2016 جىلدىڭ جازىنان بەرى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا قاتىستى تۋىنداعان داۋ ازايماي تۇر. ءبىزدىڭ بۇلاي دەۋىمىزدىڭ سەبەبى مىناۋ: 10 مامىر كۇنى ازەربايجاننىڭ حالىقارالىق بانكى نيۋ-يورك سوتىنا ءوزىن بانكروت دەپ جاريالاۋ تۋرالى ءوتىنىش جىبەرگەن. ال بۇل بانكتىڭ وبليگاتسيالارىنا قازاقستاندىقتاردىڭ 71,3 ملرد تەڭگەسى سالىنعان. ەندى شەتەلدىك بانك اكتيۆتەردى قايتا قۇرىلىمداۋ مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋدى قولعا الماقشى. ەگەر بۇل پروتسەسس جۇزەگە اساتىن بولسا، احب-عا قارىز بەرگەن كرەديتورلار قايتا قۇرىلىمداۋ كەزەڭى اياقتالعانعا دەيىن وزدەرىنىڭ اكتيۆتەرىنە قاتىستى ەشبىر ارىز تالاپ جاساي المايدى دەگەن ءسوز.
"ويىن-ساۋىققا" اينالعان اقشا
ەستەرىڭىزدە بولسا، 2016 جىلدىڭ تامىز ايىندا زەينەتاقى قورىنىڭ قارجىسى ەكسپو اۋماعىندا سالىناتىن Mega Silk Way ويىن-ساۋىق ورتالىعىنا جۇمسالادى ەكەن دەپ شۋلاعان ەدىك. سەبەبى "قازاقستان دامۋ بانكى" بجزق-دان العان قاراجاتتى "ەكسپو-2017" اۋماعىنداعى وبەكتىلەردىڭ قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋعا جۇمسايتىنى بەلگىلى بولعان. وسىدان كەيىن «راديوتوچكا» سايتىنىڭ رەداكتسياسى Mega Center Development حولدينگىنە حات جىبەرەدى. ولار بجزق قارجىسىن "ەكسپو" اۋماعىنداعى ساۋدا كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىنا جۇمسالاتىنى تۋرالى اقپاراتتى جوققا شىعارماعان.
جالپى اقپاراتقا سۇيەنسەك، "قازاقستان دامۋ بانكى" اق بجزق-دان 117,5 ملرد تەڭگە قارجى العان ەدى. ونىڭ 15 ملرد تەڭگەسى استاناداعى «ەكسپو-2017» اۋماعىنداعى وبەكتىلەردىڭ قۇرىلىسىنا، 17,5 ملرد تەڭگەسى وتاندىق ۆاگوندار ءوندىرىسىن ليزينگتىك قارجىلاندىرۋعا بولىنەدى. قالعان 85 ملرد تەڭگەسى 2016-2017 جىلداردا ەكونوميكالىق ءوسىمدى جانە جۇمىس ورنىن قامتاماسىز ەتۋگە قاتىستى قوسىمشا شارالار جوسپارىن ورىنداۋعا جۇمسالادى.
ال كەيىن قدب باسقارما توراعاسى بولات جامىشەۆ كاسىپكەر نۇرلان سماعۇلوۆتىڭ MEGA-نىڭ قۇرىلىسى ءۇشىن قارىزىن ۋاقىتىنان بۇرىن قايتارۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن مادىمدەدى. ول "سماعۇلوۆ ءوز كومپانياسىنىڭ جامان اتتى بولعانىن قالامايدى" دەگەن ەدى.
قوردان اقشا "ۇرلاندى"
2017 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ الماتى قالاسىنداعى دەپارتامەنتى زەينەتاقى قورى مەن "بۋزگۋل اۋرۋم" جشس اراسىنداعى وبليگاتسيالىق كەلىسىم-شارتقا قاتىستى سوتقا دەيىنگى تەكسەرۋ جۇرگىزدى. ناتيجەسىندە بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ باسقارما توراعاسى رۋسلان ەردەناەۆ پەن قوردىڭ باسقا دا جەتەكشىلەرى ەكى ايعا قاماۋعا الىندى. سەبەبى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى "بۋزگۋل اۋرۋم" جشس-نىڭ وبليگاتسيالارىنا ينۆەستيتسيا سالۋ ارقىلى قوردان 5 ملرد تەڭگە جىمقىرىلعان دەگەن فاكتىنى انىقتادى.
