Ekpeden bas tartu: wrpaqtı saqtau nemese jwqpalı auruğa jol aşu

QR Densaulıq saqtau ministrliginiñ mamandarı soñğı kezderi halıqtıñ arasında ekpeden bas tartatın jağdaylardıñ jiilegenin aytıp, dabıl qağuda. Statistikalıq mälimetterge säykes, soñğı bes jıldıñ işinde atalmış jağdaylar eselep ösip otır. Mısalı, bıltırğı jılmen salıstırğanda ekpeden bas tartqan twrğındardıñ sanı 3 mıñnan birden 9700-ge artqan. Sonımen, ekpeden bas tartqan jön be, älde bwl balanıñ bolaşağına qauip töndiretin qate şeşim be? Osı saualdardıñ jauabın izdep körsek...

Densaulıq saqtau ministrliginiñ mälimetinşe, ekpeden bas tartqandardıñ 45%-ı ügit nasihattıñ ıqpalınan bas tartıp otır, al 43% dini nanımdar men senimge qayşı keletin faktorlardıñ negizinde bas tartıp otırğandıqtarın alğa tartuda, 6% twrğındar BAQ ökilderinen, internet-resurstardan alınğan jağımsız aqparattardıñ äserinen bas tartsa, qalğan 6%-ı ekpeniñ sapasına kümänmen qaraytındıratın aytqan.

Ekpeniñ tarihına üñilip, paydasına toqtalıp ötsek.

Medicina tarihıda infekciyanıñ immundıq aldın alu şarasın 1796 jılı ağılşın därigeri Edvard Djenner alğaş ekpe jasaudan bastaptı. Ol Londonda şeşekke qarsı ekpe beketterin aşıp, auruğa qarsı belsendi immunizaciyanı jürgizudi jolğa qoyıp, mwnıñ infekciyalı aurulardıñ aldın aludağı eñ nätijeli ädis ekendigin däleldedi. Osı twsta ayta keterligi, qazaq topırağında şeşekke qarsı ekpe ädisin 1388-1487 jıldarı ömir sürgen Öteyboydaq Tileuqabılwlı engizgen. YAğni, ol bwl ädisti europalıqtardan birneşe ğasır bwrın paydalanğan jäne öziniñ «Şipagerlik bayan» attı eñbeginde jariyalağan bolatın.

Därigerlerdiñ aytuınşa, vakcina biopreparat bolğan soñ, eguden keyin asqınu (balanıñ dene qızuınıñ joğarılauı, jergilikti isinuler, allergiyalıq reakciyalar, sirek encefalitter) boluı mümkin. Birqatar ata-analar osı atalğan asqınulardı jeleu qılıp, ekpeden bas tartuda. Jwqpağa qarsı egilmegen bala sol jwqpalardıñ qaynar közi bolıp sanaladı, yağni infekciyanı taratuşı. Al egilgen bala, tipti auırıp qalğan jağdayda da auruı öte jeñil türde ötedi.

Ekpe turalı Ata zañ ne deydi?

Elimizde balalardıñ qwqığın, densaulığın qorğau Ata Zañmen belgilengen. Qazaqstan Respublikasınıñ «Halıq densaulığı jäne densaulıq saqtau jüyesi turalı» kodeksiniñ 89-babınıñ 1.1-tarmağında «Ärbir bala densaulıq saqtau jüyesiniñ zamanaui jäne tiimdi qızmetin, aurulardı emdeu qwraldarın paydalanuğa jäne densaulığın qalpına keltiruge qwqılı» jäne 156-babınıñ 1-tarmağında «Qazaqstanda twratın fizikalıq twlğalar kepildi aqısız medicinalıq kömek şeñberindegi infekciyalıq jäne parazitarlıq aurularğa qarsı aldın alu ekpelerin aluğa mindetti» degen joldar bar. YAğni, balalarına ekpe jasaudan bas tartqan ata-analar olardıñ qwqığın bwzıp, wrpaq densaulığına nwqsan keltirgeni jäne jauapqa tartıluı mümkin.

Ekpege qarjı qaydan bölinedi?

