Mistika: ESKEKSİZ QAYIQ

Zäriyam ekeumiz teñiz portına tüs aua jettik. As işip, auqattanıp alğan soñ, qoltıqtasa porttı jağalap kelemiz. Şet-şegi joq baytaq dalanı alıp jatqan sudıñ arğı şeti körinbeydi. Birin-biri quğan essiz tolqındar köz jetpeytin jerden kelip, keri ketip jatır.
Men şetkeri twrğan şağın kemeni körip, sonı jaldap alatınımdı ayttım.
– Joq, bolmaydı… Siz keme jaldamaysız, – dedi, Zäriyam erkeley moynıma asıla.
– Endi teñizge şıqpaymız ba?
– Şığamız, ärine.
– Onda?
– Meniñ kememmen.
– Qoy arı, sende qaydağı keme… bolmasa sömkeñe jel qayıq salıp alıp pa eñ?
– Teñizge şığu turalı wsınıstı kim ayttı?
– Sen.
– Onda kemeni men tañdaymın.
– Jaraydı-aq delik… dese de, ekeuden ekeumiz ğanamız ğoy. Ülken kemeniñ qajeti şamalı… Iä, aytpaqşı, onı kim basqaradı?
– Men…
– Qoy arı.
– Men “Teñizdiñ qızımın”.
– Qoy, aynam… qaljıñıña bolayın… «Teñizdiñ qızı» jañbırdan qorqa ma?..
– Tüsinbeysiz…
– Onda tüsindire ğoy, aynam…
– Kemeniñ üstinde ğana aytamın.
– Onda keme jaldauğa kettik.
– Meniñ kememe.
– Qaydağı?..
– Asıqpañız, keş kirsin… Qızdıñ sıñğır-sıñğır külkisi janımdı balqıtıp baradı. Onı teñizge şığudan qorqıp twr dep oyladım. Tipti teñizge şıqpay-aq qoyayıq dep şeştim.
– Jaraydı, onda qonalqığa bir orın qarastırayıq.
– Joq, anau jağalauğa barıp tolqın qızdarmen, meniñ siñililerimmen tanıstıramın sizdi.
Men eşnärse añğarğanım joq. Jay söz reti, solay bolar dep Zäriyanıñ jetegine ere jöneldim.
Teñiz jaqtan soqqan salqın auağa ol qwşırlana betin tosıp, älsin-älsin twra qaladı. Jaqın jağalauğa kelip älsiz soğılğan tolqındardıñ sıldırı estiledi.
– Siz sudıñ ünin estisiz be?
– Iä, estip kelemin.
– Ne dep jatır?
– Menen qorıqsañdar keri qaytıñdar deydi…
− Siz bilmeysiz,.. al men bilemin… Olar meni sağınıp qalıptı… tez kel dep jatır.
Biz jağalauğa jete tabandı küydirgen ıp-ıstıq qwmdı keşip, teñiz şetine iliktik. San mıñ wsaq qiırşıq qwmdı jağağa köşirip, qaytadan özine qaray tartıp äketip jatqan tolqındardı qızıqtap az-kem ayaldadım. «Sağan ne joq» degendey tolqın ernin jağağa sılp etkizip soğadı da, keri qaytadı.
– Keliñiz, sälemdesiñiz.
– Kimmen?
– Meniñ el-jwrtımmen… Qız bar ınta peyilimen qiıla ötindi. Onısı mağan oğaş körindi.
– Zäri!.. Biz jolğa attanğannan bastap osılay atay bastağam.
– Sizge bir türli söleket bolıp twrğan bolar… –Zäriya bwrtiıp qaldı.
Ädemi qızdıñ nazınıñ özi sonşalıqtı ädemi körindi.
– Jaraydı onda… ey, su swluları,.. ädemi Zäridiñ ädemi siñilileri, menen sälem senderge! - dedim de,  men suğa qoyıp kettim.
Ülken teñizdi birinşi ret körip twrğanımmen, men tuğan auıl üş birdey ülken özenniñ qwyğanında bolatın. Bir kisidey jüzetin edim. Zäriyağa özimniñ qalay maltitınımdı körsetpek bolğam.
Qwday atqanda teñizdiñ suı basqaşa bolar. Qol-ayağımdı bireu tas qılıp matap tastağanday ikemge keler emes. Biraq batıp bara jatqanım joq. Älgindegi älsiz tolqındar endi säl ülkeyip, meni bir-birine sırğıtıp, arı alıp bara jatır. Men endi qorqa bastadım.
– Zäri… – dausım oğaş şığıp ketse kerek.
Qız jağalauda mağan qarap saq-saq küledi.
– Zäri, men ağıp baram…
– Ağay, teñizde adam aqpaydı… batadı…
Onıñ söziniñ soñın esti almay qaldım. Kenet su astınan äldebir joyqın küş tübine qaray tarta jöneldi. Auzı-mwrnıma su kirip, qaqala-şaşala tırbañdap jatırmın. Qas qağım sätte köz aldımnan bar dünie jarq etip öte qaldı.
Bizdiñ jwmısta üş jıldan beri Zäriya attı qız isteytin. Qay auıldıñ qızı ekenin bir bile almay-aq qoyğam. Swrağandardıñ barlığına “Teñizdiñ qızımın” dep kületin de qoyatın. Äyteuir, mağan bir jerden körgen tanıs müsin köz aldıma orala beretin. Biraq qaydan, qaşan körgenimdi eş esime ala almay-aq qoyğanım. Ol turalı bar bilerim, jañbırdan ölerdey qorquşı edi… qorıqqanda sol, jañbırlı küni sırtqa attap basa almay qalatın. Sodan keyin de ädeyi “Teñizdiñ qızımın” dep aytatın şığar dep oylaytınmın. Sol qız bir küni menen:
– Siz teñizdi jaqsı köresiz be? – dep swradı.
– Bilmeymin, ol turalı oylanıp körmeppin… äri ömirimde bir ret te aşıq teñizge şıqqan emespin…
– Päli, siz swlulıqtıñ ne ekenin äli bilmeydi ekensiz ğoy… qarsı aldımdağı otırğan qız osını aytıp keyidi.
Az ğana sirkirep barıp basılıp qalatın jañbırdan ölerdey qorqatın qızdıñ mağan teñiz turalı aytqanı külkili körindi. Qız sözin arı jalğap:
– Sizdiñ teñizge barğıñız kele me? – dep swradı. Men küldim de:
– Iä, barğım-aq keledi… Nege swrap otırsıñ?!. Älde meni de öziñ sıqıldı sudan qorqadı dep oylaysıñ ba?.. Wyalıp qalatın şığar dep oylağam.
– Joq, men sudan qorıqpaymın… men sudı süyemin… onıñ janarı bal-bwl janıp ketti. Janarındağı qwştarlıqtıñ otı jarq etip barıp dirilsiz tınıq suday dereu mwñğa bata qaldı. Men özimniñ bayağıdan beri qalay köz salmağanıma tañ qalıp otırmın. Qızdıñ appaq jüzinde közge äzer köriner qanşama wsaq meñin eseptemegende, nağız appaq arudıñ özi eken. Men wzaq qaradım.
– Ağay!.. – dedi ol qaytalap.
– Au?.. – dedim men de.
– Sonımen teñizge barğıñız kele me?
– Iä.
– Onda barasız ba?
– Meni kim aparğalı jatır eken onda?
– Men.
– Neniñ qwrmetine? – desem de işim qılp ete qaldı. Osınday ädemi qızben özim ömiri körmegen teñizge baru, ärine, ğanibet!
– Sizge swlulıqtı däleldegim keledi.
– Men onsız da körip otırmın.
– Qoyıñızşı…
– Şın aytamın…
– Aldağı demalısta barıp qaytalıq.
– Qay jaqqa?
– Teñizge.
– Teñizdiñ atı bar şığar.
– Joq, meniñ teñizim. Atı joq. Qız qulana küldi de, ornınan lıp etip twrıp esikke qaray bettegen. Odan soñ da qanşama ret teñiz turalı äñgimeler bolğan-dı. Aqırı demalıs uaqıtına da jetkenbiz.
Bir küni alıs bir teñiz jağalauına baratın eki biletti alıp kelip twr Zäriya. Men jay äñgime üşin ğana aytıp jürgen şığar deytinmin. Kütpegem. Oylanbastan kelisimimdi bergenmin. Tipti aytarğa bolmasa, quanıp ta qaldım. Zäriyanıñ şartı boyınşa eşkimge de tis jarmastan bir keşte kete barğanbız. Endi mine at-ataqsız su tübine älde bir su maqwlıqtarına jem bolıp ketip bara jatqanım. Auzı-mwrnımnan kirgen su qolqamdı qauıp, esimnen tandırıp jiberdi.
