«Ädebiet ardıñ isi» dep bosqa aytpasa kerek. Äleumettiñ jelide jariyalanğan Zäure Bataevanıñ «Abay jwmbağı: Qazaqstannıñ belgisiz wlı aqını» attı şağın zertteu jwmıs Abay men qazaq wğımı qatar jüretin meniñ sanamda serpilis äkeldi dep aytuğa kelmes, selk etkizdi. Sonau bağzıdan jalğasqan auız ädebietiniñ bettelip, qattala bastağan on toğızınşı ğasırdıñ soñı men jirmasınşı ğasırdıñ basındağı Abay şığarmaşılığı isi qazaqtıñ ruhani azığına aynalıp, sol bwlaqtan qanıp işken wrpaqtıñ biri men edim. Avtordıñ jeke basına tiisuden aulaqpın. Biraq, qazaq pen Abaydan alğan jan azığım solarğa degen qwrmetim qolıma qalam wstattı.

Eñ aldımen taqırıptıñ özi paradoks. «Qazaqstannıñ bilgisiz wlı aqını» belgisiz aqın qalay wlı bola aladı? «Qazaqstannıñ degen sözdiñ özi, bwl qazaqtar üşin emes, bizge sırtımızdan qaraytın özge elder üşin jazılğanday äser qaldırdı. Abay älemi adamzat tarihına qosılğan ortaq mwra retinde qarastırılatını, wlt örkenietiniñ jauharı sanalğalı qaşan. Ärine keybir sın közben qaraytın mäselelerdıñ bar ekeni şındıq. Alayda Allanıñ bar ekeni qanday aqiqat bolsa Abaydıñ barıda sonşalıqtı aqiqat. Olay deytinim Abay auız ädebieti men jazba ädebietimizdiñ toğıspalı kezeñinde ömir sürdi. Sondıqtan şığarmalarınıñ halıq arasında auızşa saqtaluı men baspa betine şığıp hatqa tüsui qatar örbidi. Öleñderdiñ tüp nwsqasın izdeu ğılmi dälel üşin orındı bolğanımen jır-dastandardı auızdan-auızğa jetkizgen qazaq üşin qisınğa kelmeydi. Tuğan jäne qaytqan künderi däl berilmeui Abaydıñ joq ekenin däleldemeydi.

«Otıramız ırğalıp,

Aymen kündi wğa almay.» -dep Abaydıñ özi aytqanday balanıñ tuuın el jaylauğa köşkende, järmeñke bolğanda dep eske saqtaytın elde uaqıttıñ auıtquı äbden mümkin.

«Jüregimniñ tübine tereñ boyla,

Men bir jwmbaq adammın onıda oyla.

Soqtıqpalı, soqpaqsız jerde östim,

Mıñmen jalğız alıstım, kinä qoyma!..» -dep aytıp ketken Abaydıñ özi bolatın.

Eşqanday baspasız, tüpnwsqasız sol zamanda ömir sürgen biraz aqın Abaydı özine ülgi twttı. 1867-1923 jıldar aralığında ömir sürge Äset Naymanbaywlı ölerinde jazğan öleñinde:

«Boljausız osı eken ğoy ölim degen,

Kün bwrın közge kelip körinbegen.

Artıma söz qaldırmay ala kettim,

Ayğayğa qayran dausım erinbegen.

Abayday art jağıma söz qaldırıp,

Jaqsı edi-au, ättegen-ay ölu degen.» -dep ökinişin bildiredi. 1856 jılı qazirgi Şığıs Qazaqstan oblısınıñ Jarma audanında tuıp 1924 jılı qaytıs bolğan Abaydıñ zamandası Ärip(Mwqammetğarıp) Täñirbergenniñ öleñderiniñ arasınan «Abay sözi» degen öleñ kezdesedi.

«Dünie jarğa oynalağan laqtaysıñ,

Qaynağan keleriñde bwlaqtaysıñ.

Päleket, ötirikşi, quşıkeş bop,

Azğırıp key adamdı şıdatpaysıñ.» -dep bastalıp 78 tarmaqtan twratın bwl öleñde aqınnıñ Abay öleñderimen ruhani ündestigi anıq bayqaladı.