2009 jılğı 30 jeltoqsanda ükimet «Qarsı profilaktikalıq egu jürgiziletin aurulardıñ tizbesin, olardı jürgizu erejesin jäne halıqtıñ josparlı egiluge jatqızılatın toptarın bekitu turalı» №2295 qaulı qabıldağan-dı. Sol qwjatqa säykes infekciyalıq jäne parazittik aurularğa qarsı profilaktikalıq eguler respublikalıq jäne jergilikti byudjet qarajatı esebinen qamtamasız etiledi. Ekpelerdiñ edäuir böligine memleket tarapınan qarajat bölinedi. Jergilikti byudjet «A» virustı gepatiti, twmau, küydirgi, tulyaremiyağa qarsı egulerdi qarjılandıradı.

Bala tuılğannan bastap qanday ekpeler egiledi jäne qanday aurulardıñ aldın-aladı?

Jıl sayın vakcinanıñ arqasında 3 millionday säbi ajaldan aman qalıp, 750 mıñday bala mügedektikten arıladı eken. Bwl – sarapşılardıñ vakcinasız kezeñmen, uaqtılı vakcina egiletin bügingi kezeñdi salıstıra kele tüyindegen statistikası.

Ekpeniñ barlıq türlerine twraqtı jalpı qarsı körsetkişter:

Ekpeni engizgennen 48 sağat ötkennen keyingi küşti reakciya (dene temperaturasınıñ 40 °S jäne odan joğarı boluı, balanıñ 3 sağattan artıq wzaq jılauı, febril'di nemese afebril'di tırtısu, gipotoniyalıq-giporeaktivti sindrom (kollaps);

Aldıñğı osı ekpeni engizudegi asqınular: (ekpe jürgizgennen keyingi 24 sağat işinde damığan anafilaktikalıq şok, jedel allergiyalıq reakciyalar (Kvinke isigi, esekjem, bronhoobstrukciya jäne t.b.), ekpe engizgennen keyingi 7 kün işinde damığan encefalit nemese encefalopatiya).

Ekpe egu turalı dinde ne aytılğan? Dini nanım boyınşa ekpege tıyım salınğandığı ras pa?

Qazaqstan mwsılmandarı dini basqarmasınıñ wstazı, Almatı qalasınıñ ortalıq meşitiniñ  naib – imamı Ersin Ämire:

«Ekpe egu Payğambarımız sallalllahu äleyhi ua sällämniñ däuirinde bolmağanı anıq. Sol üşin de tikeley «ekpe eguge boladı nemese bolmaydı» degen hadis kezdestire almaymız. Olay bolsa, bwl mäsele şariğat negizderi men normalarına qayşı ma degen twrğıdan qarastırıluı qajet. Ekpege dini negizde qarsılıq bildiruşiler de osı twrğıdan haramğa şığaruğa tırısadı. Olar «äli kelmegen, kelui kümändi bolğan aurudan qorqıp ekpe egu – Allanıñ tağdırına qarsı şığu, bolaşaqtı boljau. Bwlay isteu - haram» degendi alğa tartadı.  Äli bolmağan päleniñ aldın aldın alu dinge qayşı emes. Kerisinşe asıl dinimiz «auırıp em izdegenşe, auırmaytın jol izde» degen qağidattı mwsılmandarğa üyretedi. Oğan payğambarımızdıñ «Kimde-kim tañerteñ (Medine qalasınıñ) äjua qwrmasınan jeti danasın jeytin bolsa, sol küni oğan siqırdıñ jäne udıñ ziyanı jetpeydi» degen hadisi dälel boladı. Bwl hadisti ekpe egudiñ dinge qayşı emestigine dälel retinde şeyh ibn Bazdıñ özi de keltiredi. Ol kisi elimizde köpşilik eruşileri ekpe eguge qarsı bolğan säläfiya ağımınıñ betke twtar şeyhtarınıñ biri ekendigi mälim. Sonday-aq, jeti qwrma jeu bolaşaqtı boljau bolmağanday, ekpe egu de bolaşaqtı boljau emes. Jañbır jausa qoldanamın degen nietpen qol şatır satıp alğan adamdı eşkim «haram istediñ, tağdırğa qarsı şıqtıñ, täuekel etpediñ» dey almas» - degen bolatın.

Ekpe jayındağı daudıñ bası qazaqstandıq telearnalardıñ birinde berilgen swhbattan da bastaluı mümkin. Tömende körsetilgen habardıñ üzindisinde ekpeniñ wrpaqtan wrpaqqa berilu arqılı qan aurularınıñ payda boluı men bedeulikke alıp keletindigi jayında aytılğan.