Men esimdi jiğanımda äldeqaşan keş batıp ketken eken. Aysız qarañğı tün aynaladan eşnärseni körsetpeydi. Qwlağıma sudıñ gürili keldi. Denem mwzdap, qaltırap jatır eken. Jalma-jan ornımnan atıp twrıp, qayta qwladım. Men twrğan jer teñselip twr eken. Ayağımnan tik twra alar emespin. Osı kezde barıp:
– Ağay! Esiñizdi jidıñız ba? – degen qwlaq tübimnen Zäriyanıñ üni estildi.
– Zäriya! Aynam! Men qaydamın?.. Meni kim alıp şıqtı sudan?.. – men aptığa söylep jatırmın.
– Men alıp şıqtım,.. meniñ kememde…
– Qalay?..
– Men kemede aytamın degenimdi wmıtpağan şığarsız…
– Qaydasıñ?… nege şıraq jaqpadıñ?..
– Şıraq jağuğa jete almay jatırmın.
– Ne boldı, aynam, sen jaralanıp qalğansıñ ba?
– Joq, amanmın…
– Onda…
– Dwrısı şıraq jaqpay-aq qoyayıqşı.
– Nege?
– Siz qorqıp ketesiz…
– Nege?
– Menen…
– Tüsinbedim… Aynam…
– Onda aldımen siz tıñdañız… Sosın qalasañız şıraq jağasız… bolmasa…
– Ayta ğoy, aynam…
– Äueli, sizden bir närselerdi swrasam? Şınıñızdı aytasız ba?
– Swray ber.
– Moynıñızdağı twmar kimdiki?
– Özimdiki.
– Ötirik! –onıñ dausı zildi şıqtı.
– Nege ötirik? Men bwnı es bilgeli tağıp kelemin…
– Qaydan aldıñız?
– Bilmeymin…
– Şınıñızdı aytıñızşı…
– Şınımen bilmeymin… Tek apamnıñ aytuı boyınşa,.. men es bilmeytin kezde… üş jas pa, älde tört jas şamasında oynap jürip jardan qwlap suğa ketip qalıppın… Sodan el-jwrt bolıp neşe kün izdep taba almay qoyğan eken. Törtinşi küni bireuler “Jalpaq ötkel” degen jerden tauıp alğan eken… sodan üyge alıp kelipti… apam aytatın tağı, osı moynıñdağı twmar seni ajaldan alıp qalğan bolar… bwrın twmar bolmağan… ana kisiler alıp kelgende moynıñda jür eken. Endi eşqaşan şeşpe… su perisi degen boladı… sonıñ şarapatı tigen bolar… – dep. Odan basqa eşnärse bilmeydi ekenmin.
– Iä, ol meniki bolatın.
– Qalayşa?
– Twmardı aşıp körip pe ediñiz?
– Iä, körgenmin.
– Sondağı jazulardıñ bas jağındağı suret esiñizde me?
Osı kezde barıp esime tüsti. Iä, tura sol surettegi qız.
– Men teñizdiñ qızımın degende senbeytin ediñiz.
– Iä.
– Endi senetin bolasız.
– Aynam, ne aytıp kettiñ, şıraq qayda?
– Asıqpañız, men siz köre qalatınday halde emespin.
– Qalayşa?
– Men öz beyneme qaytqanmın.
Säl tiksinsem de jüregimdi ornına tüsirip:
– Onda sen kimsiñ? – dep swradım.
– Men – su perisimin.
– Adamdardıñ arasında ne istep jürsiñ?
– Twmarımdı aluğa kelgem.
– Bayağıda-aq swramadıñ ba? Qaytarıp berer em.
– Sizden ayırılıp qaludan qorıqtım.
– Nege?
– Sol kezde jardan qalay qwlap ketkeniñiz esiñizde me?
– Joq.
