اقىن دەسە كوز الدىما پاريجگە اسىققان بالا رەمبو كەلەدى. تاشكەننەن الماتى تاراپقا قۇمارتا كوز تىككەن ستۋدەنت تولەگەن ايبەرگەنوۆ ەلەستەيدى.
رەمبو ون توعىز جاسىندا ولەڭ جازۋدى قويىپ كەتتى. بىراق وسى جاسىنا دەيىن جازعان ولەڭدەرى-اق وعان الەمنىڭ ەڭ ۇلى اقىندارىنىڭ قاتارىنان ويىپ ورىن الىپ بەرگەن.

ارتيۋر رەمبو

وتىزىندا ومىردەن وزعان تولەگەن دە قازاق پوەزياسىنىڭ اسپانىندا ماڭگىلىك شامشىراق بولىپ قالىپ قويدى.
باس-اياعى بەس-ون جىلدىڭ ىشىندە ولاردى ۇلىلىقتىڭ شۋاعىنا بولەپ ۇلگەرگەن سوندا نە قۇدىرەت؟ تۇسىنبەيمىن…
تۇسىنەتىنىم، تولىققاندى تەكتى ولەڭ تارىققاندا دەمەۋشىڭ، اداسقاندا جول سىلتەر اقىلشىڭ، قىسىلعاندا قولتىعىڭنان سۇيەر پەرىشتەڭ بولا الاتىندىعى.
راس، اقىنعا مىقتى ولەڭ جازۋدى ۇيرەتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل استرونومدى عارىش نىساندارىن، ميلليوداعان جۇلدىزداردان تۇراتىن الىپ گالاكتيكالاردى قولدان جاساۋعا ماماندىرۋعا بولادى دەگەنمەن بىردەي بوس اۋرەشىلىك بولىپ شىقپاق. ايتپەسە، قولىنا قالام ۇستاعان ەكىنىڭ ءبىرى تولەگەن، ەكىنىڭ ءبىرى مۇقاعالي بولىپ كەتپەس پە ەدى.

تولەگەن ايبەرگەنوۆ

ولەڭنەن ۇمىتكەر جاننىڭ قايسىسى وسال اقىن بولعىسى كەلەدى دەيسىز. دەمەك، مىقتى اقىننىڭ ولەڭىندە كادۋىلگى ەسەپ-قيساپقا باعىنا بەرمەيتىن الدەبىر تىلسىم سىردىڭ دا بولعاندىعى عوي. قانشالىقتى شىندىق ەكەنىن بىلمەيمىن، تولەگەن (ايبەرگەنوۆ) ولەڭدەرىن اۋدارماق بولعان ورىس اقىنىنىڭ جۇمىس ۇستىندە جۇرەگى شىداماي جارىلىپ كەتىپتى دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەنىم بار. شاماسى، اۋدارماشى تولەگەن ولەڭىنىڭ ىشكى كەرنەۋ قۋاتىن يگەرە الماي قالعان بولار. ءبارى مۇمكىن. ال، تولەگەنگە سونداي ولەڭدەر جازۋ، تۋدىرۋ ءۇشىن قانداي جۇرەكتىڭ يەسى بولۋى كەرەك ەدى؟
كەۋدەمدە جۇرگەن، زەردەمدە جۇرگەن
ىنتىزار ىقىلاس وت ءورىپ،
سەن مۇنى مەنەن بەتەر ۇق.
تۇكپىرىمدەگى ءدىر ەتە قالعىش
وسىناۋ قۇيتتاي جۇرەكپەن،
كەلەم مەن بۇگىن قاسيەتتى، بايتاق
قازاقستاندى كوتەرىپ.
ءدىر ەتە قالعىش قۇيتتاي جۇرەك كوتەرگەن قاسيەتتى، بايتاق قازاقستان. وسى ءسوزدى باسقا بىرەۋ ايتسا سەنبەس ەدىڭىز، ال تولەگەنگە سەنەسىز. شىنايلىلىعىمەن، پاكتىگىمەن، اسقاقتىعىمەن سەندىرەدى. بالكىم، اقىن جۇرەگىنىڭ الاۋ بولىپ جانۋى دەگەن وسى شىعار. تولەگەن ورتەنىپ كەتتى. ايتپەسە، ومىردەن وتىزىندا وزۋعا اسىعار ما ەدى. بوزبالا رەمبو بولسا ولەڭدى تاستاپ كەتتى. ساۋدا-ساتتىققا باسىبايلى بەرىلدى. الدەكىم ايتار، رەمبونى كوزى تىرىسىندە ەشكىم مويىنداعان جوق، ونىڭ كۇنى ءوزى باقيلىق بولعاننان كەيىن عانا تۋدى دەپ. ايتا بەرسىن، بىلمەگەسىن ايتادى. ونى پول ۆەرلەن مويىنداعان-دى. ءيا، ءيا، اتاقتى ۆەرلەن. اناتول فرانس:
«بۇل اقىنعا كادۋىلگى پەندەلەرگە قاراعانداي ولشەممەن قاراۋعا بولمايدى… ول بىزدە جوق قۇقىقتارعا يە بولاتىن… بىزدەن ولشەۋسىز بيىك تۇردى. ولشەۋسىز تومەندە بولدى. بىراق ءبىر عاسىردا جالعىز-اق رەت تۋىلاتىن اقىن ەدى…» دەپ باعا بەرگەن ۆەرلەن.

