ۆيرۋس – (لات. Virus) جاسۋشاسىز ينفەكتسيالىق اگەنت. ونى تەك كلەتكا ىشىندە كوبەيە الاتىندىقتان ۆيرۋستار ورگانيزمدەردىڭ بارلىق تۇرلەرىن، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردان باكتەريالار مەن ارحەيلەرگە دەيىن جۇقتىرادى. جەر شارىندا قازىرگە دەيىن عالىمدار ميلليونداعان، ءتىپتى ءجۇز ميلليونداعان ۆيرۋستار بارىن بولجاۋدا.

ۆيرۋستار وزدەرىنىڭ تىرشىلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن جاراتىلىستان بەرىلگەن قاسيەتى بويىنشا اۆتوماتتى تۇردە بەيىمدەلۋگە قابىلەتتى. سوندىقتان ءبىز ميلليونداعان ۆيرۋستاردىڭ اراسىندا جۇرسەكتە ولاردىڭ كەز-كەلگەنى بىزگە جۇعا بەرمەيدى. جۇققان كۇندە دە ءبىزدىڭ ورگانيزيمدەگى ۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەتتىك جۇيە شابۋىلعا ءوتىپ ءبىزدى قورعايدى. الايدا قازىر ءبىز ۆيرۋس قاۋپىنە وتە ءجيى كەلە باستادىق. بۇعان سەبەپ بولعان دۇنيە -ءجۇز مىڭداعان جىلدار ءوز جۇيەسىن ءوزى رەتتەپ تۇرعان تۇمسا تابيعاتقا (ورماندار،تاۋلار،كولدەرگە) ادامدار كەنەتتەن اتوي سالىپ،تابيعاتتىڭ نازىك زاڭدىلىقتارىن بۇزىپ،كلاسسيكالىق بولمعان قارىم-قاتىناستار جاساۋ ارقىلى بىزبەن ءالى ۇشىراسپاعان،ۇشىراسۋعا ءتيىس ەمەس ۆيرۋستاردى ادامدار ورتاسىنا الىپ كەلدى. وعان مىسال رەتىن قازىرگە دەيىن ەمى جوق ايدز ۆيرۋسىن ايتۋعا بولادى...

ۆيرۋسپەن كۇرەس-ادامزاتتىڭ وتكەنى،بۇگىنى جانە كەلەشەگى. مىڭداعان جىلدار ادامزات ۆيرۋسپەن بىرگە جاسادى،ءارتۇرلى جولمەن تانىدى،زەرتتەدى،كۇرەستى. دەگەنمەن 19-عاسىردا تەحنيكانىڭ دامۋىنا ىلەسە ۆيرۋستى جاڭاشا ادىستەرمەن تانۋعا،ونىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك تۋدى. العاشقى مەحانيكالىق ميكروسكوپتاردىڭ،كەيىنگى جوعارى كورسەتكىشتى تسيفرلىق ميكروسكوپتارمەن نانوتەحنولگيالاردىڭ كومەگىمەن عالىمدار ۆيرۋستى زەرتتەۋگە ىشكەرلەي كىردى. قازىر الەمدەگى وزىق جوعارى وقۋ-زەرتتەۋ ورىندارىندا ميكروبيولوگيا،ۆيرۋسلوگيا ءوز الدىنا ۇلكەن عىلىم رەتىندە قالىپتاسىپ،ادامزاتتىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ءۇشىن ءارتۇرلى ادىستەرمەن تەحنولگيالاردى جاساۋدا. سونىڭ ناتيجەسىندە كوزگە كورىنبەيتىن ۆيرۋسقا قارسى ادىستەمەلەردىڭ ءبىرى –ۆاكتسينالار جاسالدى.

ۆاكتسينا (لات. vacca — سيىر، ءvaccىnus — سيىردىكى) — ميكروورگانيزمدەردەن(ۆيرۋس،باكتەريا...) ۇلگى الىپ، ونى وڭدەپ،ادام مەن جانۋارلاردىڭ يممۋندىق قاسيەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەگىلەتىن پرەپاراتتار. ۆاكتسينا جاسالۋ تەحنولگياسىنا،قۇرامىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.