ۇقك تاراتقان اقپاراتقا سۇيەنسەك، بجزق مەن "بۋزگۋل اۋرۋم" جشس اراسىندا جاسالعان كەرىسىمشارتتان "شيكىلىك" شىققان. ناتيجەسىندە "كەلىسىم "بجزق" اق باسقارما توراعاسى رۋسلان ەردەناەۆتىڭ ىقپالىمەن جاسالعانعا ۇقسايدى، ول "بجزق" اق ينۆەستيتسيالىق كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى بولا وتىرىپ، قوردىڭ «بۋزگۋل اۋرۋم» جشس قۇندى قاعازدارىن ساتىپ الۋى ءۇشىن وسى ماسەلەنى جىلدامداتىپ شەشۋ ماقساتىندا قولاستىنداعىلارعا ىقپال ەتكەن" دەپ پىكىر ءبىلدىردى ۇقك وكىلدەرى. وسىلايشا زەينەتاقى قورىندا جينالعان 5 ملرد تەڭگە "قولدى" بولدى.
قورعا قارىز بانك
زەينەتاقى توڭىرەگىندەگى داۋ مۇنىمەن توقتاپ قالمادى. سەبەبى S&P اگەنتتىگى ۇزاق جانە قىسقامەرزىمدى كرەديتتىك رەيتينگىن دەفولت دەڭگەيىنە دەيىن تۇسىرگەن Delta Bank-ءتىڭ اكتيۆتەرى بجزق-نىڭ ينۆەستيتسيالىق پورتفەلىندە بار ەكەنى بەلگىلى بولدى. ياعني 2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى اقپاراتقا سايكەس، Delta Bank-ءتىڭ جالپى قۇنى 24,9 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن وبليگاتسيالارى مەن اكتسيالارى زەينەتاقى قورىنىڭ پورفەلىندە ورنالاسقان. مۇنىڭ 14,8 ملرد تەڭگەسىن Delta Bank 2023 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىنا دەيىن وتەۋ كەرەك. ال 9,6 ملرد تەڭگە 2017 جىلدىڭ 18 قاڭتارىندا تولەنۋى ءتيىس ەدى. بىراق بانك مىندەتتەمەلەرىن ۋاقىتىندا وتەي المادى.
سونداي-اق، قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق پورتفەلىندەگى دەرەكتەرگە سايكەس، Delta Bank دەپوزيتتەرىندە زەينەتاقى قورى سالىمشىلارىنىڭ 13,4 ملرد تەڭگە قارجىسى ساقتالعان بولاتىن. دەگەنمەن kapital.kz سايتىنىڭ اقپاراتىنشا، ۇلتتىق بانك بۇل قاراجاتتى مەرزىمىنەن بۇرىن قايتارىپ العان.
ەندى مىناعان ءمان بەرەيىك. اقپان ايىندا قر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ القا وتىرىسىندا ۆيتسە-مينيستر البەرت راۋ بىرىڭعاي زەينەتاقى قورىنان تەمىرجول ماشينا جاساۋ سالاسىنا 50 ميلليارد تەڭگە اقشا بولىنەتىنىن ايتتى. ال بۇل اقپارات زەيناتاقى قورىندا قارجىسى بار حالىققا ۇناي قويماعانى بەلگىلى.
وسىدان كەيىن بجزق جانىنداعى قوعامدىق كەڭەس ۇلتتىق بانككە ساۋالحات جولدادى. كەڭەس ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆتان جانە بجزق توراعاسى ءنۇربۇبى ناۋرىزباەۆادان تەمىرجول سالاسىنا بولىنەتىن زەينەتاقى قورىنىڭ 50 ملرد تەڭگەسى تۋرالى جاعدايدى ءتۇسىندىرۋدى سۇرادى. جاۋاپ بەرىلدى دە. ۇلتتىق بانك "قارجىنى ينۆەستيتسيالاۋ تۋرالى ۇسىنىستى قازاقستان ۇكىمەتىمەن بىرىگە وتىرىپ تالقىلايتىن بولادى" دەگەن جاۋاپ قايتاردى.
