ەكپەدەن باس تارتۋ: ۇرپاقتى ساقتاۋ نەمەسە جۇقپالى اۋرۋعا جول اشۋ

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ماماندارى سوڭعى كەزدەرى حالىقتىڭ اراسىندا ەكپەدەن باس تارتاتىن جاعدايلاردىڭ جيىلەگەنىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، سوڭعى بەس جىلدىڭ ىشىندە اتالمىش جاعدايلار ەسەلەپ ءوسىپ وتىر. مىسالى، بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا ەكپەدەن باس تارتقان تۇرعىنداردىڭ سانى 3 مىڭنان بىردەن 9700-گە ارتقان. سونىمەن، ەكپەدەن باس تارتقان ءجون بە، الدە بۇل بالانىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ توندىرەتىن قاتە شەشىم بە؟ وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن ىزدەپ كورسەك...

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ەكپەدەن باس تارتقانداردىڭ 45%-ى ۇگىت ناسيحاتتىڭ ىقپالىنان باس تارتىپ وتىر، ال 43% ءدىني نانىمدار مەن سەنىمگە قايشى كەلەتىن فاكتورلاردىڭ نەگىزىندە باس تارتىپ وتىرعاندىقتارىن العا تارتۋدا، 6% تۇرعىندار باق وكىلدەرىنەن، ينتەرنەت-رەسۋرستاردان الىنعان جاعىمسىز اقپاراتتاردىڭ اسەرىنەن باس تارتسا، قالعان 6%-ى ەكپەنىڭ ساپاسىنا كۇمانمەن قارايتىندىراتىن ايتقان.

ەكپەنىڭ تاريحىنا ءۇڭىلىپ، پايداسىنا توقتالىپ وتسەك.

مەديتسينا تاريحىدا ينفەكتسيانىڭ يممۋندىق الدىن الۋ شاراسىن 1796 جىلى اعىلشىن دارىگەرى ەدۆارد دجەننەر العاش ەكپە جاساۋدان باستاپتى. ول لوندوندا شەشەككە قارسى ەكپە بەكەتتەرىن اشىپ، اۋرۋعا قارسى بەلسەندى يممۋنيزاتسيانى جۇرگىزۋدى جولعا قويىپ، مۇنىڭ ينفەكتسيالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋداعى ەڭ ناتيجەلى ءادىس ەكەندىگىن دالەلدەدى. وسى تۇستا ايتا كەتەرلىگى، قازاق توپىراعىندا شەشەككە قارسى ەكپە ءادىسىن 1388-1487 جىلدارى ءومىر سۇرگەن وتەيبويداق تىلەۋقابىلۇلى ەنگىزگەن. ياعني، ول بۇل ءادىستى ەۋروپالىقتاردان بىرنەشە عاسىر بۇرىن پايدالانعان جانە ءوزىنىڭ «شيپاگەرلiك بايان» اتتى ەڭبەگىندە جاريالاعان بولاتىن.

دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ۆاكتسينا بيوپرەپارات بولعان سوڭ، ەگۋدەن كەيىن اسقىنۋ (بالانىڭ دەنە قىزۋىنىڭ جوعارىلاۋى، جەرگىلىكتى ىسىنۋلەر، اللەرگيالىق رەاكتسيالار، سيرەك ەنتسەفاليتتەر) بولۋى مۇمكىن. بىرقاتار اتا-انالار وسى اتالعان اسقىنۋلاردى جەلەۋ قىلىپ، ەكپەدەن باس تارتۋدا. جۇقپاعا قارسى ەگىلمەگەن بالا سول جۇقپالاردىڭ قاينار كوزى بولىپ سانالادى، ياعني ينفەكتسيانى تاراتۋشى. ال ەگىلگەن بالا، ءتىپتى اۋىرىپ قالعان جاعدايدا دا اۋرۋى وتە جەڭىل تۇردە وتەدى.