ءتىرى ۆاكتسينا — ميكروبتاردىڭ ۋىتتىلىعىن السىرەتىپ، اۋرۋ تۋدىرعىش قابىلەتىن ەڭ تومەنگى شەككە ءتۇسىرۋ، يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ ءۇشىن الىنادى. جۇقپالى اۋرۋ دارىگەرلەرى covid-19 جۇقتىرعان ناۋقاستاردى وسى ادىسپەن ەمدەۋدە.

ولتىرىلگەن ۆاكتسينا — ميكروورگانيزمدەردى فيزيكالىق،حيميالىق جولمەن كۇشىن جويۋ ارقىلى الىنادى.

حيميالىق ۆاكتسينا — ميكروورگانيزمدەردەن بولىنەتىن اكتيۆتى انتيگەندەردەن الىنادى.

اسسوتسياتسيالانعان ۆاكتسينا — 2 — 3 اۋرۋعا بىردەن قولدانىلاتىن ۆاكتسينالار...

جوعارىداعى ءادىستى الەمدىك جانە وتاندىق ميكروبيولوگ عالىمداردىڭ العاش پەنداميا باستالعان كەزدە قولعا الىپ زەرتتەپ جاساي باستادى. اقپارات قۇرالدارىندا «اقش ۆاكتسينا جاساپ شىقتى،قىتاي جاساپ شىقتى،ەۆروپا جاساپ شىقتى!» دەگەن شۇيىنشىلەگەن اقپاراتتى كۇندە كورگەنىمىزبەن،بىزگە جۋىق ارادا ۆاكتسينا جەتە قويۋ ەكىتالاي. ۆاكتسيناتسيا جاساعاننان كەيىنگى ءار مەرزىمدەردەگى اسەرىن،انتيدەنە قالىپتاسترۋ كورسەتكىشىن باعالاۋ ءۇشىن ۆاكتسينانى كلنيكالىق سىناقتاپ وتكىزۋگە از ۋاقىت كەتپەيدى. قىسقا ۋاقتتا دايىن بولعان كۇندەدە ونىڭ ناتيجەلەرىنە كۇدىكپەن قاراۋعا تۋرا كەلەدى.

ۆاكتسينا زەرتتەۋ،ۆاكتسينا جاساۋ-ادامزاتتىڭ ۆيرۋسقا قارسى ەڭبەگىنىڭ تازا جەڭىسى-جەمىسى عانا ەمەس،ول قازىر فارماكولوگيالىق الپاۋىتتاردىڭ بيزنەسى جانە ءوندىرىسى. سوڭعى ون جىلدىقتا بيولوگيالىق قاۋىپ-قاتەردىڭ يادرولىق قاۋىپتەن الدە قايدا قاتەرلى ەكەنىنە سەنگەندىكتەن الەمدىك ءىرى الپاۋىتتار ۆيرۋسلوگيا ،ميكروبيولوگيا زەرتتەۋ سالاسىنا ميللياردتاعان قارجىلار اۋدارا باستادى. وسىنداي قوماقتى قارجى جۇرگەن جەردە ارينە تالاس-تارتىستار،باسەكەلەر،پروپاگاندالار جۇرەتىنى داۋسىز. سولاردىڭ ءبىرى Microsoft كومپانياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى بلل گەيتس ونداعان جىلدار ىشىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ميكروبيولگيا،ۆاكتسينا سالاسىنا جۇزدەگەن ميلليارد قارجى ءبولدى. بيلل گەيتس « امازونكا ورماندارىندا،گيمالاي تاۋلارىندا ادامداردان الىس،مۇزداپ جاتقان،ادامعا جۇعۋى مۇمكىن ون مىڭداعان ءتۇرلى ۆيرۋستار جاتىر. ەگەر ءبىز جەر شارىنداعى تابيعاتتى قورعاي الماساق،عالامدىق جىلىنۋعا توسقاۋىل جاساي الماساق ول ۆيرۋستار امازونكا ورماندارىنان شىعادى. گيمالاي مۇزدىعىنان ەرىپ اعىپ تۇسەدى. سول كەزدە جەر شارىندا ادام سەنگىسىز ەپيدەميا بولۋى مۇمكىن،ءبىز ۆيرۋستار بىزگە كەلمەي تۇرىپ،ءبىز ولارعا بارىپ زەرتتەۋمىز كەرەك!» دەدى. كەيىن العاشقى كوروناۆيرۋس جايلى ناۋقان باستالعان كەزدە ءبيللدىڭ ءسوزى ونىڭ وزىنە توقپاق بولىپ ءتيىپ،وعان قارسى جانە ۆاكتسيناعا قارسى پروپاگاندا ءورشىپ كەتتى...