بانكتىڭ مالىمەتىنشە، وسى جىلى بجزق قارجىسىن قازاقستانداعى بىرنەشە جوبالارعا جىبەرۋ جوسپارلانعان، ونىڭ ىشىندە وتاندىق تەمىر جول سالاسى دا بار. "بۇگىندە زەينەتاقى قورىنىڭ قارجىسىن ينۆەستيتسيالاۋ باعىتى انىقتالعان جوق، ءالى دە ۇلتتىق قوردى باسقارۋ بويىنشا كەڭەستىڭ قاراۋىندا جاتىر", — دەپ تۇسىندىرگەن ەدى قارجى رەتتەۋشى.
وسىلايشا ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك تە بجزق اقشاسى ءبىر ورىندا جاتا بەرمەي ينۆەستيتسيالانۋ كەرەك، قورعا ديۆيدەندتەر الىپ كەلۋ كەرەك، قوردان جۇمسالعان اقشا پايدالى ينفراقۇرىلىمدارعا جۇمسالۋ كەرەك دەگەن وي ايتتى.
بۇعان ەشكىم داۋلاسپايدى دا. سەبەبى بۇل بجزق-نىڭ 5 ملرد تەڭگەسىن الىپ كەتكەن «بۋزگۋل اۋرۋم» سياقتى كومپانيالارعا ينۆەستيتسيالاۋدان نەمەسە دەفولتتى دەڭگەيگە جەتكەن Delta Bank-ءتىڭ اكتيۆتەرىن تارتۋدان گورى الدەقايدا جاقسى.
دەسەك تە ازەربايجان سياقتى شەتەلدىڭ بانكىندە زەينەتاقى اكتيۆتەرى نە ىستەپ ءجۇر؟ ونداعى قاراجات قايتارىلماسا كىم جاۋاپ بەرەدى؟
ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ سوزىنشە، ازەربايجاننىڭ حالىقارالىق بانكىنە سالىنعان قارجى قايتپاي قالۋى دا مۇمكىن. ء"بىز ازەربايجاننىڭ زاڭى قانداي ەكەنىن بىلمەيمىز. ولاردىڭ زاڭىن قاراۋ كەرەك. ەگەر ولاردا دا قايتارىپ بەرۋ تۋرالى شارت بولاتىن بولسا وندا قايتارىلادى. دەگەنمەن 71,3 ملرد تەڭگە دەگەن از اقشا ەمەس. سوندىقتان بانك شىنىمەن بانكروت بولسا جانە شارتتا وسىنشا سوما قايتارىلادى دەگەن شەكتەۋ قويىلسا قارجى تولىق قايتارىلماۋى دا مۇمكىن. زەينەتاقى قورىنداعى اقشانى ۇلتتىق بانك ۇنەمى رەتتەپ وتىرادى. نەگىزگى جاۋاپتى ورگان - ول ۇلتتىق بانك. ولاردىڭ ماقساتى سول جاقتاعى قاراجاتتى ەسەلەندىرۋ. زەينەتاقى قورىنداعى قاراجاتتى سونداي قۇندى قاعازدارعا سالادى. ولار وسىلايشا سونداعى قاراجاتتى پايدالانىپ، ينفلياتسيادان جوعارى ءوسىمدى قامتاماسىز ەتەدى. الايدا تاۋەكەلى جوعارى قۇندى قاعازدارعا سالىنباۋ كەرەك ەدى", - دەيدى ول.
نە دە بولسا ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدە "شەتەلدىك بانكتەگى قاراجات قايتارىلماسا كىم جاۋاپ بەرەدى؟" دەگەن سۇراق قالدى. قازاقستاندىق بانك پەن ونىڭ كەيبىر باسشىلارى قورداعى قارجىنى جارىلقاماعاندا، باسقا ەلدىڭ بانكى قايدان جارىلقاسىن؟! ەگەر قورعا قاتىستى مۇنداي داۋ-داماي كوبەيە بەرەر بولسا از جىلدا حالىقتىڭ سەنىمى جوعالارى انىق....
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەديدەنتسيا سوتى. سەرىك كەكىلباەۆ: مەنىڭ ارەكەتتەرىمدە قىلمىستىڭ قۇرامى جوق
كارانەەۆ: تاعىلعان ايىپتىڭ ەشقايسىسىن مويىندامايمىن
رەزيدەنتسيا ىسىندەگى سۋديا مەن بەلسەندىنىڭ ايتىسى
9 ايدىڭ ىشىندە الماتى مەن جەتىسۋ وبلىستارىندا قۇرىلىسى اياقتالعان جولداردان 481 اقاۋ انىقتالعان
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى