Mistikalıq proza: PERİ KÖŞİ

– Köke, «Torlısayğa» beytanıs bireuler kelip qonıp jatır eken.
– Qay auıl?
– Bilmedim…

– Şaması bizdiñ jağdayımızdı bilmeytin bireu şığar… Äteñ bar ma?.. Mağan kelip ketsinşi…
– Qazir şaqıramın. Bozbala tez basıp üyden şığa jöneldi.
– Üh! – dep auır kürsingen Mälik kiiz üydiñ türuli twrğan eteginen anadaydağı bir top käri emenniñ tübine qaradı. Jası eluden endi asqanımen, özi tım erte qartayıp qalğan ispetti. Ornınan äzer qozğaladı. Bet-auzın ayqwş-wyqış şandığan äjimder, tereñge tartıp ketken şüñet janarına, şäkene ğana itarqa tüsti. Ayparaday aşıq twrğan itarqanıñ auzınan baylaulı jatqan jigit özine işip-jep tesilip qarap jatır eken.
– Äy, qaysıñ barsıñ Baqbördiñ su-suanın berdiñder me? – dep dabıstadı da, qws jastıqqa jantaya közin jwmıp wzaq oyğa ketti.
Jiırma jıl bwrın, a, joq, zaulap jatqan uaqıt-ay deseñşi otız jıl, tura otız jıl bolıptı-au sodan beri. Iä, sodan beri sanasında bir tınıştıq joq… Osı kesapattıñ barlığına özin kinäli sezinetin…
Öziniñ jiırmadan endi asqan kezi… Asıp-tasığan däuletti bolmasa da aldındağı tete ösken jalğız ağası ekeui birlikte atadan qalğan az maldı bölip-jarıp enşilespey, birge el qatarlı kün keşken edi. Özi de endi üylengen… Ağasınıñ tört balası bar. Jaz jaylau, qıs qıstaumen wzaq köşetin… Ağası Sälim jarıqtıq ıspor, iske oramdı jigit edi… Oydan orıp, qırdan qırıp twrıp eki üydi sol bağar endi. Al özi sal-seri bolğısı keldi… Jaña qwrğan otau jayında jaz jaylauda körşi auıldardıñ tausılmaytın toy-tomalağımen sauıq-sayran qwrıp ketetin. Artınan ergen jalğız inisi bolğan soñ Sälim de jetimdikti körsetpeyin dep attıñ da, kiimniñ de jaqsısın özine beretin. Orta jaylaudıñ mal twyağımen şañı şığa bastağasın tör jaylauğa qaray köşken auıl arağa eki qonıp mejeli qöne qonısqa tüs aua äzer jetken. Tüyelerdi şögerip artqan jükterdi şeşip tüsirip bola bere şapşañ boy kötergen altı qanat aq üydiñ bel bauın asığıp şandıp baylap jatqan inisine Sälim:
– Au, jarqınım! Ne boldı bir jaqqa asığasıñ ba? –dep swradı.
– Iä, ağake, erteñ «Böktirgide» otırğan Jetibaydıñ qızın wzatadı, soğan barsam dep em…
– Jaraydı, onda jolıñnan qalma, bar… Kelinge de obal, jaz boyı üy betin körmeysiñ, osı jolı tez oral. Men de osı bir jerim auıra ma, joq pa özim de bilmeymin, del-sal bolıp jürgenim… Biraz uaqıttan beri wyqım qaştı, amandıq bolsa, kelgennen keyin enşimizdi bölissek dep em. Sen endi qara şañıraqtıñ iesisiñ…
– Nege?.. Qoyıñız, ağa, men mal bağa almaymın. İnisi şoq basqanday baj ete qaldı…
– Joq, sen baqpaysıñ, men bağam… Amandıq bolsa, birer jılda ana boqmwrındar da qozı-laq qayıruğa şamaları kelip qaladı. Özim-aq bağa berem ğoy… desede tez kel!.. Sosın äñgimelesermiz, – dep sözdi qısqa qayırdı. Rasında biraz uaqıttan beri säp salmağan eken ağası edäuir jüdeu, öñi tatarıñqı eken. Erulik ala kelgenderdiñ salqın qımızınan bir şaranı basına bir-aq töñkergen ol auılmen asığıs qoştastı da, qarsı bettegi jalğa qaray qabırğalay jönelgen.
Äubasta bir künde qaytarmın dep oylap edi, onısı bolmay qaldı. Qız wzatu toyı… onıñ tanısu… qarsı jaqtıñ kelin tüsiru toyı… ne deysiñ äyteu toy köbeyip ketti… Äne-mine degenşe eki aptadan asıp ketti. Söytip toy toylap märe-säre bolıp jürgende özderimen qanattas otıratın Bektas degen jigit tizgin wşımen kelip: «Sälim attan jığılıp, naşar jatır», – dep habar aytıp keldi. Saldıq ta, serilik te ädiram qalıp, eki közinen parlağan jasqa ie bola almay tañ asırıp üyine äzer jetti. Mal endi öriske bet alğan eken üydiñ mañı topırlağan adam… Jüregi zırq ete tüsip… auzına tığılıp bulıqtırıp keledi. Bayağıda äkesi men şeşesi qaytıs bolğan kezde de osınday bolğan edi… Ol kezde jas bala ölimdi, jetimdikti tüsinip ketpese de jüreginiñ sazğanı küni-büginge deyin esinde edi… Tura solay jüregi sazıp baradı. Eñirep kelip attan domalay üyge qaray jügirgen onı qaynağası wstap qaldı:
– Aptıqpa… bala… aqırın… seni kütip jatır… Eldiñ barlığı özine müsirkey qarap, onı işke kirgizdi…
Oñ jaqtağı qayqıbas qayıñ tösektiñ üstinde ağası şalqasınan swlq jatır eken de, jeñgesi bar, tağı bir kisiler ayaq-qolın uqalap otır eken.
– Alda qarğam-au… «Tentekqara» äyteu jettiñ be? –dep jeñgesi eñirep jiberdi…
Sälim de mwnıñ kelgenin bilip jatqan sıqıldı aqırın jütkirinip ernin jıbırlatıp edi otırğandar auzına su tamızdı. Sosın kädimgidey esin jinap, basındağı jastıqtı säl kötertip qoyıp, üzip-üzip soyley bastadı:
– Jarqınım,.. jettiñ be?.. Seni köre almay ketem be dep köp qinaldım… endi armanım joq… birge tuğanıña bir auız baqwldasıp ketudiñ özi baqıt eken… mına ajal mağan tura kelip twr… neşe kün boyı arpalıstım… ajaldan qorqıp emes,.. seni köre almay qalam ba dep… Äueli el-jwrtqa rahmet!.. Seni osı otırğandarğa amanattaymın… Birimiz jetide, endi birimiz on jasımızda äke-şeşeden bir künde ayırıldıq… Osı jwrt malımızdı bağıp, otımızdı jağıp eseytti… Biz osı jwrtqa borıştarmız… Şamam kelkenşe sol borışımdı öteuge tırıstım… Pende bolğan soñ artıq, ne kem ham-hareketterimiz bolğan şığar, keşiriñder… Köpten beri äke-şeşem tüsimnen şıqpay älde qayda jetelep kete beretin edi… Sodan seziktenip… mal-jannıñ barlığın en salıp, bölip qoyıp em… Öziñ kele me dep köp küttim… Sen bolmasañ da kelinge körsetip barlığın böldim… Şamamşa ädil böldim… Bwl tek atau ğana ğoy… Mäligim… Mäkentayım, barlığı öz malıñ… Mäkentayım, mal-swlğa onşa qırı joq edi… Jetimmin dep jabırqamasın dep aldın qaqpap em… Osınıñ otın jağıp, külin tögip ötsem, armansızbın deytin em… Oğan jete almaytın boldım… endi osı Mäkentaydı sizerge amanattaymın… Mälik, jarqınım,.. sağan ana inileriñ men jeñgeñdi amanattaymın!.. Jeñgeñ äli jas qoy… keler ömirin özi şeşer… Balalarımdı bauırıñnan şığarma!.. Bayağıda ana Kök baqsı: “Eki müşelden arı jığılıp barıp ketedi ekensiñ… bes balañ boladı”, – degende senbep em, sol äulie eken… Barlığın birdey kör… jazımış key närseni adamnıñ sanasına sıydırmaydı… sonda da… sabır kerek boladı… qasqır jegir kök bwqanı izdemeyin-aq dep oyladım… Mal közi ıstıq qoy… joqtamay qoysam, kiesi atar dep… ala ayaq at ta bir närse bolarday wstatpay köp qaştı… ondayı joq edi… astınan bala ötse, mıq etpeytin januar sol küni ertoqımdı äzer saldırdı… Ana ayır töbedegi qorımğa jete tik şapşıp jürmey qoyğanı… sodan biraz sauırlap qamşımen tartıp jiberip em… qorımğa jete qors ete qalıp jalt bergeni… Auıp tüsip qalıppın… Bir zamanda barıp esimdi jidım… Bir jerim mertikti me desem, aman sıqıldı, qozğalayın desem, denemdi bir auır närse qorğasın bolıp basıp alıptı… Közimdi aşsam, keudememde bir kişkene bala qonjiıp otır… Ket arı dep ornımnan atıp twrayın dep jantalasıp em… älgi bäle sarı eşki bolıp qwbılıp ketti. Qozğaldım boldı kelip süzedi… söytip köp jatıp qaldım… äyteu, qwdayda qwday degende ana Esbergender üstimizge tüsip alıp kelipti… Olar eşnärse körmedik deydi… Endi közim ilinse boldı bıltır bir tau eşki atıp edim… sol kelip süzgileydi… Oq jandı jerinen timegen soñ köp qaşıp edi… aqırı qannıñ izimen arşanıñ işinde ölip jatqan jerinen tauıp alıp em… işti eken… Bir lağı tiri tuılıp anadayda mañırap baqırıp twr eken de, endi bireui tolıp şıqpay ölip qalıptı… Sol küni qattı şoşınıp qalıp em,.. sodan-aq boldı…– dep biraz tınıstap alıp inisinen basqa jwrttıñ barlığın sırtqa şığartıp jiberip oñaşa bir sırdı aqtarğan edi. – Jämi jeñgeñdi öziñe amanattaymın… Senen ömir boyı jasırğan bir sırım bar edi… O düniege alıp ketkim kelmeydi… Meniñ jın-perilermen alım-berim jasap qatınap twratınımdı ana kök baqsıdan basqa eşkim bilmeydi… Mına jwrt kök baqsını aldırayıq deydi… Onıñ paydası joq, onıñ qolınan keletin şarua emes… Jämi jeñgeñniñ arğı tegi turalı, törkini turalı köp swrauşı eñ… Änşeyin äke-şeşesiz jetim qız eken, ğayıptan keziktik dep aldauşı em seni… Ol olay emes, periniñ qızı… Men duamen wstap qalğan em… Men ketkennen soñ oğan da qiın boları anıq… Şamañşa kütersiñ… sosın meni elden oñaşa anau etektegi Baspaq töbeniñ basına aparıp jerle… onıñ barlığın tüsindirip jatqanğa qazir şamamda kelmes… mağan jalğız jatu bwyırğan… –dep sarnap jatıp sılq ete tüsken… ölgenniñ artınan ölmek joq demekşi… jılay jılay jürip eki üydiñde auırtpaşılığın özi kötergen… janına balağan jarınıñ mezgilsiz qazası jeñgesin mort sındırğan… bala şağasınıñda as suanın äzirlep bere almay qaldı… esi ketip äyteu meñireyip otıradı da qoyadı. Sälimniñ jılın berip arada onşaqtı kün ötken soñ bir küni tañğı şayda jeñgesi kädimgidey esine kelip. Arnay Mälikti şaqırıp qasına otırğızıp alıp:
– Tentek-Qara mende senderge köp salmaq salıp jiberdim-au. Basımnan bir bäle qısıp jibermey-aq qoyğanı… ana ağañnıñ ala ayaq atın äkelip erttep berşi… qwbaqorım jaqqa barıp sergip qaytayın osı kezde Mergensaydağı jwrttı bir körsem dep em… sosın Sälimniñ basına barıp qaytsam degen em… dep ötindi… jeñgesiniñ esin jiğanına qattı quandı… desede sol alaayaq attı minem degenine iştey qosılmasada eşnärse aytpadı… jıl boyı twldap otırğan sol alaayaq attı jeñgesi jılınada soydırmay kökayğırdı soydırğan edi… mine ağası qaytqalı jeñgesi ekinşi ret esin jidı… ädette twz jeuge künde kelip süykenip twratın alaayaq bügin qaşağan bolıp şığa keldi… tüs auğanşa aqter-kökter bolıp qanşa quağanımen wstanpay-aq qoyğanı…
Üyge qaray qaytıp kele jatqan onıñ aldınan endi jetilerge kelip qalğan ağasınıñ wlken wlı şıqtı… jügire, jügire äbden alqınıp auzı qwrğap qalıptı…
– Kişi ağa… äyem jiberdi… seni tez kel dep… apam jayau ketem dep jatır…
At üstine balanı ilip alğan ol üyge qaray tasırlatıp şaba jöneldi… bala-şağa barlığı sırtta twr eken…
– Jänem bizge küş bermey ketip qaldı dep kelinşegi jılap twr… Jämi jeñgesin Jäne dep ataytın…
– Qap degen-ay… qalay ketti…
– Ayır töbe jaqqa…
– Aldındağı balanı jerge tüsıre sala endi sol ayır töbege qaray şaba jöneldi. Arlı-berli bwra tartar jol joq… eki jağı qalıñ qarağaylı tik betkey jalğız say. Ol ayqaylap şapqılıp keledı…
– Jäne… jeñeşe… Jäne… jeñeşe… jeñeşe…
Kün wyasına kire bere bıltır ağası jığılğan qorımğa jetti. Endi astındağı atı tik şapşıp aldığa baspay qoydı… anadayda jeñeşesi körinip qalğanday boldı… attı qañtara salıp jayau barmaq bolıp oqtalıp edi jeñeşesiniñ qasında qarañdap tağı birdeñeler jürgen sıqıldı boldı… endi arı barğanğa jalğız öziniñ jüregi daualamay qasına bireuler ertip almaq bolıp auılğa qaray qayta şaptı… auılğa kelip jaqın otırğan üylerden bes altı jigitti ertip alıp qayta Ayır töbege jetkende tañ atuğa az-aq qalğan edi… qorımnıñ tura ortasına ülken qılıp ot jağıp sonı aynalıp jürgen Jämidiñ qasına eşkim bara almadı… tek tañ atıp kün şıqqanda laulap janğan ot söndi de Jämi büyirin şeñbektep bir jağına qaray jantayıp jata ketti. Jigitter endi eşnärsege qaramastan birden wmtılıstı… Qasına jetip barğanda Talıqsıp jatqan Jämidi tek iş kiimmen ğana tauıp aldı… tünimen lapıldağan ottan eş belgi bir tüyir külde joq tek Jämidiñ astı bopırlağan kül… tek anadayda wşqattıñ tübinde ilektenip Jämidiñ sırt kiimderi jatır… asığıs sırt kiimderin kigizip esi-tüssiz jatqan äyeldi tört jigit auılğa qaray äkettide endi ekeui… qorımnan arı ötip Tasbwlaqtağı auıldarda jür degen baqsını şaqırıp kelmekke ketti.
Auzınan aq köbigin bwrqıratıp Aqperi, kökperisin şaqırıp azan qazan qılıp Jämi jatqan üyge kirip ketken baqsı sırtqa qayta atıp şıqtı…
– Bwl adamnıñ aqı iesi kim?!. Aqı iesi kim… – dep dauıstadı…
– Menmin ata, jalğız qaynısımın… –dep qasına kelgen onı oñaşa ertip barğan baqsı:
– Meniñ qolımnan keler eş amal joq… jeñgeñ endi adamizatpen perilerdiñ arasında boladı… tağdırdıñ jazımışı… marqwm ağañnıñ tilegi eken… balalı boladı… atın Baqbör qoy… endi bwl jerge simaysıñ… basqa jaqqa eşkimge aytpay bir-aq tünde köşip ketiñder… basıña kelgen qauıp qaterdiñ barlığın barlığın Baqbör bilıp otıradı… bılay qarağanda aqıl esi kemis boladı… eki jastan bastap baylap wstaysıñ… mına ala jippen bayla… basqa eşnärse toqtata almaydı… tek şeşesi qaytqannan soñ ğana es kiredi…
Bıltırdan beri jesir otırğan jeñgesin balalı boladı degende esi auıp qalğan ol baqsınıñ odan arı ne degenin wqqanda joq…
Üş tört künnen soñ äyelimen oñaşa aqıldastıda qarsılasqanına qaramastan bir tünde ağasınıñ üyi men öz üyin şağındap qana tör atanğa arttı da qalğan jükti jwrtqa qaldırıp tek ayaqtı maldarın ğana aydap köşip ketti.
Sodan beri osı jerde… Jaña tanıstar… jaña körşiler… olarmende siñisip ketken… qwdandalı ilik jilik bolıp… ağasınıñ balarınıñ barlığın ayaqtandırdı… öz balalarıda erjetti… mwndağı jwrttıñ köbi Jämidiñ bar-joğında bile bermeydi… özine jeke şäkene ğana qos tiktirip alğan oñaşa jatadı… oyğa tüskendede tam üyden tısqarı kişkene qwjırada Baqbör ekeui qıstap şığadı… qıstıñ qaqağan ayazında jatqan jerlerine ot jaqtırmaydı… sol ekeui üşin eşkiniñ basın köbeytken ekeuiniñde eşki sütinen basqa qoregi joq. anda sanda ğana özin şaqırıp alıp birer qayırım tilge keledi… onda da – “Tentek-Qara bwl jerge qon ba… bolmasa erteñ jolğa şıqpa… üyiñe pälen jerden bireu kele jatır… joğalğan mal-swlın pälen degen adamnan swra bolmasa tügen saydıñ işinde twr” dep qana… Bwlda sodan beri jeñgesiniñ aytqanın eki etip körmedi… bayqws öz äyelide äli Jänem dep qwraq wşıp twradı… nege ekenin özderide bilmeydi… Jämi abısınına bir jılımay qoydı… bwrın sonday jaqın adam auırğannan beri suıp ketken… mañayına juıtpaydı… tağı bir aqılı jetpeytin dünie Jämi köp tamaqtanbaydı anda sanda ğana eşkiniñ sütin işidi… sol otız jıldan beri pende bolıp bir därettengenin körmepti… Baqböri öse kele aduın küştiñ iesi boldı… özinen az kem taysağanı bolmasa auıruı qattı wstap ketkende küş bermey ketedi… bayağı baqsı şaldıñ ala arqanı üzile üzile bir twtam ğana qalğan… tek bosap ketkende mañayğa biraz älek salıp barıp şeşesiniñ qasına kelip bük tüsip jatıp qaladı… sol kezde baylap qalu kerek basqa kezde eş mümkin emes… ol bosap ketkennen keyin kündik jerdegi auıldarğa deyin şulap qaladı… ala arqan körse jını bar kim bolsada tartıp aladı… ne şapqan atqa jetkizbeydi… ne qaptağan qalıñ adamğa küş bermeydi… sodan bolar bwl auıldan alıstau otıradı. Eşkimniñ de jaqın qoñsı otıruuğa dätteri jetpeydi… Al, mına kelip tüsıp jatqandar däu de bolsa bwlardıñ sırın bilmeytinder.
***
Qalıñ oydıñ şırmauımen közi ilinip baradı eken.
– Köke meni şaqırdıñ ba… – Sälimniñ wlken wlı keldi.
– Iä, balam… anda bir auıl kelip tüsip jatır deydi… solarğa qaray barıp qayt… bizdıñ jayımızdan habarsız bolsa kerek. Biıl qwrğaqşılıq bolıp Köközektiñ malşıları osılay kelip jatır degen… solar bolsa kerek… auıru adamımız bar dep tüsinder… arandap qalmasın… jer jetedi ğoy alıstau otırsın… birde bolmasa birde Baqbör bosap ketse qiın bolar… soğan jwmsayın degem…
– Iä, köke! qazir-aq barıp qaytam. –dep şığa jönelgen jigit süt pisirimge jetpey qaytıp keldi…
– Oybay köke sizge ötirik mağan şın… Sol auıldıñ töbetteri mañına juıtpay qoydı tipti attıñ üstinen alıp qoya jazdadı… Özderide bir zäntalaqtar eken… eşkimi de sırtqa şığıp itin qorımadı… aqırı qayttım… Senseñizde senbeseñizde osı… –Äteydiñ ötirik aytpaytının jaqsı biledi… Biraq, bwnı kirgizbey attıñ üstinen alıp qoya jazdağan qanday it dep oyladı… Äkesi sıqıldı zor deneli jürekti edi… On bes jasında qızıl qolmen qoyğa şapqan qasqırdı wrıp alğan Äteydi qorqıtqan töbet jäy it emes. Bir türli alañday bastadı… Sonıñ arasınşa üyge bala-şağasınıñ barlığı jinalıp qaldı…
– Iä köke, manada maldı qayırıp jürip men de körgem… Ol auıldı… Itin emes… Maldarın bir ıñğay tüsti mal… Wsağı da iri qarasıda äppaq… Şetinen añ bolıp ketken – tağı… Jaqındap barıp köreyin dep qoyına atpen jete almay qoydım… – öziniñ kişi wlı maldarı turalı aytıp otır…
– Bwl tegin emes… Jaraydı onda… Itteri qabağan bolsa alıstap jüriñder… Bolmasa özim barıp qaytarmın…
– Köke Baqbör bir bosap ketse özderi aq köşip keter… itti qoyıp qasqırdıñ özin twmırlıqtap wstap aladı… ne täyiri… Öziniñ süt kenjesi jındı bastau bolıp ösken… osı tört-bes jıldıñ aldında ağası Ätey üylengende… Äteydiñ qaynatası bwnıñ janınday jaqsı köretin qwla jorğası bar edi… sonı qalıñ malğa swratqan – Qwla jorğa men minip jürgenimmen Baqböriniki… alam deseñiz berem-ğoy, Ätey ağamnan neni ayayın! Biraq qwla jorğanı alğanıñız Baqbörini qosıp alğanım deseñiz boldı degende… şal şalqadan tüse jazdap… oybay keregi joq dep berezek bolğan edi… bwnıñ erkine salsa Baqbördi bosata saları sözsiz… nege ekenin kim bilsin… basqa balalarınday emes Baqbörige osı wlı tım jaqın… tipti qasına barıp keyde jantayıp jatıp äñgimelesip otıratındarı bar… tamağında sol beredi… juındırğandada solay… basqaların wrıp soğıp jiberetin Baqbör keyde bwğan eptep könedi…
Ne bolsada Jämi jeñgesinen bir aqıl swramaq bolıp üyden şıqtı… Baqbördiñ qasına kelip jerden köterip qalıñ qarağay taqtaydın jasağan säkiniñ şetine kelip otırdı… Emendi sıqırlatıp arqasın üykep otır eken özine qaray şaqırıp alıp arqasın qasıp berdi… Baqbör erkek ataulınıñ barlığın jas-kärisine qaramay ata deytinde, äyel zatınıñ barlığın apa deytin…
– Ata… jip… jip… baylap alam… keldi… keldi… –dep ananı bir mınanı bir aytıp rjalaqtadı…
– Balam baylauıñ mıqtıma şeşilip ketpeyme dep swradı…
– Ketpeymin… ketpeymin… ata… ata… şeşilmeydi… dep ayağınan kisendep baylağan mataudı neşe şeşip neşe baylap jiberdi… Baqbör bir närsege aşulanıp, bolmasa qattı auırıp barıp arqandı üzip ketkende bolmasa baylaudı özi şeşkenimen eşqayda ketpeytin-di… tañnan qara keşke deyin sol mataudı neşe şeşip neşe baylap sonı ermek etetin… keyde bir şi bolıp şielenisip şırmalıp qalğan arqandardı özderi şeşe almağanda Baqbörge alıp keletin… Baqbördiñ qolına tüsken arqan äp satte şırmauınan arılıp şığa keletin.
– Iä balam eş qayda ketpe… tınış otıratın bolsañ sağan köp arqan äkelip berem… –dedi.
Baqbör alaqaylap ayqaylap jatır…
– Oho! Oho! Atam mağan arqan äkeledi… arqan… köp arqan… bärin baylap tastaymın..
– Tentek-Qara! Au, Tentek-Qara!.. – Jämidiñ dausı estildi.
– Jeñeşe bara jatırmın… ol Baqbördiñ mañdayınan iskedi de ornınan twrıp jeñgesiniñ qosına keldi.
Jeñgesi basın köterip arqasın keregege süyep otır eken. Jüzi jarqın.
– Täuirsiñbe jeñeşe…
– Täuirmin… täuirmin… seni keler dep kütkem…
– Iä mına bas jaqqa bir auıl kelip tüsip jatır deydi…
– Bilip jatırmın… bilip jatırmın… periniñ köşi… balalardı jiberme…
– Ol ne päle tağı…
– Senderge eş zäbiri joq…
– Alısraq barıp qonıñdar dep aytayın dep em…
– Oyboy Tentek-Qara-ay. Ol jerge Baqbör ekeuimizden basqalarıñ bara almaysıñdar…
– Qoysañşı… Baqböri barğanımen sen qalay barasıñ…
– …
– Qanşa otıradı olar…
– Meni ertip kete alğan küni köşedi…
– Qoy arı sağan ne joq… bizdi qayda tastaysıñ…
– Jetti endi osı masıl bolğamda az emes… Sälimimdi sağındım… olda meni sağındı kelip ertip ketedi… balalarğa öziñ ie bol… salqını tiip jürer… malıñdı şığınsınbasañ sağan bir ötiniş aytayın dep em…
– Ayta ber oybay… osı maldıñ jartısı seniki ğoy…
– E… mağan maldıñ ne keregi bar deysiñ… periniñ auılı tegin qonbaydı… meni alıp ketuge kelgen ğoy bwlar… tek Baqbörden seskenip äkete almay otır… olardıñ malına qızıqpasın balalar… qızıqqanımende olarğa wstanpaydı ğoy… sen öz malıñnıñ işinen abaylap bayqap jürseñ nısanalı maldardı köresiñ endi… köbinde bir jerine qızıl şüpirek baylanıp qaladı… sol maldı är seysenbi tün aua qasıña Baqbördi ertip alıp mına basjaqtağı üñgirdiñ azına aparıp bauızdap auzında jatqan qu tomardıñ üstine qoyıp ketip otır…
– Oybay jeñeşe-au… Baqbör mağan köş bermey ketse qaytem?
– Meniñ mına jaulığımdı beliñe baylap alsañ tiliñdi bwrmaytın boladı.
– Tağı ne aytasıñ…
– Erte me keşpe… Baqbör bir qalğıp ketkende olar meni äketedi…
– Ne sonda Baqbör eşuaqıtta wyıqtamaydı ma?
– Onıñ közi jwmılıp wyıqtağan sıqıldı bolıp jatqanımen kökiregi oyau bärin bilip jatadı… endi amalın tauıp Baqbördi wyıqtatu kerek…
– Qalay…
– Ana jüktiñ astındağı kebejeni aş.
Ol jükti qwlatıp kebejeni aştı… işinde kisiniñ qwşağı äzer jetetin dop domalaq bolıp domalanıp kiiz bolıp qalğan jün jatır eken.
– Al, bwnı qaytem…
– Baqbörge aparıp ber… osı arqandı tarqat de… osını tarqatıp bolğanda talıqsıp wyıqtaydı…
– Ne mına biteu kiiz arqanba?
– Bwl adamnıñ emes jınnıñ tüyinşektegen arqanı…
Jeñgesiniñ basqa aytqandarına eş kümänsiz sengenimen mına biteu kiiz arqan degenge onşa senbedi. Senbese de ayqanın orındap Baqbörge aparıp berdi.
– Ata! ata! Arqannıñ wşın tappay jatırmın… –degen Baqbörge ol:
– Balam asıqpay izdeseñ tabasıñ… –dedi de öristen qaytqan malğa qaray ketti.
Öziniñ süt kenjesiniñ enşisindegi qwla dünen artqı ayağın sıltıp qalğan eken.. tasqa qısıp aldıma bolmasa qoırqqa ayağın tağıp aldıma dep aynalıp art jağına öte bere jalınıñ arasında baylanğan qızıl şaşaqtı kördi de, qayta üyge qaray keldi. Kenjesin şaqırıp alıp.
– Kenjeqwl ekeumiz ayırbas jasasaq…
– Nege köke?
– Qwla dönendi mağan ber… al, menen qalağan bir atıñdı al.
– Kökasaudı ber…
Kökasau altı jasar at… nege ekenin qaydam sonıñ moynına qwrıq salmağan edi… tek bestisinde wstap piştirgende üstine bir rette toqım jappay jibergen. Atı aytqanday şu asaudıñ özi…
– Onı mine almaysıñ…
– Onda auıspaymın…
– Basqa qalağan jılqıñdı berem…
– Köke kökasaudan basqağa auıspaymın…
Erke ösken wlımen tünniñ bir uağına deyin saudalastı… ol da kökasaudan basqanı qalamadı… aqırı ayırbas jasaldı… kelisti…
Ol sırtqa şığuğa qamdanıp jatqanda wlı:
– Köke osı sağan jaman qwla nege kerek boldı… soğan qayranmın…
– Onı swrama… sauda saqal sipağanşa kelistik qol alıstıq… kökasau seniki… qwla dünen meniki… boldı! bitti!
– Men wtılğam joq… jaman qwlanı ataqtı kök asauğa ayırbastadım…
Ol eşkimge ündemey sırtqa şıqtı da anadayda üyezdep twrğan qwlağa şalma laqtırdı.
Sosın jeñgesiniñ bergen jaulığın beline orap alıp… Baqbördiñ qasına keldi.
– Ata, ata, arqannıñ üşin qayda tıqtıñ taba almay jatırmın… –degen Baqbörge balam onı asıqpay tabasıñ… jür ekeuimiz bir jaqqa barıp keleyik dep ayağındağı matauın bosatpaq bolıp edi. Baqbör özinen bwrın qimıldap lezimde bosandı da
– Ata, ata qayda baramın… men arqan şeşem…tez… tez… dep alaqtap arlı berli jügire bastadı.