ولاي بولسا ۆاكتسيناتسيا جايلى اقيقاتپەن اڭىزدى قالاي تالداي الامىز؟

بىزگە ۇلگى بولاتىن ەۆروپادا،باتىس قوعامىندا ۆاكتسيناتسيا قالاي جۇرەدى؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە گەرمانيا جانە جاپونياداعى جاعدايدى زەرتتەپ كوردىك. گەرمانيادا ديفتەريا،قوتىر،كوكجوتەل(كوكليۋش) ،پوليمەليت ،تەتانۋس،حەرپەس زوستەر،پنەۆموكوكك بۇلار ءار كورسەتىلگەن جاستار بويىنشا جاسالۋعا ءتيىس ۆاكتسينا. ال بىراق مىندەتتى ەمەس. دەنساۋلىعى وتە ناشار، مۇگەدەكتەر گرۋپپى مىندەتتى تۇردە جاسالاتىن ۆاكتسيناسى: جاز ايىندا كوپتەپ كەزدەسەتىن فسمە( مەنينگيتەنتسوپالاپاتياسى),گەپاتيتا،ب،حەرپەس زوستەر،ينفلۋەنتسا(گريپپ),مەنينگيت،پنەۆموكوكك،قىزامىق،تولۆۋت،يتتەن جۇعاتىن قويانشىق اۋرۋى،شەشەك -وسى ۆاكتسيندەر مۇگەدەكتەرگە، راك اۋرۋىمەن اۋىرعاندارعا،جىندىحانالارداعى اۋرۋلار ءۇشىن مىندەتتى تۇردە جاسالۋى كەرەك. 2020 جىل ناۋرىزدان باستاپ 1970-جىلدان بەرى تۋعان بارلىق شەتەلدىك بوسقىندار مەن ەميگرانتتارعا وزدەرىنەن ەش سۇراۋسىز، قوتىردىڭ (ماسەرن) ۆاكتسيناسىن جاسايتىن شەشىم قابىلدادى. ويتكەنى اۋعانستان مەن سيريا، ليۆيادان،يراكتان كەلگەن ميگرانتتاردىڭ شامەمەن 100/60%-ءى قوتىر. سوندىقتان ولارعا،ولاردىڭ تۋعان بوبەكتەرىنە دە ءۇش ايلىعىنان باستاپ ۆاكتسينا جاسايدى. گەرمانيادا بالالارعا ۆاكتسين جاساۋ ءۇشىن وتە ۇلكەن پروپاگاندا جاسالادى. كوپ اتا انالار بالالارىنا جاساتادى. ifSG- (ينفەكتسيونشۋتسگەزەتس) بۇل گەرمانيانىڭ جۇقپالى اۋرۋلار زاڭى . بۇل زاڭ ۆاكتسينانى مىندەتتەيدى،زورلامايدى. بىراق بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ يفشگ زاڭى قايتادان تالقىلانىپ جاتىر ،گەرماني: STIKO- بۇل ءۇي دارىگەرلەرىنىڭ ءوز ناۋقاستارىنا ۆاكتسينا جاساپ جاتىر ما،جوق پا سونى قاداعالاپ، تەكسەرىپ وتىراتىن ورتالىق،جوعارىداعى ۆاكتسينالاردى ۇكىمەت وتەيدى. ال جولاۋشىلار ءۇشىن، ساياقاتقا شىعاردا جاسالاتىن: گەپاتيتا&ب ۆاكتسينالارىن كىسى ءوزى ءتوليدى.

