Foto: mdpolicy.org

2016 jıldıñ jazınan beri Birıñğay jinaqtauşı zeynetaqı qorına qatıstı tuındağan dau azaymay twr. Bizdiñ bwlay deuimizdiñ sebebi mınau: 10 mamır küni Äzerbayjannıñ halıqaralıq banki N'yu-York sotına özin bankrot dep jariyalau turalı ötiniş jibergen. Al bwl banktiñ obligaciyalarına qazaqstandıqtardıñ 71,3 mlrd teñgesi salınğan. Endi şeteldik bank aktivterdi qayta qwrılımdau mindettemelerin orındaudı qolğa almaqşı. Eger bwl process jüzege asatın bolsa, AHB-ğa qarız bergen kreditorlar qayta qwrılımdau kezeñi ayaqtalğanğa deyin özderiniñ aktivterine qatıstı eşbir arız talap jasay almaydı degen söz. 

"Oyın-sauıqqa" aynalğan aqşa

Esteriñizde bolsa, 2016 jıldıñ tamız ayında zeynetaqı qorınıñ qarjısı EKSPO aumağında salınatın Mega Silk Way oyın-sauıq ortalığına jwmsaladı eken dep şulağan edik. Sebebi "Qazaqstan damu banki" BJZQ-dan alğan qarajattı "EKSPO-2017" aumağındağı ob'ektilerdiñ qwrılısın qarjılandıruğa jwmsaytını belgili bolğan. Osıdan keyin «Radiotoçka» saytınıñ redakciyası Mega Center Development holdingine hat jiberedi. Olar BJZQ qarjısın "EKSPO" aumağındağı sauda keşeniniñ qwrılısına jwmsalatını turalı aqparattı joqqa şığarmağan.

Jalpı aqparatqa süyensek, "Qazaqstan Damu banki" AQ BJZQ-dan 117,5 mlrd teñge qarjı alğan edi. Onıñ 15 mlrd teñgesi Astanadağı «EKSPO-2017» aumağındağı ob'ektilerdiñ qwrılısına, 17,5 mlrd teñgesi otandıq vagondar öndirisin lizingtik qarjılandıruğa bölinedi. Qalğan 85 mlrd teñgesi 2016-2017 jıldarda ekonomikalıq ösimdi jäne jwmıs ornın qamtamasız etuge qatıstı qosımşa şaralar josparın orındauğa jwmsaladı.

Al keyin QDB basqarma törağası Bolat Jämişev käsipker Nwrlan Smağwlovtıñ MEGA-nıñ qwrılısı üşin qarızın uaqıtınan bwrın qaytarudı josparlap otırğanın mädimdedi. Ol "Smağwlov öz kompaniyasınıñ jaman attı bolğanın qalamaydı" degen edi.

Qordan aqşa "wrlandı"

2017 jıldıñ qañtar ayında Wlttıq qauipsizdik komitetiniñ Almatı qalasındağı departamenti Zeynetaqı qorı men "Buzgul Aurum" JŞS arasındağı obligaciyalıq kelisim-şartqa qatıstı sotqa deyingi tekseru jürgizdi. Nätijesinde Birıñğay jinaqtauşı zeynetaqı qorınıñ basqarma törağası Ruslan Erdenaev pen qordıñ basqa da jetekşileri eki ayğa qamauğa alındı. Sebebi qwqıq qorğau organdarı "Buzgul Aurum" JŞS-nıñ obligaciyalarına investiciya salu arqılı qordan 5 mlrd teñge jımqırılğan degen faktini anıqtadı.

WQK taratqan aqparatqa süyensek, BJZQ men "Buzgul Aurum" JŞS arasında jasalğan kerisimşarttan "şikilik" şıqqan. Nätijesinde "kelisim "BJZQ" AQ basqarma törağası Ruslan Erdenaevtıñ ıqpalımen jasalğanğa wqsaydı, ol "BJZQ" AQ investiciyalıq komitetiniñ jetekşisi bola otırıp, qordıñ «Buzgul Aurum» JŞS qwndı qağazdarın satıp aluı üşin osı mäseleni jıldamdatıp şeşu maqsatında qolastındağılarğa ıqpal etken" dep pikir bildirdi WQK ökilderi.  Osılayşa zeynetaqı qorında jinalğan 5 mlrd teñge "qoldı" boldı.

Qorğa qarız bank

Zeynetaqı töñiregindegi dau mwnımen toqtap qalmadı. Sebebi S&P agenttigi wzaq jäne qısqamerzimdi kredittik reytingin defolt deñgeyine deyin tüsirgen Delta Bank-tiñ aktivteri  BJZQ-nıñ investiciyalıq portfelinde bar ekeni belgili boldı. YAğni 2017 jıldıñ 1 qañtarındağı aqparatqa säykes,  Delta Bank-tiñ jalpı qwnı 24,9 mlrd teñgeni qwraytın obligaciyaları men akciyaları zeynetaqı qorınıñ porfelinde ornalasqan. Mwnıñ 14,8 mlrd teñgesin Delta Bank 2023 jıldıñ 22 mausımına deyin öteu kerek. Al 9,6 mlrd teñge 2017 jıldıñ 18 qañtarında tölenui tiis edi. Biraq bank mindettemelerin uaqıtında ötey almadı.