– Onda tıñdañız. Men su perileriniñ patşasınıñ jalğız qızımın. Ädette su perilerine adamdar jürgen jerge baruğa tiım salınadı. Bwl qağida edi… Men sol qağidanı bwzğan bolatınmın. Ol kezde men de tım kişkene bolğanmın. Sizdiñ esiñizde bolmağanımen, meniñ kökeyimde barlığı sayrap twr. Su astı äleminiñ barlığı äkeme bağınar edi. Sodan bolar, meniñ barlıq äreketime eşkim de şekteu qoymaytın. Men alıs-alıs özen suların, bwlaqtardı kezetinmin. Meniñ jaqsı köretin kip-kişkentay köp balıqtarım boldı. Solarmen oynaytın edim. Sol jardıñ tübinde qarğıs atqan bir top balalar au salatın edi. Essiz balıqtar soğan tüsip qalatın. Är kez siz sol balıqtardı balalardan qolıñızdağı asıq-saqalarıñızğa ayırbastap alıp, suğa qayta jiberip otıratınsız. Birde auğa tüsip qalğan şabaqtarımdı bosatıp alamın dep özim şırmalıp qaldım. Aynalada kömekke kele qoyar eşkim joq. Jantalasıp ärbir jibin tisimmen qiya bastağam. Sol kezde balıqşı balalar kelip auların şığarmaq boldı. Men suğa, olar jağağa tartıp arpalısqa tüstik. Sodan siz balalarmen talasıp audıñ jibin qoldarınan jwlıp aldıñız. Aşulanğan bireui sizdi jardan iterip jiberdi. Siz şıñğırğan qalpı suğa qwlap tüstiñiz. Osı kezde men de audan bosanğan edim. Siz suğa tüse esiñizden ayırılıp qaldıñız. Men sizdi alıp, äkemniñ sarayına jettim. Bolğan oqiğanıñ barlığın aytıp berip em. Äkem sizge qayrımdılıq jasap, qayta jer betine jibermek boldı… Ol kezdegi balalıq sezim bolar… Men: «Eşqayda jibermeymin», – dep zar eñiredim. Aqırı äkem mağan: «Bwl – basqa jaratılıs,.. su äleminde kün keşe almaydı… äri äli jas… öskennen soñ tauıp alasıñ» – dep köndirdi. Sodan meniñ moynımdağı twmardı tağıp, jağalauğa şığarıp salğan. Sodan bastap jer betine şığıp sizdi izdeumen öttim. Aqırı tauıp sizben birge qızmet istedim. Meni bir küni tanır dep ümittendim.
Biraq siz tani almadıñız. Aqırı sizdi osında alıp keluge mäjbür boldım. Sebebi men twmarımdı susız jerde paydalana almas edim. Meniñ denem tek belden joğarı ğana adam sipattı da, odan tömen balıq tändi edim. Jañbırdan qorqatınım da sodan. Suğa tap bolsam, äuelgi beyneme qaytıp ketemin, sodan saqtanatınmın. Endi, mine, men twmarımdı aldım…
– Şıraq jağayınşı. Men qızdan ötindim.
– Jaraydı, jağıñız. Men qauızda jatırmın, tek qauızdıñ işine qarauşı bolmañız.
Bey-bereket teñselgen kemeniñ işinde anda bir, mında bir soğılıp jürip Zäriyanıñ nwsqauımen ottıq pen köne toz şırağdandı tauıp jaqtım. Ayaday ğana kayutanıñ işin şırağdan kündizgidey jarqıratıp jiberdi.
Ortadağı ülken qauızdıñ işinde erneuine asılıp Zäriya jatır mağan tesile qarap. Men ayağımdı añdıy basıp, tayap kelem. Qauızdağı su kememen birge şayqalıp şıp-şıp etip kemerinen asıp, edenge şaşırap jatır.
– Jaqındamañızşı,.. – degen Zäriyanıñ jalınışın elemey, tayap kelemin. Qauızdıñ işinen altın tüstes balıqtıñ jaltıldağan qwyrığı sudı älsiz sabalap, bwlğañ qağadı. Sırttan auır ıñırsıp kemeniñ büyirin soqqan tolqın ünimen jarısıp san mıñ qızdıñ kümis sıñğırlı külkisiniñ üni estiledi. Men jartı denesi suda jatqan Zäriyanıñ janına kelip, jantayıp otıra kettim. Zäriya tipti ajarlanıp ketipti. Jarq ete qalğan janarınıñ özi jüregime ıntızarlıqtıñ tılsım küşin nığarlap tığıp jatqanday. Tarqatılğan bwrımı tamağıma oratılıp qıtıqtaydı. Bükil denemdi bir ıstıq, bir suıq ağın qatar boylay qualap, Zäriya qızdı qwşıp ünsiz otırmın.
– Ağay, men sizdi endi jerge jibergim kelmeydi… – ünsizdikti Zäri bwzdı.
– Aynam meniñ,.. endi ne isteymiz?.. Men şınımen swrap otırmın. Meniñ de Zäridi qaldırıp ketuge jüregimdegi tulağan ıntızarlığım jiberer emes.
– Men sizdi su astına alıp keter-aq edim.
– Senimen qayda bolsa da baruğa äzirmin, aynam.
– Joq, sizdi su älemi qabıl almaydı eken.
– Nege?
– Siz su qağidasın bwzğansız.
– Qalay?
