2016 جىلعى ون ءىرى الەمدىك وقيعا

قىتايدىڭ "شينحۋا" اگەنتتىگى 2016 جىلداعى 10 ءىرى حالىقارالىق ماڭىزدى وقيعانىڭ حرونولوگيالىق ءتىزىمىن جاسادى.

1. قىتاي باسشىسىنىڭ ورتا شىعىستاعى ديپلوماتيالىق قادامى

19 قاڭتارداعى قىتاي باسشىسىنىڭ ورتا شىعىستاعى ساپارى، وسى جىلداعى حالىقارالىق ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءتىزىمىن اشتى دەپ باستاپتى اتالعان اگەنتتىك. وسىعان قاتىستى مىناداي باعا بەرگەن: ءبىر جىلدان بەرى قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ ورتاعا قويعان جان-جاقتى ديپلوماتيالىق بايلانىس ورناتۋ ساياساتى قىتايدىڭ وزگە سالالارىن دا قوسا دامىتتى. قىتايدىڭ بۇل ديپلوماتيالىق قادامىنا – الەمدىك جەتەكشى باسقارۋ رەفورماسى دەگەن باعاسىن دا بەرىلدى.

2. كورەي تۇبەگىندەگى جاعدايدىڭ ۋشىعۋى

سولتۇستىك كورەيا بۇۇ-نىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان، قاڭتار جانە قىركۇيەك ايلارىندا ەكى رەت يادرولىق سىناق جاسادى. ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاۋلىسىن بۇزا وتىرىپ يادرولىق سىناقتار جاساۋ، وقجولىندىق زىمىرانداردى اتۋ ارەكەتتەرىنە بارۋى، سولتۇستىك-شىعىس ازياداعى شيەلەنىستى جاعدايدى ودان ارى ۋشىقتىردى.

3. 2016 جىلداعى سيريا ءىسى جانە رەسەي، اقش، باتىس ەلدەرىنىڭ كەلىسىمدەرى

27 اقپاندا اقش-رەسەي، سيرياداعى قاقتىعىس الىپ بارىپ وتىرعان ارقايسى تاراپتان سوعىس توقتاتۋ ءبىتىمىن جاساۋعا كەلىسسە، 10 قىركۇيەك اقش-رەسەي سوعىس توقتاتۋ ءبىتىمىن جاساۋدى تەزدەتۋ ءۇشىن، ءار تاراپپەن كەلىسىم جاساۋعا جانە سيريا ۇكىمەتىنىڭ ورنىعۋىن جەدەلدەتۋگە تىرىستى. الايدا، قازان ايىنان باستاپ، رەسەي مەن باتىس ەلدەرى اراسىندا سيرياعا قاتىستى جاڭنجال كۇشەيە ءتۇستى: اقش پەن رەسەي سوعىس توقتاتۋدىڭ جاڭا كەلىسىمىن جاساسا; رەسەيلىك اسكەريلەرمەن تەررورشىلدارعا قارسى تۇرۋ شەشىمى جاسالدى; رەسەي مەن فرانتسيا جانە باسقا دا باتىس ەلدەرى اراسىندا، سيريا ءىسى جانە وزگە ماسەلەلەر جونىندە  قاۋىپسىزدىك كەڭەس ۇيىمى قۇرىلدى. باتىس ەلدەرى سيريا ءىسى ارقىلى رەسەيگە قىسىم ءتۇسىردى. رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك سيريا ماسەلەسىنە قوسىلىپ، تۇراقسىزدىققا بەت الدى. بۇل سيريا بولاشاعىنىڭ بۇلدىراۋىنا اكەلىپ سوقتى.

4. ەۋروپا ەلدەرىنىڭ جان تۇرشىگەرلىك لاڭكەستىك شابۋىلدارعا ۇشىراۋى

ەۋروپادا تۋىلعان تەررورلىق ارەكەتتەر – ەۋروپانى كۇشتى لاڭكەستىك شابۋىل نىسانىنا اينالدىردى. ناۋرىزداعى بەلگيا، بريۋسسەلدە تۋىلعان تەررورلىق شابۋىل سەريالارى جانە شىلدە ايىنداعى نيتستسادا، فرانتسيادا بولعان لاڭكەستىك وقيعالار كوپتەگەن ادام ولىمىنە الىپ كەلدى. جىل سوڭىنا قاراي، گەرمانيا استاناسى بەرليندە دە وسىنداي لاڭكەستىك ارەكەت جاسالدى. وسىعان وراي، ەۋروپا ەلدەرىندە لاڭكەستەرگە قارسى وقۋ-جاتتىعۋلار قاۋرىت ۇيىمداستىرىلدى جانە انتي-تەرروردىڭ جاڭا تاسىلدەرى ىسكە قوسىلدى.

5. ۇلى بريتانيانىڭ ەو-دان كەتۋى الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى

23 ماۋسىمدا ۇلى بريتانيا كەڭەسىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا، ەو-تىڭ الىپ ءبىر ەلى وداققا قوش ايتتى. بۇل حابار سول كەزدە دە، قازىردە الەمدى ەلەڭدەتىپ تۇرعان وقيعانىڭ ءبىرى. وسىعان وراي، ەۋروپا وداعىنىڭ بولاشاعى تۋرالى پىكىرلەر سان-ساققا جارىلدى. ال، ۇلى بريتانيا ۇكىمەتى بۇنىڭ سەبەبىن "ونداعان جىلدار بويى ەۋروپا وداعىنىڭ ينتەگراتسياسىنا كۇش-جىگەرىن جۇمساعان  ەلىمىز اۋىر شىعىندارعا ۇشىرادى، بىراق، بىزگە ەو-دان ەشقانداي پايدا كەلگەن جوق" دەپ ءتۇسىندىردى.   بريتانيانىڭ ىشكى قوعامدىق پىكىرى دە وسى شەشىمگە ساي ءار الۋاندىلىققا بەت الدى. جاڭا ساياسي تالعامدار ورناي باستادى.

6. وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى قاقتىعىس

شىلدەنىڭ 12 كۇنى، ۋاقىتشا قۇرىلعان فيليپپيندىك اكينو اتتى سوت پالاتاسى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنىڭ يەلىك قۇقى بويىنشا «ءۇش جاقتى كەلىسىم» اتتى شەشىم جاريالادى. الايدا بۇعان قىتاي تارابى قارسىلىق ءبىلدىرىپ، قىتايدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعى جانە وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى يەلىك اۋماعىنا نۇقسان كەلتىردى دەپ ايىپتادى. قىتاي وسى ارقىلى "فيليپپيننىڭ ارەكەتى حالىقارالىق ەرەجەنى بۇزۋ جانە تورەلىك ءىسى بويىنشا زاڭدى قۇزىرەتكە يە ەمەس" دەپ سىن ايتتى. جانە جارامسىز، زاڭسىز قاعيدالاردى قىتاي جاق قابىلدامايدى دەپ ەسكەرتتى. قازان ايىندا ءفيليپپيننىڭ جاڭا پرەزيدەنتى داتت ستبارتتىڭ قىتايعا ساپارىندا، ەكى تاراپ باياندى كەلىسىمگە كەلمەك بولىپ كەلىستى.

7. تۇركياداعى اسكەري توڭكەرىس جانە تۇرىك پەن باتىس قايشىلىعى

شىلدەنىڭ 15 كۇنى كەشتە، تۇركيادا اسكەري توڭكەرىس تۋىلدى، الايدا بىرنەشە ساعات ىشىندە باسىپ تاستالدى. بۇكىل ەل كولەمىندەگى اسكەري توڭكەرىستەن جانە بىلىقپالىقتان 200-دەن استام ادام قازا تاپتى، ەكى مىڭعا جۋىق ادام زارداپ شەكتى. ەردوعان ۇكىمەتى بۇل كوتەرىلىستىڭ باستى ۇيىمداستىرۋشىسى رەتىندە اقش-قا پانالاپ جۇرگەن تۇرىك ءدىن اعىمىنىڭ وكىلى، فەتحۋللاح گۇلەن دەپ تاپتى جانە ەل ىشىندە زور كولەمدى تازالاۋ ارەكەتىن جۇرگىزدى. باتىس ەلدەرىنىڭ ىرىتكى سالىپ، ەلدەگى ۇكىمەتكە قارسى توپاتاردى جەلىكتىرۋ ارەكەتىن ايىپتادى. بۇعان قارسى ەو مۇشەلەرى تۇركيانىڭ ەو-عا كىرۋ ءوتىنىشىن مۇزداتۋعا تىرىستى. باتىس ەلدەرى مەن تۇركيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قايشىلىققا ۇلاستى.

8. RMB-ءنىڭ (قىتاي ۆاليۋتاسى يۋان) قارجى-ۆاليۋتا جۇيەسىندەگى وڭ اسەرى

1 قازاندا RMB حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ  قارىز الۋ جانە قارىز قايتارۋعا تولىمدى ۆاليۋتالارى قاتارىنا كىردى. بۇل - قورعا مۇشە ەلدەردىڭ رەسمي رەزەرۆتەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تولىقتىردى دەپ قارايدى "شينحۋا" اگەنتىگى. بۇل دامۋشى ەلدەر ەكونوميكاسىنىنان العاشقى SDR-گە مۇشە ۆاليۋتا رەتىندە سانالادى. جالپى قورداعى ۇلەسى 10,92 پايىزدى ۇستايدى.

9. ترامپتىڭ اقش پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى جەڭىسى

8 قاراشا، اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ العاشقى ناتيجەسى جاريالانىپ،  رەسپۋبليكاشىلدار پارتياسىنىڭ قولداۋىنداعى دونالد ترامپ اقش-تىڭ 45-ءشى پرەزيدەنتىنىڭ ۇمىتكەرى بولدى. قازىر الەم "ترامپ اقش ەكونوميكاسىن قالاي كوتەرمەك" دەگەن ماسەلەنى باستى نازارعا ۇستاپ تۇر.

10. كۋبا رەۆوليۋتسياسىنىڭ كوسەمى فيدەل كاسترونىڭ قازا بولۋى

25 قاراشا، كۋبانىڭ بۇرىنعى باسشىسى جانە كۋبا رەۆوليۋتسياسىنىڭ كوسەمى فيدەل كاسترو 90 جاسىندا قازا بولدى. كاسترو كۋبالىق كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە سوتسياليستىك كۋبا مەملەكەتىن قۇرۋشى. 1959 جىلدان باستاپ، كاسترو كۋبادا رەۆوليۋتسيالىق رەجيم ورناتا باستادى. نەشە ون جىلدىق كۇرەس بارىسىندا ول، كۋبالىقتاردىڭ بيىك ۇستانىمىن جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىردى. اقش-تىڭ اۋىر قىسىمىنا قاراماستان كۋبانىڭ دامۋدىڭ ءوز جولىن تابۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى. ول كۋبالىقتار ءۇشىن جانە الەمدىك سوتسياليستىك يدەيانىڭ دامىتۋشىسى رەتىندە باعالانادى. كەزىندەگى كەڭەس وداعىندا جانە قىتاي، سولتۇستىك كورەيا، ۆەتنام قاتارلى ەلدەردە زور قۇرمەتكە يە.

"The Qazaq Times"