«Semeyge Abay kelse bizde duman,

Än salıp bosamaydı ayğay şudan.

Bas qosu, baqastasu, mäjilis qwru,

Sekildi bir ğılımnıñ jolın quğan.

Tarihtan neşe türli Abay söylep,

Özgeler otıradı auzın buğan.

Bir barsañ mäjilsinen ketkiñ kelmes,

Hakimdey Aplaton añırap twrğan.

Kelbeti bilimine layıqtı,

YApır-ay, mwday adam qalay tuğan?» -degen Kökbay aqınnıñ tarmaqtarınan Abaydı qalay joq dey alamız.

Boranbay Otınbaevtiñ(Boraş aqın) «Ärip aqın qaytıs bolğannan keyin Boraş aqınnıñ joqtauı» attı öleñde:

«Qadirin Abaydıñ da bilgen jwrt joq,

Bar jaqsı şıqtı degen sezimdi elden.

Tuıptı Abaydan soñ Ärip – asıl tasım,

Jaratqan qwday artıq ğaziz basın.» -dep keletin şumağı bar.

Sol zamanda Aqıt Ülimjiwlınıñ(1868-1940) öleñderinde de Abaydıñ äseri bayqaladı. Aqıt şığarmaları Abaydan on segiz jıl bwrın baspa betin körgenin eskersek Abay şığarmaları halıq arasında eşqanday qoljazbasız-aq sol kezdiñ özinde jeter jerine jetken. Osı orayda «1903 jılı Bökeyhanov «Abaydıñ şın esimin äli bilmeui de mümkin älde ol onı oylap tappağan bolar» degen avtor sözi qanşalıqtı qisındı?

Abaydıñ «Biraz söz qazaqtıñ tübi qaydan şıqqanı turalı» degen eñbeginiñ qoljazbası saqtalğan. Bwl eñbegi Abaydıñ biraz tarihi zertteu jasağanın añğartadı. Raşid-ad-Dinnıñ «Jılnamalar jinağı», Hondemirdiñ «Mañğoldar tarihı», Äbilğazı Bahadürhannıñ «Türik şejiresi», N. YA. Biçurinniñ 1851 jılı jarıq körgen «Köne zamandarda Orta Aziyanı mekendegen halıqtar turalı mälimetter jiıntığı» attı eñbegin oqığanın zertteuşiler aytıp jür. Osınşama biliktilik pen bilimdilikke şüba keltiruge bolmas. Avtor «Abay mediresede üş jıl bilim alıp, şirkeu mektebinde üş ay orısşa oqıp, öziniñ erekşe qabiletiniñ arqasında asa kürdeli sanalatın orıs tilin ğana emes, sonımen qatar parsı, arab tilderin statistikalıq ğılımdar men Şığıs pen Batıstıñ filosofiyasın öz betimen meñgerip alıptı-mıs» -dey kele «Biz qazir «Abay» dep ataytın adam erekşe darın iesi boldı desekte dala köşpendisiniñ qiın-qıstau ömirin keşip jürip, özdiginen osınşa bilim men biliktilikti meñgerip alu mümkin emes närse» -dep oy qorıtadı. Bükil mätin barsında osı oydı bir neşe ret qaytalaydı. Sonda basqasın qoyğanda 870-950 jıldar arasında ömir sürip Aristotel'den keyin dünie jüzi bilimi men mädenietiniñ ekinşi wstazı atanğan äl-Farabidıñ, XI ğasırda ömir sürgen Mahmwt Qaşqaridıñ, Jüsip Has Hajıp Balasağwnnıñ, XII  ğasırdağı Qoja-Ahmet YAssauidıñ bilimine şübä keltiremiz be?

Kelesi kezekte Abay atı-jöni turalı avtor mınaday uäj aytadı: «Abaydıñ tolıq atı Abay (Ibrahim) Qwnanbaywlı. Alayda on toğızınşı ğasırdağı nağız köşpendi qazaqtıñ atı «Ibrahim» emes, «Ibıray» boluı kerek edi, Öytkeni sol kezdegi qazaqtar qoldanğan dıbıs jüyesi boyınşa «Ibrahim» dep atau mümkin emes edi» -deydi. Abaydıñ el işinde Abay bolıp atalğanımen sol kezde ömirge kelgen biraz bilgili adamdardıñ azan şaqırıp qoyğan mwsılmanşa esimderi men qosımşa attarı qatar atalğan. Şoqan Uälihanovtıñ Mwhammetqanapiya, Ärip Täñirbergenovtıñ Mwhammetğarıp, Baluanşolaqtıñ Nwrmağambet, Ibıray Altınsarıinnıñ Ibrahim, Segiz seriniñ Mwhammetqanapiya ekenin bilemiz. Sondıqtan Abaydıñ Ibrahim esiminen eşqanday simvolikalıq män izdeudiñ keregi joq.

Men bwl arada Abaydıñ aqındığın däleldeyin dep otırğamın joq. Abaydıñ aqındığı öziniñ biiginde qaları sözsiz. Avtor Abay şığarmalarınıñ törkinin Älihan Bökeyhanovtan izdeydi. «Şıñğıs hannıñ wrpağı – swltan Bökeyhanov öz atın aqındıqpen nemese şığarmaşılıqpen baylanıstırğısı kelmeui de mümkin. Bökeyhanov bwğan qatıstı oyın 1905  jılğı maqalasında  twspaldap aytqanday.» – dey kele «Bökeyhanov bwl jerde öz jağdayın meñzep otırsa kerek. Onıñ tegi, yağni, töre ruınıñ qoğamdağı joğarı därejesi onıñ öz atınan jariyalauğa kedergi jasağan eñ bastı sebep boluı äbden mümkin.» -dep joramaldağanda Abaydıñ da alğaşqı öleñderin öz atınan jariyalamauı ağa swltannıñ wlı, äri el bilegen bolıs bolğanın esten şığarıp aladı.

Mwnday joramaldar mätinde köp kezdesedi. 1954 jılı Älkey Marğwlan Leningrattağı geografiyalıq qoğanıñ arhibinen tauıp alğan qoljazbada A. K. Degen laqap atpen on eki öleñ bolğanın, keñes ğalımdarı «Abaydıki» dep tanığanın, bwl Bökeyhanovtiki emes pe degen oy kelgenin aytqan avtor «Bwl mümkindikti 1954 jılı jäne odan keyingi, yağni, Bökeyhanovtıñ atı-jönine tiım salınğan jıldarı, ğalımdar atauğa dätteri barmağan boluı mümkin» -dep tağıda küdikke tolı dälel keltiredi. Jazuşı Kämen Orazalinniñ «Abay auılına sayahat» kitabında Älihan Bökeyhanov Abaydı alğaş ret orıs tilinde onıñ Abayğa arnalğan azanaması Semeydiñ jağrapiyalıq qoğamınıñ üşinşi kitabında basılğan bolatın dep ayta kele Alaş ükimetiniñ «Bastı qayratkerleri Ahmet Baytwrsınovtıñ 1913 jılğı «Qazaq» gazetinde basılğan: «Qazaq halqınıñ bas aqını» deytin eñbegi, Mağjan Jwmabaevtıñ «Abayğa» deytin öleñi, M. Dulatovtıñ «Abay» degen atpen «Qazaq» gazetinde basılğan maqalası bär-bäride Abaydıñ keyingi ini-balaların tegis  Alaşqa jatqızuına sebep boldı» dep jazadı. Abay Bökeyhanovtıñ jobası bolsa bwl Bökeyhanovtı zerttegen ğalımdardıñ közinen qalay tasada qaldı. Älekeñ atalıp ketken Älihan Bökeyhanovtıñ qazaq üşin siñirgen eñbegi wşan-teñiz. Abaydı jasap şıqpadı eken dep twlğalığına titteyde kir kelmeydi. Abaydı alğaş orıs oqırmandarına tanıstırğanı şındıq. Al, Abay şığarmaşılığındağı twtastıq onı bölip jarıp qaraudıñ mümkin emestigin körsetedi. Öleñderi de, qara sözeri de Abay oyınıñ ülken arqauına qwrılğan. Qay şığarmasın alıp qarasañızda özegi örtenip, küyik şalğan mwñlı Abaydıñ beynesi. Ol mwñ öz qauımın jatsınıp jerinu emes. 1895  jılı jazğan bir öleñinde:

Talay söz bwdan bwrın köp aytqanmın,

Tübin oylap, uayım jep aytqanmın.

Aqıldılar arlanıp wyalğan soñ,

Oylanıp tüzele me dep aytqanmın, -deydi. Eger Abay qazaqtıñ jalqau, nadan, qızğanşaq boltının aytsa, ol şındıq. Äli de sodan arıla almay kele jatqanımızda ötirik emes. Kökiregi oyau adamnıñ közine simağan körnis tilinen aşı zar bolıp tögiledi. Bwl ürdis älem ädebietindegi basqa aqın jazuşılarda da köptep kezdesedi. Äri solardıñ birazı sol aşı aqiqattarı üşin «Novel'di» de alıp jür.

Bataeva mätininiñ soñı köptegen joramal men twspaldan twradı. Naqtı faktige qwrılğanday bolğanımen tiyanağı joq. «Internatta oqıp jür» öleñiniñ avtorı Bökeyhanov emes, Dulatov siyaqtı jasıraq bireu boluı äbden mümkin» – dep joramaldaydı. «Abay kanonında avtorın anıqtau asa qiın bolatın tuındılar da bar. Mısalı otız segizinşi sözdi kim jazdı? Mätin sarını men mazmwnına qarasaq, onı bir bilimdi molda jazuı äbden mümkin. Biraq kim? Dünie mülkin keñes ükimeti tärkilegen, Alaş ordağa qatısı bar molda ma?» tağıda osı mätinde «1951 jılı özge äriptesterine qarağanda Abaydıñ öleñderin tereñirek zerttegen Zäki Ahmetov Abay kanonındağı «Lermontovtan şabıt alğan öleñ sanı biz oylağannan älde qayda köbirek» ekenin aytqan bolatın. Osı audarmalar men tärjimelerdiñ avtorı kim? Resmi ömirbayanında Orıs tilin şirkeu mektebinen üş ay ğana oqığan XIX ğasırdağı qazaq köşpendisi audardı degen şındıqqa janasa ma?» dep swraq qoyadı. Eger osı Zaki Ahmetovtıñ «Abaydıñ til wstartu önegesi» degen maqalasında «İliyas Jansügirov «Abaydıñ jırı ırğaq, muzıka qwrlısı jağınan tögilip ketedi.» degenin keltiredi. Swltanmahmwttıñ öleñderindegi körkem sipattama, teñeu, salıstırular da Abaydı özine ülgi twtqanın tilge tiek etkenin eskersek sol däuirde, ömir sürgen aqındar Abaydıñ Ä. Bökeyhanovtıñ «jobası» bolğanın qalay añdamağan.

Bataeva tipti Abaydıñ ömirde bolğanına da kümän keltiredi. Osı orayda biz aqın Abay turalı arğı betke jetken äñgimeler ağa swltan Qwnanbaydıñ Altay betine barğanınan bastap, Troysckdegi mwğalimder dayındaytın mektepte oqığan Seytqazı Nwrtaev (äuelde aqın Abaymen hat alıssa keyin quğınğa wşırağanda biraz uaqıt Abay auılında bolğan. 1909 jılı Mämi bidiñ şaqırtuı boyınşa Altayğa kelip 1933 jılğa deyin Altay betinde wstazdıq etken), 1931 jılı qazan qaraşa ayında ötken şağın toptı Ziyat Şäkirimwlınıñ bastap ötkenin eskersek Abay töñiregindegi äñgimeler Qazaqstan qazaqtarımen ğana şektelip qalmağanın Midhat Razdanwlınıñ «Belester belgisi» kitabındağı «bizdiñ üyde qazaqtıñ eki wlı aqını Abay men Şäkarim öleñderiniñ qoljazba küyindegi (köşirme) nwsqaları bolğanın biletin edim» -dep Altay betindegi Abay tuıstarı turalı jazğan jazbalarınan köruge boladı. Osı kitapta Käktay turalı şın atı Ğabdulhakim, Mağauiyamen qwrdas 1870 jılı tuğan. Eskişe bilim alğan. Abay janında 24 jıl boyı birge bolıp köp isterdiñ kuäsi bolğanın aytadı. Osı Käktay Abaydıñ tapsıruı boyınşa 1896 jıldan bastap Mağauiya, Aqılbay jäne Kökbaylarmen birge Abay öleñderin jinasqan. Abay öliminen soñ 1906 jılı öleñderin bastıru isine şwğıl kirisip Mwrseytke arnaulı üy tigip berip öleñderdi hatqa tüsiruge otırğızadı. Al Bataeva Mwrseytti «Abaydıñ hatşısı» bolğan «Mwrseyit Bikiwlı öz qolımen köşirip alıptı deydi.» Mwrseyttiñ Abay ölgennen keyin Käktaydıñ bastamasımen arnayı köşiruge otırğanın bayqaymız. Käktay özi Abaydıñ ömir bayanın jazıp Semey, Ombı, Qazan qalalalarınıñ baspahanalarına barıp ıñğayı kelmegen soñ 1909 jılı Peterburdağı Burganskiy baspasına eki jüz som aqı berip «Qazaq aqını Ibrahim Qwnanbaywğılınıñ öleñderi» degen atpen sol jerdegi qazaq ziyalılarınıñ kömegimen bastırıp şıqqanın aytadı.

1891 jıldan 1914  jılğa deyin Aqıt Ülimjiwlınıñ Qazan, Orınbor, Semey, Sank-Peterburg baspalarınan on kitabi on jeti ret basılıp şıqqanın eskersek, Z. Bataevanıñ «1900 jıldarı qazaq tilindegi kitaptar Qazan nemese Orınborda şığarılğan edi.» dep Abay öleñderiniñ Sank-Peterburgta Käktaydıñ şığara alatınına kümän keltirui orınsız. Aqıttıñ özge elde ömir sürsede kitaptarın osı jerlerde şığaruı Z. Bataevanıñ pikirin teristeydi. Onıñ üstine bwl nwsqada öleñniñ är tarmağı aralasıp öleñ tarmaqtarınıñ jigi ajıratılmağan. Bwnı Älihan Bökeyhanov jasağan bolsa onday qatelik jibermey sauattı bolıp şığar edi. Abaydıñ 1922  jılı Täşkentte Qazaq-qırğız bilim komissiyası jağına basılıp şıqqan kitabında Halel Dosmwhambet pen Uälihan Omarov «Dwrıstauşılardan» dep oqırmanğa bergen tüsiniktemesinde «Abay kitabiniñ birinşi baspası oquşılarğa qiın tiyuşi edi, qazaq emlesimen dwrıstap jazılmağandıqtan, jañılıs basılğan sözder köp bolğandıqtan, mänisin ayırıp oqu qiın edi» dep bastalatın tört türli eskertudi aytadı.

Bwl eskertuler 1909 jılı basılğan kitaptıñ Älihan sındı közi aşıq sauttı adamnıñ bastırğan kitabı emes ekendigin körsetedi.

1922 jılı Abaydıñ bauırında ösken Şäkarimnıñ ömirindegi Abaydıñ ıqpalın aytudıñ özi bir töbe. Osınıñ bärin joqqa şığaru üşin Zäure Bataevanıñ köp izdengeni bayqaladı. Sonda Abaydıñ balası Äbiş pen Mağauiya qaytqanda da jazğan öleñderin Ä.Bökeyhanov jazıp berip otırğan ba? Mwhtar Äuezovtıñ 1929  jılı jazğan «Öz jayımnan mağwlmat» maqalasında «Meniñ bala künimnen işken asım, alğan närimniñ barlığı Abaydan, taza ädebiet sarınına boy wrğanda mağan Abay degen söz qazaq degen sözben teñbe-teñ tüsetindey kezderi bar sekildi, Abaydı süyuim keyde tuğan orta, kindik kesken jerdi süyumen para-par bolatını bar» dep özi de atası Äuezdiñ üyretui jäne qatañ tapsıruı men segiz-toğız jasınan bastap Abay öleñderin tügelge juıq jattap alğanın jazadı. Abay ömirin zerttep, Abay şıñın jasap ketken akademiktiñ eñbegi äste joqqa qwrılmağanı aqiqat. Mwhtar Äuezovtıñ «Abay jolı» epopeyasında Abay obrazınıñ tiiptendirilgeni jäne osını keñestik ideologiya üşin ükimettiñ wtımdı paydalanğanın jasıra almaymız. Mätinniñ jetinşi böliminde aytılğanday «1933  jılı Keñes ükimeti ärtürli bwqaralıq aqparat qwraldarın paydalanıp, Abaydı orıs tilimen mädenietine bet alğan ağartuşı, oyşıl, aqın retinde däripteu nauqanın bastadı. Osı nauqannıñ bastı qwralı –  jañadan qwrılğan memlekettik «Qazaqstan baspası» 6000  danamen basıp şığarğan «Abay Qwnanbaywlı şığarmalarınıñ tolıq jinağı» attı kitabı edi» Bwl kitapta Jarakovtıñ «Bwrın-soñdı jalpı qazaq ädebietiniñ tarihında, qala berdi qazaq baspasınıñ ömirinde bwl siyaqtı körkem şığarmalar jazıp jürgen aqın, jazuşı, sınşılarımızdıñ tolıq jinağı basılğan joq. Mwnıñ sebebi özimizge mälim: Öktäbr töñkerisine şeyingi Resey patşalığınıñ otarşıldıq qoltığında qısılıp-ezilip kelgen qazaq eliniñ öz tizgini özinde bolmay öz aldına erikti el bolmağanı bir bolsa, ekinşiden öziniñ ädebiet körkem öner muzikelerin tilderin ösiruge şaruaşılıq ekonomikesiniñ, mädenietiniñ qabındap öse almay artta qalğandığımen baylanıstı» degen sözinen Z. Bataeva T. Jarakovtı «Aqın Abaydıñ ömirbayanınan eş habarı joq adam baspagerdiñ osınday mälimdemesinen keyin Abaydıñ keñes jazuşısı emes, 19-ğasırda ömir sürgen köşpendi qazaq ekenin tüsiner me edi?» deydi. Eger T. Jarakov mätinin arı qaray oqitın bolsaq: «Abaydıñ pikiri idealogiyası bizge teris bay tabınıñ nısanasında bolsa da ol kezdegi ädebiet mwraların material üşin tanıstırudı onşa kereksiz dep tappadıq.» degenin körmes edi. Bataeva aytqanday «Abaydı tarihqa bağınbaytın, mäñgilik şındıqtı jırlağan, sondıqtan eşqanday tarihi kontekstke baylanısı joq tüptwlğa (prototipikalıq) keñes jazuşısı dep tanıstırdı.» -dep oylap qaluı äbden mümkin edi.

Deytwrğanmen, Bataevanıñ Keñes kezindegi ädebiet pen ädebietşilerdi tiiptendiru turalı aytqan oyların teriske şığaruğa bolmaydı. Keñes odağı kezinde ädebiet ideologiya üşin jwmıs istedi, aqındar men jazuşılardı sol ideologiyanıñ qwralı retinde paydalandı, taptıq közqaras meylinşe beleñ aldı. Bwl rette Abaydıñ bay men kedey turalı, qaraşa halıqtıñ beyşara halin körsetetin öleñderin, jwmısşı tabınıñ märtebesin biiktetuge paydalandı. Sol kezderdegi jarıq körgen barlıq şığarmalardıñ cenzuranıñ süzgisinen ötip otırğanı jasırın emes.

Al, Abay änderi turalı söz qozğau muzıka zertteuşileriniñ enşisinde. Degenmen Bataeva mätininde «Zataeviç Abaydıñ üş änin jazıp alğan edi: «Tat'iyananıñ qırdağı äni», «Qor boldı janım» jäne atauı joq tağı bir än. Qazaq halıq änderiniñ özindik erekşelikterin asa joğarı bağalağan Zataeviç Abaydıñ öleñderin «Sapası tömendeu diletant orıs romanstarına eliktep jazılğan» dep asa äserlene qoymağan» -degen oyına öz pikirin jalğaydı. «Sebebi, bwl änderdiñ avtorı köşpendi qazaq emes, orıstanğan, qala qazağı, yağni, orıs än önerinen göri qazaq än önerin joğarı deñgeyde meñgergen Baytwrsınovtan göri Bökeyhanov siyaqtı bireudiñ jazğanın däleldeydi» -deydi. «Eger sol uaqıtta qırda orıs mädenietine bas igen Abay siyaqtı aqın ömir sürgen bolsa, jäne tipti öz ruınıñ işinde tanımal bolsada, orıs enograftarı onıñ öleñderin jazıp aluğa ağılıp barmas pa edi» -degen oyda qanşalıqtı qonımdı? Sol kezde Abay orıstar üşin kerek boldı ma? Aqınnıñ äni men öleñine orıs önertanuşısı men enografınıñ bergen bağası bizder üşin sonşalıqtı mañızdı ma? Abay şığarmaları Keñes odağınıñ qalıptasa bastauımen ideologiyalıq jaqtan otarlau sayasatında wtımdı paydalanıldı. Biraq bwl 1904 jılı qaytıs bolğan aqınmen qanşalıqtı qatısı bar edi? Al, bügingi jäne keler wrpaq üşin Abaydıñ nağız beynesi men onıñ ruhani bostığımızdı toltırıp otırğan asıl qazınaları kerek. «Keñes ideologiyasınıñ qazaq ğılımına zalaldı äserine qaramastan, ümit te joq emes. Bwl maqala atalıp otırğan mäselelerge jaña buın ädebi sınşılarınıñ nazarın audartu maqsatımen jazıldı» -deydi. Men Bataevanıñ osı oyına qwrmetpen qaray otırıp abaytanu ğılımınıñ äli de zertteler twsı köp ekenin eske salamın. Qasañdıq pen eski sürleuden qwtılıp aqınnıñ adam retinde aşıla tüskenin qoldaymın. Zäure Bataevanıñ bwl eñbegin köre sala «Aydı aspanğa şığardı» degen osı bolar dep añtarılıp qalğanım ras. Äystse de ıjdağatpen soñına deyin oqıp şıqtım.

Söz soñında Bataevanıñ «Abay» men Bökeyhanov ömiriniñ bir emes eken körsetti. Olardıñ ömirbayanı da, şığarmaşılığı da tolığımen säykes kelmeydi. Bökeyhanov biz «Abayğa» tiesili degen köptegen öleñder men audarmalardı jazsa da, ol olardıñ jalğız avtorı emes. Bwğan basqa jazuşılar da at salıstı.»  degen pikirine tübegeyli qarsılığımdı bildirip qazaqtıñ Abayın Bökeyhanov somdağan «Abay» beynesi dep şatasudan aulaqpın.

Ğasır basıda ömirden ötken Abay özi körmegen Keñes Odağınıñ ideologiyasına jauaptı emes!

Paydalanğan materialdar:

  1. Äuezov M. Tañdamalı şığarmalar. Qazaq enciklopediyası. 1997 j.
  2. Qwnanbaywlı Abay. Tañdamalı öleñder. Qazaqstan körkem ädebiet baspası. Almatı. 1936 j.
  3. Qazaq aqını Ibrahim Qwnanbaywğılınıñ öleñderi. Peterburg. 1909 j.
  4. Qwnanbaev Abay. Tañdamalı öleñder. Täşkent 1922 j.
  5. Eskendirwlı(Äbdeşev) M. «Alaş Orda» ministrleri. «Altınbek Särsenbaywlı» qorı. 2008 j.
  6. Abay enciklopediyası. Atamwra. 1995 j.
  7. Abay parasatı. Zertteu maqalalar, İle halıq baspası, 1995 j.
  8. Orazalin K. Abay auılına sayahat. Almatı. Jalın. 1994 j.
  9. Toğjanov Ğ. Abay. Qazaqstan Qazaqstan körkem ädebiet baspası. Almatı. 1935
  10. Razdanwlı M. Belester belgisi. Halıq baspası. 2002 j.
  11. Ahmetov Z. Öleñ sözdiñ teoriyası. Mektep baspası. Almatı. 1973 j.
  12. Käpwlı D. Qalam, siya – köz jası. (Aqıt qajı Ülimjiqlınıñ şığarmaşılıq twlğası) Foliant baspası. Astana. 2018 j.

"The Qazaq Times"