Sonday-aq, qordıñ investiciyalıq portfelindegi derekterge säykes, Delta Bank depozitterinde zeynetaqı qorı salımşılarınıñ 13,4 mlrd teñge qarjısı saqtalğan bolatın. Degenmen kapital.kz saytınıñ aqparatınşa, Wlttıq bank bwl qarajattı merziminen bwrın qaytarıp alğan.

Endi mınağan män bereyik. Aqpan ayında QR Investiciyalar jäne damu ministrliginiñ alqa otırısında vice-ministr Al'bert Rau Birıñğay zeynetaqı qorınan temirjol maşina jasau salasına 50 milliard teñge aqşa bölinetinin ayttı. Al bwl aqparat zeynataqı qorında qarjısı bar halıqqa wnay qoymağanı belgili.

Osıdan keyin BJZQ janındağı qoğamdıq keñes Wlttıq bankke saualhat joldadı. Keñes Wlttıq bank törağası Daniyar Aqışevtan jäne BJZQ törağası Nwrbübi Naurızbaevadan temirjol salasına bölinetin zeynetaqı qorınıñ 50 mlrd teñgesi turalı jağdaydı tüsindirudi swradı. Jauap berildi de. Wlttıq bank "qarjını investiciyalau turalı wsınıstı Qazaqstan ükimetimen birige otırıp talqılaytın boladı" degen jauap qaytardı.

Banktiñ mälimetinşe, osı jılı BJZQ qarjısın Qazaqstandağı birneşe jobalarğa jiberu josparlanğan, onıñ işinde otandıq temir jol salası da bar. "Büginde zeynetaqı qorınıñ qarjısın investiciyalau bağıtı anıqtalğan joq, äli de Wlttıq qordı basqaru boyınşa Keñestiñ qarauında jatır", — dep tüsindirgen edi qarjı retteuşi.

Osılayşa Ükimet pen Wlttıq bank te BJZQ aqşası bir orında jata bermey investiciyalanu kerek, qorğa dividendter alıp kelu kerek, qordan jwmsalğan aqşa paydalı infraqwrılımdarğa jwmsalu kerek degen oy ayttı.

Bwğan eşkim daulaspaydı da. Sebebi bwl BJZQ-nıñ 5 mlrd teñgesin alıp ketken «Buzgul Aurum» siyaqtı kompaniyalarğa investiciyalaudan nemese defolttı deñgeyge jetken Delta Bank-tiñ aktivterin tartudan göri äldeqayda jaqsı.

Desek te Äzerbayjan siyaqtı şeteldiñ bankinde zeynetaqı aktivteri ne istep jür? Ondağı qarajat qaytarılmasa kim jauap beredi?

Ekonomist Maqsat Halıqtıñ sözinşe, Äzerbayjannıñ halıqaralıq bankine salınğan qarjı qaytpay qaluı da mümkin. "Biz Äzerbayjannıñ zañı qanday ekenin bilmeymiz. Olardıñ zañın qarau kerek. Eger olarda da qaytarıp beru turalı şart bolatın bolsa onda qaytarıladı. Degenmen 71,3 mlrd teñge degen az aqşa emes. Sondıqtan bank şınımen bankrot bolsa jäne şartta osınşa soma qaytarıladı degen şekteu qoyılsa qarjı tolıq qaytarılmauı da mümkin. Zeynetaqı qorındağı aqşanı Wlttıq bank ünemi rettep otıradı. Negizgi jauaptı organ - ol Wlttıq bank. Olardıñ maqsatı sol jaqtağı qarajattı eselendiru. Zeynetaqı qorındağı qarajattı sonday qwndı qağazdarğa saladı. Olar osılayşa  sondağı qarajattı paydalanıp, inflyaciyadan joğarı ösimdi qamtamasız etedi. Alayda täuekeli joğarı qwndı qağazdarğa salınbau kerek edi", - deydi ol.

Ne de bolsa bizdiñ kökeyimizde "şeteldik banktegi qarajat qaytarılmasa kim jauap beredi?" degen swraq qaldı. Qazaqstandıq bank pen onıñ keybir basşıları qordağı qarjını jarılqamağanda, basqa eldiñ banki qaydan jarılqasın?! Eger qorğa qatıstı mwnday dau-damay köbeye berer bolsa az jılda halıqtıñ senimi joğaları anıq....

“The Qazaq Times”