– Balıq jegensiz…
– Nesi bar, jer betindegilerdiñ barlığı jeydi.
– Sol üşin de jer betindegilerdiñ barlığı suda tirşilik ete almaydı.
– Ne isteymiz onda?
– Osı kemede ömir boyı menimen qala alasız ba?
– Qalamın! – men eş oylanbastan jauap qaytardım.
– Dauıl twrayın dedi.
– Ne isteymiz?
– Palubağa şığıñız. Oñ jaqtağı jaqtaudıñ qasında aynalmalı şığırıq twr. Sonı aqırın bosatıñız. Sosın arqandı saumalap jiberip otırsañız, jelken tüsedi.
Men tepkişekpen örmelep palubağa şıqtım. Arlı-berli şayqalıp jürip jelkendi äzer tüsirdim. Biz wşı-qiırı joq alıp teñizdiñ ortasında ketip bara jatqan sıqıldımız. Birin-biri sabalap buırqana atqaqtağan tolqındar üydey-üydey bolıp kelip, kemeni birinen soñ biri soqqılaydı. Biri twmsığınan ilip alğanday kemeni aspanğa qaray şalqalatıp alıp bara jatsa, endi biri qwyrığınan salaqtatqanday qılıp kemeniñ twmsığın teñizdiñ tübine bağıttap tastap kep jiberedi. Tolqınnan tolqınğa laqtırılıp qalqaqtap kele jatırmız. Sırtta twra beruge dätim jetpey, asığıs kayutağa tüstim. Zäri jatqan qauızdıñ erneuine kelip älde bir köne toz matrastı astıma tösep jantayıp jattım. Jantayıp jatıp wyıqtap ketippin.
Men oyanğanda äldeqaşan kün şığıp ketken eken. Jalma-jan qauızğa qaradım. Zäri joq. Meniñ Zäriyam… meniñ ayaulım… meniñ janım… aynam… jüregim dir ete qaldı… keşegiden berginiñ barlığı tüs emes pe dep oylandım. Joq, sol kayutanıñ işi. Asığıs palubağa şıqtım.
Joq, meniñ tünimen keme dep jürgenim şağın kayutalı eski jelkendi qayıq eken. Twmsıq jağında Zäri teñiz betiniñ aşı küninen qızdırınıp jatır. Kädimgi adam beynesinde, ayaqtarı da ornında, baz-bayağıday. Men tosılıp qaldım.
– Ağay, kelseñizşi… Men jaylap basıp oğan tayay berdim.
– Öz köziñizge öziñiz senbey twrsız ba?
– Tüs kördim be dep twrmın.
– Joq, öñiñiz. Men tek tünde ğana öz beyneme qaytamın da, kün şıqqanda adam keypine ene alamın…
Men onıñ söziniñ soñın kütpey bas salıp qwşırlana öptim. Qayıqtıñ büyirin soqqılağan tolqındardıñ sartılı mağan eñ jağımdı muzıkağa aynalıp ketkendey boldı. Tüs äletinde Zäri tamaqtanuğa şaqırdı. Men ömiri tatıp körmegen älde qanday bir tağamdarmen tamaqtandıq.
– Biz qayda bara jatırmız? –dep swradım Zäriden.
– Tausılmaytın saparğa…
– Qanday?
– Bwl qayıqta eskek joq.
– Dwrıs bolğan, eskekşi de joq qoy.
– Mına alıp tolqındar tausıladı dep oylaysız ba?
– Joq.
– Onda bizdiñ saparımız da tausılmaydı… Biz endi tolqındardıñ qwzırındamız…
Ol mağan qarap nazdana küldi. Onıñ külkisi aydıñ appaq säulesindey, künniñ şuaqtı nwrınday qwdiretti edi.
Odan arı eşnärseni qauzamadım. Zäridiñ ayday jamalına mastanıp qarağan sayın köz toydıra almay qaray bergim keledi.
Keşte jartılay balıq, al kündiz adam beyneli Zäri men üşin älemdegi eñ qımbattı ıntızarım ekenin wqtım. Tünimen asau tolqındarmen arpalısıp kayutağa tolıp ketken sudı şelektep sırtqa şığarıp, kündiz Zäriimniñ qwşağında mahabbattıñ bal şarbatına mastanıp wyqığa ketemin.
Bizdiñ eskeksiz qayıqtı tolqındar birinen-birine jalğap, tausılmaytın alıs saparğa qaray özderi alıp bara jatır.

Qoyşıbek MÜBARAK

"The Qazaq Times"