov spektakl'derin qoyadı. Keyde körşi elderden şaqırıp qoydıramız. Rejissersiz teatr joq. Aktersiz de teatr joq. Ärtis degen – teatrdıñ jauıngerleri. Jauıngersiz jemis joq ekenine eşkim kümän keltirmeydi. Jalğız özi rejisser eşnärse istey almaydı, qoyuşısı bolmasa akter de akter emes. «Akter – Rejisser – Drammaturg» –  birin-biri tolıqtırıp, jalğap otıratın «üştik».

– «P'esadan qoyılımğa deyingi» kezeñ asa ülken eñbekti qajet etedi...

– Dwrıs aytasız, spektal' bölek dünie, p'esa bölek. Mäselen, p'esanı jazıp äkeldiñiz, men onı basqaşa qoyuım mümkin. «Terisin» aynaldırıp, basqa traktovka jasap, avtordıñ aytar oyın ğana wsınuım  mümkin. Ol rejisserge baylanıstı. Qaytadan avtorğa qayşı türlendiruge boladı. Qazir zaman solay. Mısalı «Aqan seri – Aqtoqtı» qoyılımına qatıstı türli äñgimeler boldı.   Qazirgi rejissurada o dünielik bolıp ketken twlğalardı, jazıqsız japa şekkenderdi arşıp alayıq degen mindet bar. Mısalı, drammaturg Baqıtjan Otarbaev Jäñgir hannıñ eñbeginiñ bärin taptı. «Siz qazaqtı kim dep jürsiz?» dep, patşamen söyleskendegi wlt turalı sözin körkem jetkizdi.  Osınşama jerge, düniege ie bolğan el mädenietin ösirgendigin,  dalada muzıka mektepterin aşqandığın, bärin şeberlikpen wsınğan. Sonday-aq, Doshannıñ «Qwnanbay» kinosında Qwnanbaydıñ obrazı bizge qalay äser etti?! Onı Sovet ökimetiniñ solaqay sayasatınıñ arqasında halıq jauına deyin aparıp tastadıq. Ol sayasattan da qwtıldıq biz. Şükir.

– Qazirgi qazaq drammaturgiyasınıñ hali qanday? Jas drammaturgterge zäru siyaqtımız...

– Qazaq drammaturgiyası bolğan jäne bola da beredi. Mädeniet ministrligi 70-80 p'esağa konkurs jariyalaydı. Soğan 78 avtor barıp jwmıstarın ötkizedi. Bizde 58 teatr bar, onıñ 17-si ğana qazaq teatrı. Sol konkurstan ötken şığarmalardı biz sahnalaymız. 27 qañtarda «Baqıttıñ kilti» degen jaña  qoyılımnıñ prem'erası boladı. Bügingi künniñ taqırıbın qozğağan ülken dünie avtorı, jas drammaturg – Qolğanat Mwrat. Mädina Omarova qızımız «Kömbeniñ dämi» deytin p'esanı jazdı.  Onıñ aldında Änes deytin jigit «Almas qılıştı» sahnağa äkeldi. Äuezov teatrı jas drammaturgterge mümkindik beredi. Osınday jastar bar, orta buınğa jatatın talanttı jigitter bar, özimizdiñ Dulat Isabekov, Tölen Äbdik, Iran Ğayıp siyaqtı klassikterimiz bar.

– Siz «Bas Platindi Tarlan» sıylığınıñ iegerisiz. Bwl sıylıqtı sizge teatr önerine siñirgen eñbegiñiz üşin berdi me, älde rejissuralıq jeke qoyılımıñız üşin tabıstadı ma?

– Platina degen bwl – medsenattardıñ qwrğan ülken sıyı. Onıñ öziniñ komissiyası boladı. Oskar sıylığına wqsaytın arnayı müsin beriledi. Platindik sıylıqtıñ üş türi bar. Sonıñ biri – osı teatr önerine siñirgen eñbek üşin tabıstaladı. Men 2004 jılı aldım, sol kez meniñ eñ izdenimpaz şaqtarım bolatın. «Bas Platindi Tarlan» meniñ  rejisserlik eñbegim üşin tabıs etilgen.  Qwdayğa şükir, eñbek bağalanbaydı emes, bağalanadı.   Biraq soğan tağayındalğan adamdardıñ işinde közi tirisi men ğana şığarmın. Ol sıylıqtı Äşirbek Sığay, Rayımbek Seytmetov, t.b. adamdar alğan... Al qazir birneşe jıl boyı bwl sıylıq  tağayındalmay qaldı.

– «Är qalada birneşe ülken teatrdı ğana saqtap, qalğandarın jabu kerek» degen äñgime jürdi bir kezderi. Bwğan ne deysiz?

– Teatr – adamnıñ ruhani serigi. Olay deytinim, adamnıñ özin-özi sahnadan körip, özin-özi tüsinetin ornı osı oşaq. Bir ağılşın jazuşısı «Teatr  mwrajay siyaqtı. Biz oğan barmaymız, biraq onıñ bar bolğanına qarsı emespiz» dep jazğan. Teardıñ öz körermeni bar, mwnda kelmeytinder osı ağılşın jazuşısınıñ wstanımımen jürgeni dwrıs şığar. Endi mınanı qarañızşı, Säken Seyfullin qazaq teatrın aşqan kezde bılay degen eken: «Teatrğa qwlağı estimeytin adam kelse, ol sahnada bolıp jatqan is-äreketti közimen körip, tüsinip, sodan läzzat aluı kerek. Al eger közi körmeytin zağip kisi kelse, ol tıñdap läzzat aluı kerek». Teatr – halıqtıñ aynası. Olar jabılsa... Önerdi ömir dep bağalağan halıqtıñ jağdayın oylau kerek...  Teatr bolmasa – halıqtıñ mädenietiniñ kem twsı da sol bolmaq.

Biz – Qazaq eli – özimizdiñ  alğan bağıtımız bar, ösken, örkendegen, bilim-ğılımı jetken elmiz.  Basqa irgeli eldermen taytalasıp twrğan elmiz. Mädenietimizdi, ädebietimizdi, tarihımızdı, teatrımızdı älemge tanıta alatın qauqarlı elmiz. Bizde qazaqtıñ akterlik mektebin, rejissurasın tanıtatınday halıqtıñ aynası – teatrlar jwmıs isteydi. Barımızdı bağalayıqşı.

– Äñgimeñizge rahmet, ağa! Teatrda jolıqqanşa!