پاۆەل ۆاسيلەۆ

جاسى ۇلكەن بولسا دا سول ۆەرلەن تاريحتا رەمبوعا ۇستاز بولۋعا، اقىل ايتۋعا تىرىسقان جوق، كەرىسىنشە شاكىرت كوزىمەن قارادى. سوڭىنان ەردى. تاريحتا رەمبو سەكىلدىلەر از با. بىزدە جەتپىسىنشى جىلدارى ارتىعالي ىبىراەۆ دەگەن اقىن بولعان. جىر سۇيەر قاۋىم ەسىمىن جاقسى بىلەدى. ولەڭدەرىن دە. سول ارتىعالي ومىردەن وتكەندە جيىرما بىردە ەدى. جيىرما ءبىر كەيبىرەۋلەر ءۇشىن ولەڭگە ەندى كەلىپ جاتاتىن جاس.

ساتتار ەرۋباەۆ

ەندى-ەندى مەرزىمدى باسىلىمدارعا جاريالاناتىن تۇسى. ال بۇل جاس ارتىعالي ءۇشىن ماڭگىلىكپەن تىلدەسەر جاس بولدى. كەشەگى كەڭەس داۋىرىندە ون بەس-جيىرما كىتاپ شىعارعان اعالارىمىزدىڭ قايسىسى قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا قالارى بەلگىسىز. بىراق جيىرما بىردەگى بالامەن ەشكىم تالاسا الماق ەمەس. بەرنياز، ساتتار، ابدوللا،..

ابدوللا جۇماعاليەۆ

ارتىعالي دا سولاردىڭ ءبىرى، سولاردىڭ قاتارىندا.
ءيا، قازاق پوەزياسىندا ومىرىمەن دە، ولەڭىمەن دە، قىسقا عۇمىردا لاپىلداپ وتكەن شىعارماشىلىق شابىتىمەن دە ۇلگى بولارلىق اقىندار از بولماپتى.
بىراق، امال قانشا، ادەبيەت الىمساقتان كىل تالانتتاردىڭ عانا باس قوساتىن جەرى بولماعان. وعان تالانتتاردى تاڭداۋ قۇقى بەرىلسە دە، ونداي ەركىندىك بەرىلمەگەن. بلوكتىڭ «جازا بەرۋ كەرەك دەيدى، جازا بەرۋ كەرەك دەيدى… سوندا جازۋ دەگەنىمىز كوك سيا مەن اق قاعازدى بىلعاي بەرۋ عانا ما ەكەن» دەپ وكىنەتىنىندەي بار. مۇنداي وكىنىشتەن قازاق ادەبيەتى دە كەندە ەمەس.
… كەيدە رەداكتسياعا جاسى الپىستان اسىپ، جەتپىستى القىمداعان اقىندار كەلەدى. كەزىندە اقىن بولسا بولعان بولار، بىراق قازىر اقىن ەمەس. بۇل دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. اكسيوما. بار ايىرماشىلىعى، قايران مۇقاعالي، ەرەن مۇقاعالي جاسى قىرىقتان اسقان، تەپسە تەمىر ۇزەر شاعىندا «شابىتىم شاۋ تارتىپ بارادى ما؟» دەپ ءوز مۇمكىندىگىنە كۇمان ءبىلدىرىپ قوبالجىسا، بۇلار جەتپىستىڭ تورىنە شىعىپ الىپ تا ولەڭنىڭ بايگەسىن ەشكىمگە بەرمەيمىز دەپ ويلايدى. ولەڭ توڭىرەگىندەگى تالاسى كىشكەنتاي بالالاردىڭ ەرەگەسىن ەسكە تۇسىرەدى. «ولەڭىمدى جاريالاماي، مەنى ولتىرگىلەرىڭ كەلىپ ءجۇر. بىراق، ءولتىرىپ الىپ مويىندايسىڭدار عوي» دەيدى. ىشتەي وسى دا ادەبيەتكە ءومىرىن ارناعان اقساقالدىڭ، يا اق شاشتى اپايىمىزدىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز بە دەپ وكىنەسىڭ. ىشتەي ولەڭگە ەندى كەلىپ جاتقان، الىس اۋىلدا جاتىپ الىپ ءبىر شۋماق بولسا دا ولەڭىنىڭ (ەسكە تولەگەن تۇسەدى) «قازاق ادەبيەتىنىڭ» بەتىنە شىققانىن سارۋايىمدانىپ ەمەس، سارعايا ساعىنىپ كۇتەتىن جاس تالاپكەردى ويلايسىڭ. ەكى استانادان الىستا جۇرسە دە، قازاق ولەڭىنىڭ جوعىن جوقتاپ، ولقىسىن تولتىرىپ جۇرگەن تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ، سەرىك اقسۇڭقارۇلى، ەرتاي اشىقباەۆ، شاھيزادا ابدىكارىموۆ، سابىر اداي، سۆەتقالي نۇرجانوۆتار ەسكە تۇسەدى. قۋاندىق شولاقوۆتاي اقىنى بار اۋىلدى اڭسايسىڭ…

ارتىعالي ىبىراەۆ

ءبىزدىڭ جەرلەس ءبىر ۇلى ورىس اقىنىمىز بولعان. پاۆەل ۆاسيلەۆ دەگەن. قانى ورىس دەمەسەڭ جانى قازاق سەكىلدى سەزىلەتىن وسى اقىندى ماسكەۋدىڭ بىلگىرلەرى (پاستەرناك، لۋناچارسكي، گوركي، ت.ب.) سەرگەي ەسەنينمەن تەرەزەسى تەڭ اقىن ساناعان. ءوزى جيىرما التىسىندا رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولعان سول اقىن جاسى وتىزدان اسقاسىن ولەڭدى قويىپ، تۇبەگەيلى پروزاعا بەت بۇرۋدى ويلاپتى. اقىننىڭ جاسى وتىز دەپ ويلاسا كەرەك. سول كەزدەگى قازاق اۋىلىنىڭ ايانىشتى تاعدىرىنان سىر شەرتەتىن «تۇز بۇلىگى» دەگەن پوەماسى بار. ازۋى التى قارىس ولجاستىڭ دا تاقىر جەردەن پايدا بولماعاندىعىن، سول پاۆەلدىڭ شەكپەنىنەن شىققانىن وسى اقىن شىعارماشىلىعىمەن تانىسقان ادام بايقاي الادى.
ءبىز بۇل جەردە پاۆەل ۆاسيلەۆتى بەكەر اۋىزعا الىپ وتىرعانىمىز جوق. ونىڭ شىعارماشىلىققا ادالدىعىن العا تارتقىمىز كەلگەن.