ەكپە تۋرالى اتا زاڭ نە دەيدى؟

ەلىمىزدە بالالاردىڭ قۇقىعىن، دەنساۋلىعىن قورعاۋ اتا زاڭمەن بەلگىلەنگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ 89-بابىنىڭ 1.1-تارماعىندا «ءاربىر بالا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ زاماناۋي جانە ءتيىمدى قىزمەتىن، اۋرۋلاردى ەمدەۋ قۇرالدارىن پايدالانۋعا جانە دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە قۇقىلى» جانە 156-بابىنىڭ 1-تارماعىندا «قازاقستاندا تۇراتىن فيزيكالىق تۇلعالار كەپىلدى اقىسىز مەديتسينالىق كومەك شەڭبەرىندەگى ينفەكتسيالىق جانە پارازيتارلىق اۋرۋلارعا قارسى الدىن الۋ ەكپەلەرىن الۋعا مىندەتتى» دەگەن جولدار بار. ياعني، بالالارىنا ەكپە جاساۋدان باس تارتقان اتا-انالار ولاردىڭ قۇقىعىن بۇزىپ، ۇرپاق دەنساۋلىعىنا نۇقسان كەلتىرگەنى جانە جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن.

ەكپەگە قارجى قايدان بولىنەدى؟

2009 جىلعى 30 جەلتوقساندا ۇكىمەت «قارسى پروفيلاكتيكالىق ەگۋ جۇرگىزىلەتىن اۋرۋلاردىڭ تىزبەسىن، ولاردى جۇرگىزۋ ەرەجەسىن جانە حالىقتىڭ جوسپارلى ەگىلۋگە جاتقىزىلاتىن توپتارىن بەكىتۋ تۋرالى» №2295 قاۋلى قابىلداعان-دى. سول قۇجاتقا سايكەس ينفەكتسيالىق جانە پارازيتتىك اۋرۋلارعا قارسى پروفيلاكتيكالىق ەگۋلەر رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ەكپەلەردىڭ ەداۋىر بولىگىنە مەملەكەت تاراپىنان قاراجات بولىنەدى. جەرگىلىكتى بيۋدجەت «ا» ۆيرۋستى گەپاتيتى، تۇماۋ، كۇيدىرگى، تۋليارەمياعا قارسى ەگۋلەردى قارجىلاندىرادى.

بالا تۋىلعاننان باستاپ قانداي ەكپەلەر ەگىلەدى جانە قانداي اۋرۋلاردىڭ الدىن-الادى؟

جىل سايىن ۆاكتسينانىڭ ارقاسىندا 3 ميلليونداي ءسابي اجالدان امان قالىپ، 750 مىڭداي بالا مۇگەدەكتىكتەن ارىلادى ەكەن. بۇل – ساراپشىلاردىڭ ۆاكتسيناسىز كەزەڭمەن، ۋاقتىلى ۆاكتسينا ەگىلەتىن بۇگىنگى كەزەڭدى سالىستىرا كەلە تۇيىندەگەن ستاتيستيكاسى.

ەكپەنىڭ بارلىق تۇرلەرىنە تۇراقتى جالپى قارسى كورسەتكىشتەر:

ەكپەنى ەنگىزگەننەن 48 ساعات وتكەننەن كەيىنگى كۇشتى رەاكتسيا (دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ 40 °س جانە ودان جوعارى بولۋى، بالانىڭ 3 ساعاتتان ارتىق ۇزاق جىلاۋى، فەبريلدى نەمەسە افەبريلدى تىرتىسۋ، گيپوتونيالىق-گيپورەاكتيۆتى سيندروم (كوللاپس);

الدىڭعى وسى ەكپەنى ەنگىزۋدەگى اسقىنۋلار: (ەكپە جۇرگىزگەننەن كەيىنگى 24 ساعات ىشىندە دامىعان انافيلاكتيكالىق شوك، جەدەل اللەرگيالىق رەاكتسيالار (كۆينكە ىسىگى، ەسەكجەم، برونحووبسترۋكتسيا جانە ت.ب.), ەكپە ەنگىزگەننەن كەيىنگى 7 كۇن ىشىندە دامىعان ەنتسەفاليت نەمەسە ەنتسەفالوپاتيا).