– Menimen erip otır…
Ol qwla dönendi jetelep üñgirge jetkenşe Baqbör qarañğılıq twmşalağan saydıñ işin bas ayağına neşe märte şır aynalıp şarlap şıqtı…
Üñgirge tayay bere qasına jetip kelgen Baqbör:
– Ata, ata, köş kelipti… jeti üy… eki apa… jeti it… eki eşki…
– Jaraydı qoy endi balam qasımda jür… – dep jeñinen tarttı… Baqbördiñ aytqan sandarına män bermedi… ol osı jeti men ekini köp aytatın…
Üñgirdiñ auzına jete qwla dönendi tört ayağınan twsap jıqtıda qınınan qılpıldap ötip twrğan pışağın alıp Baqbörge wstatıp
– Bauızda endi, –dedi.
Baqbör qolına pşaq tie köz lespes jıldamdıqpen qwla qwnandı tamaqtan orıp jeberip şapşığan qanı tıyılmastan jwlındap basın bölek aldıda qarsıdağı qarağaydıñ işine tesile qarap az-kem twrdı da, qolındağı bastı pşıqpen qosa jerge tastay salıp:
– Ata, ata –dep jügire jöneldi.
Ol äupirimdep jürip qwnannıñ denesin tomardıñ üstine äzer şığardı da
– Baqbör balam– dep dauıstap edi. Baqbör lıp etip jetip keldi. Ekeui aqırın ayañdap üyge qayttı. Kele sala domalanğan kiizben qayta arpalısıp ketken Baqbörge säl aynalsoqtap qaraylap twrdı da üyine kirip ketti. Barlığı jatıp qalğan eken. Qarañğıda jaylap basıp ornına barıp jatıp qaldı.
***
Äkesiniñ saudasınan älde nege seziktengen kenje wlı qanattas otırğan ağamnıñ üyine barıp jata salam dep şeşesine ayttı da äkesiniñ artınan şığıp izderin añdığan. Qalıñ qarağaylı betpen janasalap birge jürip otırğan edi. Üñgirge jetkenşe Baqbör bwğan neşe ret kelip ketken. Äkesiniñ qwla qwnandı nege soyğanın tüsine almadı. Olar qaytqan soñ arttarınan endi jüre berem degende saydan sıñğırlağan äyel dausın estip kidirip qaldı… tumısınan jürekti qorqu, seskeni degendi bilmeytin ol tosın şıqqan dıbıstan eş qorıqqan da joq… aqırın tayap kelip añdıdı… ünderi sonday jağımdı… äuezdi biraq eş sözi wğılmaydı… eki qız eken. Manağı äkesi men Baqböri äkelip soyğan qwla qwnandı ekeui äp sätte jäukemdep qoldarına wstağan kişkene ğana dorbalarına siğızıp alıp keri qayttı… manadan alısta otırıp jüzderin köre almağan edi… endi mine tura qasınan ötti… biri-birinen ötken jüzderinen äppaq säule şaşqan ay didarlı arular eken. Denesin boylap bir ıstıq ağın tulay jöneldi…. mañayında añdıp twrğan bireu barın sezdime eki qız tez tez basıp ğayıp bolıp ketti. Ol tañ ata ağasınıñ üyine kelip jattı.
Arada apta ötpey äkesi ülken kelinimen saudalastı… törkininen kelgen ala siırdı öziniñ köşkende jük artıp jürgen atanğa bergisiz kökingenge ayırbastap aldı… basqaları onşa säp salmağanımen kenje wlı bwl jolı qattı quandı… anau künnen beri sol qızdardı tağı bir körsem degen qwştarlığı kündiz külkiden tünde wyqıdan ayırğan edi. Keş bolmay saydıñ ayaq jağındağı körşi auılğa barıp qaytam dep şıqtıda qabırğalıp barıp tura üñgirdiñ jelkesine atın qañtardı da bekinip jattı. Tün ortası aua aldımen alıp wşıp Baqbör jetti.
–Ata, ata… arqan ber! – dep qoyarda qoymay atınıñ şılbırın alıp ketti.
Şılbırdı alıp bara jatıp jerden jılqınıñ qu tezegin alıp berip: –Mınanı wstap alsañ seni körmeydi... –dedi de keyin qaray jügire jöneldi. Biraz uaqıttan soñ äkesi alasiırdı jetelep keldi de jığıp Baqbörge bauızdatıp. Tomardıñ üstine şığarıp keri ketti. Olar kete bere qay küngi qızdar jetti. Tipti jap-jaqın jerden körip jatır… olardıñ etti qalay jaukemdep alıp ketkenin wqpay qaldı… arttarınan erip otırdı… Tura torlı sayğa tarttı. Anau küngi jaña köşip kelgen auılğa… sodan beri äkeleriniñ qatañ eskertuimen bwl jaqqa balalarınıñ eşqaysısı ayaq baspağan edi. Üyge deyin baruğa äkesiniñ eskertuinen emes Ätey ağasınıñ özi bara almay qoyğan qabağan itterden qorqıp artqa qayttı.
Arada eki-üş künnen keyin Jämi apası şaqırıp alıp läm-mim demesten betine biraz qarap otırdıda “ket” dep ımdap şığarıp jiberip äkesin şaqırttı.
Jeñgesiniñ aldımen wlın soñınan özin şaqırğanınan tiksingen ol qaşanğı qosqa kirgenşe jüregi lobıp äzer jetti.
– Tentek-Qara osı senderge eş zalalımız timese eken dep oylauşı em… ol bolmağan eken… ana kenjeñ senderdi añdıp jür… peri auılına deyin barıp qayttı… endi köziñnen tasa qılmay wstamasañ ayırılasıñ… Baqbörmen birge matasañda öziñ ie bol… menen qayran joq… – dep şığarıp saldı. Basqa tirliktiñ barlığın qayırıp tastap sonı añdumen qaldı… eş qayda qiya bastırmay qoydı… erkeletip ösirgen kenjesiniñ tekteuge tüskenine otız qanşa jıldan beri eki üydiñ birdey barlıq auırtpaşılığına qıñıq etpegen şeşesi şart ayırıldı…
Ömiri aldınan kesip ötpey Jäne dep zır jügirip qwrmet etip jürgen jeñgesiniñ qosına jaulığın qolına alıp kirip ketip ornınan twra almay domalanıp jatqan beybaqpen jwlısıp şıqtı… küyeuiniñ de mıyın aşıtıp qwlaq etin jedi… aşuğa minip qamşımen qanşa ret dombıtıp alğanımen qaytar emes…
Oğan bığatın kenje wlı joq… qarq-qarıq külip Baqbördiñ qasına barıp jattıda aldı…
– Eki jaqtap jürip arqannıñ wşın taptıq dedi bir küni… oybay ortasına jettik dep keldi… bir küni… arada biraz mal üñgirge jetkizildi… kezek soñıra qwla qwnanğa auıstırıp alğan asau kökkede jetti. Oğanda bıqpadı. Tek sol tüni tañ atqanşa Baqbördıñ qasınan şıqpay tünep qaldı. Bir-künnen soñ jeñgesi şaqırıp alıp barlığımen baqwldastı. Tek abısının üyge kirgizbedi. Onıñda kele qoyğısı kelmese kerek. Tek köz qılıp jılağan sımaq boldı. Asau kökten keyin kök ingenge kezek keldi. Bwl jolı kenje wlı äkesine alañdama añdımaymın endi dep uade berip şeşesiniñ qasında tınış jatıp qaldı… ertesi tañ atar-atpastan Baqbördıñ qalıptan tıs şarqıldap külgen dausı taudıñ işin küñirente jañğırttı.