ال جاپونيادا ۆاكتسيناتسيالار تۋرالى زاڭ (Yobo Shouhou, 1948 جىلعى №68 زاڭ) دەنساۋلىق ساقتاۋ مينستىرلىگىنىڭ جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە تارالماۋىنا ارنالعان ۆاكتسيناتسيالۋادى رەتتەۋدى قاراستىرادى. ول 1948 جىلى 30 ماۋسىمدا جاسالدى. 2020 جىلدىڭ قاڭتارىندا تەك نەگىزگى تارماقتار التى وزگەرىس جاسالدى،14 اۋرۋدى جۇقپالى اۋرۋدى ۆاكتسيناتسيا جاساۋعا مىندەتتەدى، الايدا زورلىقپەن اتقارۋ جوق. ولار ديفتەريا-11 جاس جانە 13 جاس، 2 پەرتۋسسيس، جەدەل پوليوميەليت - 3 ايدان 90 جاس، قىزىلشا-2-12 جاس، جاپون ەنتسەفاليتى-9-12 جاس، تەتانۋس- 3-90 ايعا دەيىن جانە 11-13 جاس، تۋبەركۋلەزگە قارسى بتسج ۆاكتسيناسى- 1 جاسقا دەيىن، Hib تۇماۋىنا قارسى ۆاكتسينا-تۋعاننان باستاپ 5 جاسقا دەيىن، پنەۆموكوكككە قارسى ۆاكتسينا-5 جاسقا دەيىنگى بالالار، پاپيللوماۆيرۋستىق ۆاكتسينا-12 جاسقا دەيىن،جانە 16 جاسقا تولعان كەزدە، شەشەك، ۆاريكەللا- 36 ايعا دەيىن، تۇماۋعا قارسى ۆاكتسينا- بارلىق 65 جاستان اسقان ادامدارعا مىندەتتى. الايدا زورلىق جوق.

جاپونيادا ۆاكتسيناتسيانىڭ ءۇش ءتۇرى بار: «تۇراقتى ۆاكتسيناتسيا»، «ۋاقىتشا ۆاكتسيناتسيا» ، «ەرىكتى ۆاكتسيناتسيا». ولاردىڭ الدىنعى ەكەۋى ۆاكتسيناتسيا تۋرالى زاڭعا سايكەس ۆاكتسيناتسيالانادى. ال ۆاكتسيناتسيالاۋ ۇلتتىق جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنان تولىق قارجىلاندىرۋمەن بولادى. سونىمەن قاتار، ەگەر زاڭدى يممۋنداۋ ناتيجەسىندە جاناما اسەرلەر پايدا بولسا، يممۋنداۋ تۋرالى زاڭنىڭ نەگىزىندە مۇگەدەك بولعان نەمەسە قايتىس بولعانداردىڭ ادامداردىڭ وتباسىلارىنا وتەماقى تولەيدى.

60-شى جىلداردان باستاپ جاپونيادا جۇقپالى اۋرۋلاردان زارداپ شەككەندەر مەن ءولىم-جىتىمدەردىڭ سانىن ۆاكتسيناتسيانى ءساتتى وتكىزۋدىڭ ارقاسىندا ازايتتى، الايدا، ۆاكتسيناتسيانىڭ كەيبىر جاناما اسەرلەرى دە بايقالدى جانە ەلگە كەلتىرىلگەن زيان تۋرالى شاعىمدار بولدى. سونداي-اق كونستيتۋتسيالىق قۇقىتى تالاپ ەتەيتىن سوت پروتسەسستەرى دە بولدى. وسى الەۋمەتتىك نەگىزدى ەسكەرە وتىرىپ، 1948 جىلى العاش قابىلدانعان ۆاكتسيناتسيا تۋرالى زاڭ «قىلمىستىق جازالاۋلارمەن مىندەتتى ۆاكتسيناتسيالاۋ» زاڭىنداعى جازالاۋ تارماقتارىن 1976 جىلدارى الىپ تاستاپ،دەنساۋلىققا زياندى ازايتۋ جۇيەسى قۇرىلدى. 1994 جىلى جوسپارلى يممۋنداۋ «كۇش سالۋ مىندەتى» رەتىندە وزگەرتىلدى . جاپونيا ۆاكتسينالاۋ زاڭىندا جۇقپالى اۋرۋلاردى تارالۋىن الدىن الۋدان بۇرىن،ادامداردىڭ جەكە قۇقىتارىن قورعاۋ سيپاتى كورنەكتىلەنگەندىكتەن ءارتۇرلى ۆاكتسيناتسيا كورسەتكىشى جىلدان-جىلعا تومەندەپ، جۇقپالى اۋرلار ىندەتى پروبلەماعا اينالدى. قازىر جاپونيادا بۇل زاڭدى رەتتەۋدىڭ باسقادا تەتىكتەرىن قاراستىرىپ جاتىر.

قازاقستاندا وكىمەت تەگىن ۇسىناتىن ۆاكتسينالار-تۋبەركۋلەز(BCG),گەپاتيت،پوليوميەليت،كوكجوتەل،ديفتەريا جانە سىرەسپە (DTP),گ ءتيپتى گەموفيلدى ينفەكتسيا،پنەۆموكوكك ينفەكتسياسىنا قارسى ۆاكتسينا،قىزىلشا، پاروتيتتەردەن (پاروتيت). بۇل ۆاكتسينالار زاڭمەن مىندەتتەلگەن. الايدا زورلىق جوق. زاڭدىق جازا قاراستىرىلماعان. الايدا كوللەكتيۆتىك يممۋنيتتەت قالىپتاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۆاكتسينا جاسالماعان بالالار بالاباقشاعا بارۋىنا بولمايدى. ويتكەنى جاس بالالارداعى ۆاكتسيناتسيانىڭ ناتيجەسى-ول كوللەكتيۆتتىك يممۋنيتەت قالىپتاستراتىن پايىزعا تىكەلەي بايلانىستى. ءار 10 بالانىڭ 7 ءسى ۆاكتسيناتسيالانباعان جاعدايدا ۆاكتسينانىڭ ناتيجەسىنە ەش كەپىلدىك بولمايدى.

ۆاكتسينا جايلى زاڭداردىڭ دامىعان ەلدەردە باستاپقىدا قاتاڭ،زاڭدىق جازالاۋلار ارقىلى ىسكە اسىرىلىپ،ادامنىڭ قۇقىتىق تاڭداۋلارىنا بايلانىستى جازالاۋ ءادى تەتىكتەرىن كەيىندەپ الىپ تاستاعانىن بايقايمىز. جاپونيادا،گارمانيادا ەپيديمولگ ماماندار زاڭنىڭ جۇمساقتىعىن پايدالانعان ادامدار مىندەتتى ۆاكتسينالارعا ءمان بەرمەۋ،باس تارتۋ كوبەيگەندىكتەن ۆاكتسيناتسيالانعان ادام سالىستىرماسى سايكەسىنشە تومەندەپ،كوللەكتيۆتىك يممۋنيتەتتىڭ قالىپتاسۋىنا كەرى اسەر ەتىپ جاتقانىن ايتۋدا. ۆاكتسينالاۋ تۋرالى زاڭنىڭ قۇقىقتىق سيپاتىنا باسا ءمان بەرىلگەنمەن اۋرۋدىڭ تارالۋىنا،ادامدارعا جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ قاتەرى ەسكەرىلمەي،ەپيدەميا قاۋپىنىڭ وسۋىنە اكەلىپ وتىر. سوعان بايلانىستى گارمانيا وكىمەتى «ۆاكتسيناتسيالاۋ تۋرالى زاڭىن» قايتا قاراۋدا.

ۆاكتسينانى تاسىمالداۋ،ساقتاۋ،قولدانۋ ەرەجەلەرىنىڭ ساقتالماۋىنا بايلانىستى ۆاكتسينانىڭ ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر بەرەتىن جاعدايلارى- كەيدە كىسى ولىمىنە،مۇگەدەكتىككە اكەلۋ مۇمكىن. بۇل جاعداي قازاقستان قوعامىندا دا ءجيى ورىن الىپ،حالىقتىڭ ۆاكتسيناتسيالاۋعا قارسى قورقىنىشىن تۋعىزۋدا. ءتىپتى ۆاكتسيناتسيا جاساۋدىڭ جانامالاي بەرەتىن كەرى اسەرىنەن باسقا «ادامداردىڭ ۇرپاق قالدىرۋ قابىلەتىنەن ايىرۋ،چيپ قويىپ ماڭگۇرت ەتىپ باسقارۋ» دەگەن سياقتى ميفتىك اڭىزعا بەرگىسىز اقپاراتتار تارپ،حالىقتىڭ ۆاكتسينا اللۋىنا،سول ارقىلى جۇقپالى ارۋرۋعا قارسى قاۋىپسىزدىك شارالارىن جاساۋىنا كەدەرگى كەلتىرۋدە. ءىس جۇزىندە جوعارىدا ايتقان ءۇش ءتۇرلى ۆاكتسينا جاساۋ تەحنولوگياسىندا ادامنىڭ تۇقىم جولىن ويراندايتىن، نەمەسە ميكرو چيپ سالۋ قاراستىرىلماعان. ال چيپتاۋ تاقىرىبىنا كەلسەك ول ۆاكتسيناسىز دا ءبىزدىڭ ادامزتتىڭ ومىرىنە دەندەپ كىرىپ كەلە جاتقان وسى زامانعى تەحنولوگيانىڭ جەتىستىگى.

چيپ- ميكروسحەمانىڭ ءبىر ۇلگىسى. بىر چيپ قا ءبۇتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە ميكروپروتسەسسوردى سيدىرۋعا بولادى. جانە سول ارقىلى ءارتۇرلى اقپاراتتار،پروگراممالاردى ورناتىپ،بەلگىلى فۋنكتسيالاردى اتقارتۋعا مۇمكىندىك بار. ميكرو چيپتىڭ ادرەستەۋ،ىزگە ءتۇسۋ،بانكتىك تولەم جۇيەسى،قاۋىپسىزدىك جۇيەسى،توۆارلاردى ۇرداۋدان ساقتاۋ،جان-جانۋارلاردى زەرتتەۋگە قولدانۋ سالاسىنان باسقا مەديتسينا سالاسىندا ميكرو چيپ قولدانىسقا ەنگەنىنە ونداعان جىلدار بولدى. ەپيلەپسيا، پاركينسونا ي التسگەيمەر سياقتى ءوزىن مەڭگەرۋ،تەپە-تەڭدىك جۇيەسىن جوعالتقان ناۋقاستارعا ميكروپروتسەسسورلى چيپ قويۋ جانە ونى نەرۆتىك جۇيەلەرگە اداپتاتسيالاۋ ارقىلى ادامعا جاساندى ينتەلەكتۋال بەرۋ ارقىلى ناۋقاستارعا كوپتەگەن جەڭىلدىكتەر ۇسىنىلۋدا. بۇل تەحنولوگيا الىس شەتەلدە عانا بولىپ جاتقان جوق،استاناداعى ۇلتتىق مەديتسينالىق ورتالىقتاردا ون جىلدان بەرى جاسالىپ جاتقان جۇمىستار. ال بۇل تەحنولوگيانىڭ ءارى قاراي دامۋىنا بايلانىستى بولاشاقتا نەرۆ جۇيەسى ارقىلى اقىل-وي،تەپە-تەڭدىككە اسەر ەتەتىن اۋرۋلاردىڭ قيىندىعى بەلگىلى دەڭگەيدە شەشىلىپ،مىڭداعان مۇگەلەكتەر قالىپتى ادامدار سياقى قاتارىمىزعا قوسىلۋى ابدەن مۇمكىن. بولاشاقتا جوعارى تەحنولگيالىق سالانىڭ ادامدارىنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ۇستەمەلەۋ،اقىل-وي ەڭبەگىن جوعارلاتۋ ءۇشىن ءوز ەركىمەن وسى تەحنولوگيانىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىن زاماندا كەلۋى مۇمكىن. كوپ ءتىل ۇيرەنۋ،كۇردەلى سحەمالاردى،ينسترۋكتسيالاردى ەستە ساقتاۋ جانە قولدانۋ،تاعى باسقا ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا دەگەن ادامداردىڭ تالپىنسى ميكروچيپتىڭ ءارى قاراي كوپ فۋنكتسيانالدى،كۇردەلى قىزمەتتەر اتقارۋىنا جەتەلەي بەرەتىنى ءسوزسىز. ولاي بولسا ءبىزدىڭ الداعى بولاشاق-ادام ساناسىنا سيمايتىن جاڭالىقتارمەن تەحنولوگيانىڭ عاسىرى بولادى. ول جاڭالىقتاردان ۇركىۋ،قاشۋ مۇمكىن ەمەس.

چيپ ارقىلى ماڭگۇرتتەندىرۋ،ءبىر ورتالىقتان باسقارۋعا كەلەتىن بولساق ول پروتسەسس ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءموبيلدى ينتەرنەت كەلگەننەن باستالعان. ميللياردتاعان ادامدار الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى تەكسەرىلمەگەن اقپاراتتاردى وقۋ،ەستۋ،كورۋ جانە ونى تاراتۋ ارقىلى-اق ءارتۇرلى پروپوگاندانىڭ قۇربانى بولۋدا. سانانى مەڭگەرۋ ءۇشىن ميعا چيپ قويۋدىڭ قاجتى قالعان جوق. قايتا وسىنداي ميفتىڭ سانانى جاۋلاپ،ءبىزدىڭ ءوز قاۋىپسىزدىگىمىزدى ويلاۋىمىزعا اقپاراتتىق كەدەرگىلەر جاسالۋى،جانە ونى ءبىز ءوزىمىز قولداپ وتىرۋمىز بىزگە ماڭگۇرتتىك عاسىر جەتكەنىنەن دەرەك بەرەدى. الدا 5G ينتەرنەت كەلە جاتىر. ول كەزدەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ يلاندىرۋ،ەلەستەتۋ مۇمكىندىگى بۇگىنگىدەن ءجۇز،مىڭ ەسە جوعارى بولادى. ول كەزدەگى پروپوگاندا،فەيك اقپاراتتاردى انىقتاۋدىڭ مۇمكىندىگى تىپتەن بولماي قالادى....

ۆيرۋس،ۆاكتسينا،چيپ- بۇل وسى جانە كەلەسى عاسىرلاردىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى. ادامزاتتىڭ ەندىگى كەلەشەگى ميكروبيلوگيامەن ميكروسحەمالارعا تىكەلەي بايلانىستى. كەلەشەكتە وزىق،قۋاتتى ەلدەر ءىرى رەكاتالارعا قوندىرىلعان يادەرولىق وق تۇمسىقتار ارقىلى،ءىرى بروندى تەحنيكالار،تانكىلەر ارقىلى شايقاسقا شىقپايدى. ەندىگى مايدان ميكروبيولوگيالىق جانە ميكروپروتسەسسور،ميكروسحەمالار ارقىلى بولادى. ولاي بولسا ءبىز ۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينانى عىلىمي ستاندارتتارعا ساي قابىلداپ، ءوز دەنەمىزدە يممۋنيتەت قالىپتاستىرىپ،كەلەشەكتە بولاتىن ۆيرۋستىق-بيولوگيالىق قاۋىپ-قاتەردەن قورعانساق،عىلىم-تەحنيكانى يگەرە وتىرىپ،تاني وتىرىپ،الەمدەگى اقپاراتتىق تەحنولوگيا ارقىلى بولىپ جاتقان سانامىزعا تۇسكەن «ۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت» قالىپتاستىرامىز.

ءبىز مەملەكەتتىك بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ستراتەگيالىق پروگرامماسىن جانە ەلەكترونيكالىق-اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ستراتەگيالىق پروگرامماسىن قابىلداماي،جانە سول سالادا ىستەيتىن پروفەسسيونالداردى دايىندايتىن جانە ىستەتە الاتىن مەملەكەتتىك جۇيەنى جاساماي تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ تۇرا المايمىز.

ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن ماڭگىلىك ءبىر جەردە قالماي،دامىپ، جەتىلىپ، وزگەرىپ وتىرۋىمىز كەرەك.

Serik Muratkhan
"The Qazaq Times"