ەكپە ەگۋ تۋرالى دىندە نە ايتىلعان؟ ءدىني نانىم بويىنشا ەكپەگە تىيىم سالىنعاندىعى راس پا؟

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ۇستازى، الماتى قالاسىنىڭ ورتالىق مەشىتىنىڭ  نايب – يمامى ەرسىن امىرە:

«ەكپە ەگۋ پايعامبارىمىز ساللالللاحۋ الەيحي ۋا ءساللامنىڭ داۋىرىندە بولماعانى انىق. سول ءۇشىن دە تىكەلەي «ەكپە ەگۋگە بولادى نەمەسە بولمايدى» دەگەن حاديس كەزدەستىرە المايمىز. ولاي بولسا، بۇل ماسەلە شاريعات نەگىزدەرى مەن نورمالارىنا قايشى ما دەگەن تۇرعىدان قاراستىرىلۋى قاجەت. ەكپەگە ءدىني نەگىزدە قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە وسى تۇرعىدان حارامعا شىعارۋعا تىرىسادى. ولار «ءالى كەلمەگەن، كەلۋى كۇماندى بولعان اۋرۋدان قورقىپ ەكپە ەگۋ – اللانىڭ تاعدىرىنا قارسى شىعۋ، بولاشاقتى بولجاۋ. بۇلاي ىستەۋ - حارام» دەگەندى العا تارتادى.  ءالى بولماعان پالەنىڭ الدىن الدىن الۋ دىنگە قايشى ەمەس. كەرىسىنشە اسىل ءدىنىمىز «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن قاعيداتتى مۇسىلماندارعا ۇيرەتەدى. وعان پايعامبارىمىزدىڭ «كىمدە-كىم تاڭەرتەڭ (مەدينە قالاسىنىڭ) ءاجۋا قۇرماسىنان جەتى داناسىن جەيتىن بولسا، سول كۇنى وعان سيقىردىڭ جانە ۋدىڭ زيانى جەتپەيدى» دەگەن ءحاديسى دالەل بولادى. بۇل ءحاديستى ەكپە ەگۋدىڭ دىنگە قايشى ەمەستىگىنە دالەل رەتىندە شەيح يبن بازدىڭ ءوزى دە كەلتىرەدى. ول كىسى ەلىمىزدە كوپشىلىك ەرۋشىلەرى ەكپە ەگۋگە قارسى بولعان ءسالافيا اعىمىنىڭ بەتكە تۇتار شەيحتارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگى ءمالىم. سونداي-اق، جەتى قۇرما جەۋ بولاشاقتى بولجاۋ بولماعانداي، ەكپە ەگۋ دە بولاشاقتى بولجاۋ ەمەس. جاڭبىر جاۋسا قولدانامىن دەگەن نيەتپەن قول شاتىر ساتىپ العان ادامدى ەشكىم «حارام ىستەدىڭ، تاعدىرعا قارسى شىقتىڭ، تاۋەكەل ەتپەدىڭ» دەي الماس» - دەگەن بولاتىن.

ەكپە جايىنداعى داۋدىڭ باسى قازاقستاندىق تەلەارنالاردىڭ بىرىندە بەرىلگەن سۇحباتتان دا باستالۋى مۇمكىن. تومەندە كورسەتىلگەن حاباردىڭ ۇزىندىسىندە ەكپەنىڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلۋ ارقىلى قان اۋرۋلارىنىڭ پايدا بولۋى مەن بەدەۋلىككە الىپ كەلەتىندىگى جايىندا ايتىلعان.