– Tarqattım men… tarqattım. Üydiñ jelke jağındağı şoqıdan qalıñ twman sayğa qaray jılısıp keledi eken. Twmannan adasıp qalmasın dep malğa ketken wlken wlınıñ artınan tağı bir balasın jibergen ol endi Jämi jeñgesine kelgen… esikti aşıp işke kire şort toqtadı. Öz közine özi senbey qaldı. Otız jıl boyı ornınan twra almay top bolıp domalanıp qalğan Jämi jeñgesin äueli tanımay qaldı. Äppaq köylekti tögiltip kiinip qostıñ qaq törinde tikesinen tik twr…
– Tentek-Qara qoırqpa… tañ qalıp twrğan şığarsıñ mına kempir qalay ornınan twrıp ketken dep… biz adamdarmen qatar ömir swru üşin sırttan quat alatın edik… Sälimim barde barlıq küş-quattı sol beretin… odan ğayıptan balalı boldım… meniñ quatım Baqbörime ketti… endi… meniñ törkinim joqtap kelip jatır… solar mağan quat berdi… men ketemin… endi tek senen basqa eşkimmen qoştasa almaspın… hoş sau bol Tentek-Qara… dep qostıñ etegin türe aspanğa qalıqtap köterile bastadı… öñim ba tüsim ba dep arsa-arsası şıqqan bırtıq sausaqtarımen közin qayta-qayta uqaladı…
Äp-sätte aynalını qalıñ twman basıp qaldı… it ürip, qoy mañırap, sıyır möñirep, jılqı şwrqırap keñ alqaptı say işi azan-qazan boldı da ketti… endi sirkirep jauın jaua bastadı…
Kenet şart ete tüsip jer-älemdi zel zala qılıp nayzağay tüsip kün kürkiredi… jaydıñ otı jarq ete qalısımen aspanda wzaqqa sozılğan künniñ kürkiri ayaqtamay-aq manağı qalıñ twman lezimde aşılıp, siberlep qwyıp twrğan jañbır pışaq keskendey toqtadı…
Qostan sırtqa atıp şıqqan ol aspanğa qaradı… köterilip ketken jeñgesi közden ğayıp bolğan eken… qosqa qayta kirdi… ömirinde twñğış ret denesi dir etip qorıqtı… nege ekenin özide tüsine almastan qalş-qalş etip dirdektep bara jattı… öz üyine keldi… bir jeriñ auırama, suıq ötkizip almadıñ ba degen äyeline läm-mim demesten oşaqtağı laulağan otqa alaqanın tosıp biraz otırdı da, sırtqa qayta şığıp Baqbördiñ qasına keldi… astındağı biik säkini solqıldatıp qorıldap wyıqtap jatır… irge jağında öziniñ kenje wlı… älde bir şaşaqpa bir närseni qolına jwmarlay qısıp olda qattı wyqığa ketken.
Üyge qayta kelip üydegilerine Jämi turalı aytpaq bolıp oqtaldı da toqtap qaldı…
Sözdi äueli äyeli bastadı.
– Şaqır ana wlıñdı… qwtırğanmen birge qwtırayın dep jürme… saytannıñ sapalağınıñ mañına juıma desem bolmay qasına barıp jatıp aldı… Meniñde ömir boyı bir qarığım aşılmağan beybaqpın… eki jındını otız jıl bağıp em… endi bireu tağı qosılayın dep jatır… doldanğan qatınmen täjikelesip marqadam tappasın bilgen ol betin irge jaqqqa berip basın qalıñ tüye jün küpisimen twmşalap jatıp qaldı… közi ilinip ketken eken:
– Jäne apam joq!.. dep ayqaylap kirgen öziniñ ülken wlınıñ dausınan oyanıp ketti. Biraq basın kötermey ornınan qozğalmastan jata berdi.
– Ne deydi qwday… ol ölgin süyretip qayda ketedi deysiñ tösektiñ astına qwlap qalğan joq pa? Anıq kördiñ ba?
– Joq apa, qostıñ bär jerin qaradım… joq…
– Swmdıq!
– Äkemdi oyatayın ba?
– Oyat ne bolsada osı qaqpas bir päleni biledi…
– Äke! Äke! Wlı özin kelip jwlqılağan soñ marğau ornınan twrdı… wlı manadan beri özi tıñdap jaqan sözderdi qaytaladı.
– Daurıqpañdar!
– Şın aytam äke.
– Bilemin! Jäne apalarıñ joq endi ketip qalğan…
– Oybay ne?! ketip qalğanı nesi… domalanğan top kempir qalay ketip qaladı… Saytanba ol!
– Doğar endi albatı söylemey!
– Qwdayım-au, el jwrtqa nebetimizdi aytamız endi… kempirde jep qoydıñdar ma demey me?
– Köşemiz!
– Qayda?
– Bizdi tanımaytın jerge.
– Jeter endi elden jwrttan ayırılıp otız jıl seniñ artıñnan jürgem… endi senimen birge sandalar şamam joq… ejelgi qonısqa ketem… törkinimniñ qasına!
– Jolıñ bolsın… endi senimen şärkelesetin mende de şama qalmadı…
– Qal öziñ ana saytannan tuağan jındıñmen birge…
Qolına ilinip ketken köksauır kebisti jiberip qaldı. Qatın baj etip şalqasınan tüstı. Qwlap qalğan şeşesin ornanan twrğızıp jatqan wlı wyalmaysıñdar ma qoysañdarşı… kempirmen şal bolğanda… äkesine ızbarlana qaradı… ayranday wyığan üy tas bozıldı… wlken wlımen kelinin ertip qatını keri köşetin boldı. Al qalğandarı osında qalatın bolıp şeşti…
Kün tün demey üş sötke wyıqtağan Baqbörmen kenje wlı Kenjeqwl orındarınan twrğanda jük ekige bölinip tüyelerge artalıp jatır eken… neşe künnen beri alasapıran ayqay şudan kenje wlın joqtamay qalğan kempir endi kenje wlına kep jarmastı…
– Ket menimen… mına saytan jaylağandardan aulaq ket… menimen birge jüresiñ…
Bolğan istiñ barlığı Kenjeqwldı eş tañğaldırmadı… tipti bası qasında jürgen adam sıqıldı…
– Apa, qoyşı qayda barasıñ… men osında qalam… Baqbördiñ qasında bolam…
– Oybay qwday… kördiñ ba sap-sau adamdı jındı qıldı bwlar… qwday…qwday… dep şaşın jwlğan kempirdi kelini arı jetelep ketti. Bwlardıñ şuılın
– Apa! Apa! Dep ayqaylağan Baqbördiñ dausı basıp ketti. Qolına qay künnen bergi özi tarqatqan wzın arqandı şumaqtap süyretip Jämidiñ qosına kirip ketti.
– Ata! Ata, apam qayda dep Mäliktiñ etegine kelip jarmastı… ayağın qwşıp zar jıladı…
– Apatayım-ay, apatayım… bir köre almay qaldım ba apatayım dep eñirep jatır.
Mäliktiñ esine bayağıdağı kökbaqsınıñ aytqanı tüsti. Qwdayğa şükir bwl esin jiğan eken-au dep oyladı.
Bayağıdan beri qalay bayqamağanına tañ qaldı… Baqbör tura Sälim ağasın soyıp qaptap qoyğanday eken. Dene bitisi de… söz äueni de.
Bwlqan talqan bolıp atqa qonğalı jatqan äyeline kelip, jeñinen tartıp Baqbör jaqtı ımdadı.
Buırqana doldanıp jürgen aşulı qatın küyeuine osqırına bir qaradı da Baqbörge säl köz toqtatıp:
– Ağıkem!.. qwdayım-au, tura ağıkem ğoy… dep jılamsırap Mälikke qaray qisaya bergen. Betine su bürkip jürip esin äzer jiğızıp aldı… Jük şeşildi… Tüyeler jiberildi… Jığılğan üyler qayta tigildi…
Janwşıra alaswrıp jürgen Baqbördi Kenjeqwl toqtattı.
– Baqbör ağa sabır… sabır… kişkene tınıstap esimizge kelip alayıq…
– Kenjeqwl men sağan Torlısaydağı qızdardıñ auılınan eşnärse alıp bergen joq pa em?
– Bir mamıq qauırsın äkelip bergensiñ…
– Käne?
– Ne isteymiz endi…
– Kettik.
– Qayda.
– Qızdardıñ aulına.
Manağı köşke tayarlanğan attardan kermedegi twrğan ekeuine Baqbör men Kenjeqwl mindi de Torlı sayğa wqaray qwyğıta jönelidi… eşkimde olardıñ artınan toqtatıp qaluğa ärekettengen joq… öz tirlikterine kirisken.

Baqbör men Kenjeqwl Torlı sayğa jetkende Torlısaydağı auıl endi köşkeli qamdanıp jatır edi. Atpen tasırlatıp jetip kelgende äueli olardı qabağan töbetter qarsı aldı. Kenjeqwl jüreksinip tizginin tarta berip edi, Baqböri oğan – qorıqpa bwl jay elester ğana töbetterdiñ közine qaramay menimen erip jüre ber dep bwyırdı. At üistindegi kisige şapqan itterge toqatmay auılğa endi jığılıp artılıp jatqan üylerdiñ qasına kelgen. Aqtılı köp üyde tek eki qız ğana bar eken. Tura anau uaqıttan bergi Kenjeqwldıñ körip jürgen aymañdayları.
– Armısızdar mırzalar.
– Armız… amansıñdar ma swlular.
Baqbörmen Kenjeqwl attarınan tüsti.
– Biz köşuge qamdanıp jatır ek… äueli qızdıñ ülkeni söz aldı.
– Köş baysaldı bolsın…
– Rahmet…
– Onda sızderge susın bereilik sodan biz köşe bersek… qızdıñ kişisi eki şara tolı qımızdı äkelip jigetterge wsındı.
Janında twrğan Kenjeqwlğa Baqbör sıbırlap… – qımızdı işpe! Qolıña ala sala anau twrğan aqbas atanğıñ basına şaşıp jiber… sonda bwlar köşe almaydı… –dedi.
Kenjeqwl qolına şaranı alasala aqbas atannıñ basına şaşıp kep jibergeni sol edi… aqbas atan bir şökim jünge aynalıp ketti.

Şır-pır bolıp jügirgen qızdar endi:

– Keşire gör bizdi... qalağanıñ bolsa ayt... – dep Baqbörge qolqa saldı.
– Apamdı qaytarıp beriñder... Basqa eşnärseniñ keregi joq...
Baqbörmen qızdar köp täjkelesti... aqırı üy qayta tigildi...
Qızdardıñ sözine qarağanda apası ayşılıq joldağı törkinine, periler auılına ketip qalğan eken... Özderi ­jienimiz bir izdep keler körip qalalıq dep ayaldaptı... ­Äytpegende bwlarğa ülgirtpey ketip qalar edi... Ekeuin aqotaudıñ törine jayğastırıp qızdar asta tök qonağası berdi... Äredik bir sırtqa şıqqanda Baqbör Kenjeqwlğa qızdar bizdi küttik dep jalğan aytadı... Anau küni men sağan ana kişi qızdıñ qanatın äkelip bergen em... sonı alıp ketuge kütken... Onsız olar eş qayda bara almaydı... Soğan ie bol wltarağıñnıñ astına salıp al... odan basqa jerdiñ barlığınan tauıp aladı... Qazir kirgennen soñ ekeumizdi eki üyge äketedi... senen swraydı... bermeymin de... Tek sandığınıñ tübindegi saqinaña auısamın dep ayt... Ol saqinasın beredi... Saqinanı alğan soñ men mamıq qanattı joğaltıp aldım taba almay qoydım dep sıltauratıp otırıp alsañ kişi peri qızı sendik boladı... al endi kettik dep üyge kirdi...
Aytqanday eki qız ekeuin eki otauğa bölip alıp ketti. Endi bwlarğa qalıñ adam keyipti periler qwraq wşıp qızmet ete bastadı. Tauday et, köldey qımız... mıñ bwralğan bişiler... tamıljıta än salğan änşiler... jigitter sauıq-sayranmen jatıp bir aptadan asa uaqıttı ötkerip jiberdi... Aqırı bir küni aq şımıldıqtıñ işinde kişi peri Kenjeqwldan mamıq qauırsındı swradı.
Kenjeqwl Baqbördıñ üyretkenin istedi...
Arada tağı bir apta ötti. Saqinanı alıp alğan Kenjeqwl endi şattıqqa mastanıp jata berdi. Kenjeqwl osında kelgennen beri kümis kömey änşi bolıp ketken... Bwrın mal soñında jürip anda-sanda barıldap auıl äuenderin aytqanı bolmasa köp änderdi de bile bermeytin... özi de ğajaptanadı... biletin änderi swmdıq köp eken... barlığın tamıljıtıp twrıp aytadı... öz dauısına özi mastanıp keyde tañnan tañğa än salıp şığatın bolğan... Al, Baqbör apasınıñ qaytıp keluin kütip jattı.
Eki qız keri qaytudıñ amalın oylastı.
– Siñilim sen äli ala almadıñ ba?
– Barlıq jerdi aqtardım... tek tabanınıñ astınan basqa...
– Onda ol wltarağınıñ asıana tığıp alğan boldı... Onı adamdar bilmes edi... Baqbör üyretken bolu kerek. Ol peri zatınan. Onıñ amalın tabu kerek. Sen onda onı alıp kölge apar... suğa tüsir... şeşindirmey kiimimen tüsir... su bolğan kiimin keptirmek bolıp jayğanda qolğa tüsiresiñ...
– Maqwl äpke... sosın bwlar osında qaladı ma älde?!.
– Ne sen qız ana jigitti wnatıp qaldıñ ba....
– ...
– Adamzatpen nekelesip ömir süruge bolar... Dese de bir qatelik ömir boyğı azappen ötetini bar... ülken äpkem sıqıldı...
– Sizde jien jigitti wnatıp qalğan joqsız ba?
– Iä... nesin jasırayın... ol Kenjeqwldan bölek... Perilerdiñ arasında ğwmır keşe aladı... Biraq, ol qaytudı qalamaydı... adamzatqa ğaşıq bolıp qalğan...
– Qoyıñızşı, ol esi auısıp baylauda jattı ğoy... Qalay ğaşıq boladı?!.
– Siñilim... jındanıp alaswrıp jatqan onıñ täni ğana... janı osı jer betinde jürgenderdiñ barlığınan aqıldı bolğan... adamğa tän tän peri janına ie bola almay alaswradı...
– Kenjeqwldı birge ala ketsek şe...
– Olay ete almaymız... Adamdardıñ arasında perilerge orın bolğanımen perilerdiñ arasında adamdarğa orın joq...
– Nege?
– Adamdarda tek bir ğana sezim bar... ol tabınu, qwlşılıq etu...
– Qalay?.. Men Kenjeqwldıñ janarınan mağan degen sonşama zor qwştarlıqtı köremin...
– Siñilim... Jaratuşı eñ äueli adamzattı jaratqanda... osı jerge arnap emes... tek özine qwlşılıq etu üşin ğana jaratqan...
– Qalay şa?..
– Jaratuşı alğaşqı Adamdı tek özine qwlşılıq etu üşin al Haua ananı Adam atağa tek serik qılu üşin jaratqan... Olar älemniñ eñ joğarğı bağında jürgende sol jaratuşığa degen qwlşılıq etu, tabınudan özge sezim bolmağan. Olarda er-äyel mahabbatı degen bolmağan... Nekede bolmağan... Tek saytannnıñ azğıruımen näpsiniñ jemisin jep qoyıp barıp jerge tüsken... Sonıñ özinde de qanşama uaqıttan soñ bir birinen qaşıp qwtıla almağan soñ bir-birine jaqındasqan... sosın jer betine tän barlıq näpsiniñ düniesin bizden üyrengen... olardıñ sezimderi tek osı düniede ğana... Al o düniege ketkende olarda... basqaşa eşqanday sezim bolmaydı... äuelgi jaratılısına qaytadı... tek qwlşılıq pen ğana qaladı... Adamzatqa mahabbat, quanu, mwñayu, süyu, süydiru sezimderin biz üyretkenbiz... alğaş qaza bolğan adamzattı jerleudi de bizden üyrengen... eñ alğaşqı adamnıñ nekesin biz qiğanbız... biz olarğa ot sıylağanbız... Biz olardı kök mwzdan alıp şıqqanbız... biz olardıñ eşqaşanda oyları jetpeytin ğalamattardı jasap bergenbiz... jer betinde eñ älsiz tirlik ieleri osılar... Bwlar alğaş ömirge kelgennen bastap bir birimen ğana selbesip ömir süredi... eşqaysısı da jeke-jeke kün köre almaydı... Bwl düniede olar bizden kem... tek olar o düniege ketip ­äuelgi jaratılısına qaytqanda ğana bizden joğarı twradı... ol kezde biz olarğa qajetsizbiz... Sol üşin adamdarmen qatar ömir süru qiın...
– Onda ülken äpkem qalay şa...
– Bizdiñ jezdemiz Sälim asqan oqımstı bolğan adam... ol jaratılıstıñ barlıq tilin biletin edi... bwlardı qwdirettendirip wstaytın tek tilderi ğana... tilimen älemdi basqara aladı... Birde jerdi şarlap jürgen äpkemdi körip wnatıp qalıptı da siqırlı duasın oqıp özine alıp qalğan eken... Özi qaytqannan keyin otız jıldan soñ barıp äpkemizdi keri qaytaruğa äzer şamamız jetti...
– Nege odan erte alıp ketpedik bolmasa özi nege qaytpadı?..
– Adamnıñ auzınan şıqqan sözi eşqaşanda joğalmaydı... älemdi şarlap jüredi... sen ana qwlağıñdağı sırğanı şığarıp körşi...
Kişi peri sol qwlağınıñ sırğasın şeşip ala bere şıñğırıp barıp talıp qaldı... Äpkesi betine su bürkip esin jidırdı...
– Swmdıq bir şırqırağan dauıstar... qwlağımdı twndırıp esimnen adastırıp jiberdi...
– Iä... osı dauıs bizdi adamdarmen birge jasatpaydı...
– Sırğanı şeşpey jüruge bolmay ma?
– Sırğanı şeşpeseñ adamnan wrpaq köre almaysıñ... adamdar üşin mahabbattanda biik närse wrpaq qaldıru...
– Onda äpkemiz şe?!.
– Jezdemiz duamen basqa sırğa taqqan bolar... biraq ol da mezettik qana, biraz uaqıttan soñ küşin joyadı... Jezdemizdiñ duası otız jılda qayttı...
– Kenjeqwl onday duanı bilmey me äpke swrasam qaytedi?..
– Joq ol bilmedi... tek Baqbör biledi...
– Onda siz swrap alıp beresiz ba?..
– Ol menimen birge periler mekenine ketuge könse alıp bere alamın...
– Sonda da swrap körseñşi...
– Ne seniñ osında qalğıñ kelip otır ma?
– Kenjeqwldı alıp kete almasaq qalamın...
– Onda sen eñ äueli Kenjeqwldan mamıq qauırsındı alıp ber...
Ertesi Kenjeqwldar köl boyına ketti. Üsti bası malmanday su bolğan Kenjeqwl kiimin şeşip üydiñ bas jağındağı kermege jayıp tastap su bolğan kön etigin bir qarağaydıñ quısına wltarağın bölek alıp tığa saldı da sudan qalşıldap kiiz üyge qaray jügirdi...
Jer-älemdi şarq wrıp anasınıñ keler jolın tosıp sandalıp jürgen Baqbör bwdan habarsız edi...
Ortadağı aşıq oşaqtan laulağan ot boyın tez jılıttı... Kişi periniñ ıstıq qwşağına malınıp az kem şüyirkelesip jatıp wyıqtap ketti.
Tüs körip jatır eken deydi. Tüsinde kişi peri bwltqa minip alıp «Kenjeqwl kel, tez kel» dep qol bwlğaydı. Al bwl «jerde arı-beri sandalıp öziñ beri tüsşi... Meni qaldıra körmeşi» dep zar jılap şır aynalıp jügirip jür eken.. Tüstiñ soñı wzarıp talıqsıp ketkende bireudiñ büyirinen türtkeninen oyanıp ketti. Özi aydalada töbe bolıp jinalıp qalğan jılqınıñ qu qwmalağınıñ üstinde jatır eken... tañ atıp ketipti... Oyatqan Baqbör eken.
– Qaydamız biz...
– Sendegi mamıq qauırsın qayda...
– Ana qarağaydıñ quısında bolatın...
– Ayırıldıq...
– Qızdar tauıp alğanda köşip ketken onda...
– Sen qayda boldıñ?..
– Apañ ayırtöbe degen jerge keledi degen soñ sonda barğam...
– Keldi ma?
– Joq, biraq sälemin estidim...
– Kimnen?
– Arnayı elşiden... habar jiberipti...
– Kelmey me?
– Iä... dwrısı kele almaydı eken...
– Biz qaytemiz...
– Amalın tabarmız... aytpaqşı saqinañ bar ma?
– Iä bar...
– Onda qorıqpa ol seni izdep keledi..
– Endi ne isteymiz?..
– Üyge qaytalıq...
– Kelmey qoymay ma?
– Periler sertten taymaydı...
– Aydan asa uaqıt qayda kettiñder dese kökeme ne deymiz?..
– Swramaydı...
– Nege?
– Biz keşe ğana ketkenbiz...
– Joq, biz tura bir aydıñ aldında kelgenbiz...
– Uaqıt almasıp ketken... perilerdiñ äleminde uaqıt basqaşa...
– Tüsinbedim?!.
– Jür qaytalıq... attarımız keşeden beri aş qañtarılıp twr...
Ekeui jayaulap etekke qaray tüsti... attarı bayağıda özderi kelgende kermege qañtarıp baylağan qalpı tıqırşıp twr eken. Kenjeqwl tükkede tüsine almadı. Attarına minip auılğa qaray ayañdadı. Auıldarına kelgende Kenjeqwl tipti öz közine özi senbey qaldı... Bwlardı eşkim sağınıp joqtamağan ispetti... aldınan şeşesi şığıp:
– Qwday-au, qarğam, şeşeñniñ janın şığardıñ ğoy. Keşeden beri qayda boldıñdar? – dep swradı...
– Apa... – dep birdeme ayta bergende Baqbör onı büyirinen türtip:
–Ol turalı eşkimge tis jaruşı bolma... eşnärse sezdirme... onı qayta körgiñ kelse... – dep sıbırladı...
– Sonıñ arasınşa jaldan tömen qaray qwyğıtıp kelgen Ätey ağaları:
– Köke jaña kördim ana auıl köşip ketipti, – dep Mäliktiñ qasına keldi... Ne de bolsa olar turalı bir sırdı osılar biler degendey Mälik Baqbör men Kenjeqwlğa tesile wzaq qarap otırıp qaldı.
Periden qalğan saqinanı ernine tigizip emirene süygen Kenjeqwldıñ qwlağına saqinanıñ işinen:
– Mırzam küt meni, küt! Men qayta oralamın, – degen qızdıñ dauısı estildi.

Qoyşıbek MÜBARAK

“The Qazaq Times”