Älem 2016 jılda Foto: best.kp.ru

Qıtaydıñ "Şinhua" agenttigi 2016 jıldağı 10 iri halıqaralıq mañızdı oqiğanıñ hronologiyalıq tizimin jasadı.

1. Qıtay basşısınıñ Orta Şığıstağı diplomatiyalıq qadamı

19 qañtardağı Qıtay basşısınıñ Orta Şığıstağı saparı, osı jıldağı halıqaralıq mañızdı oqiğalardıñ tizimin aştı dep bastaptı atalğan agenttik. Osığan qatıstı mınaday bağa bergen: bir jıldan beri Qıtay basşısı Şi Jinpiñ ortağa qoyğan jan-jaqtı diplomatiyalıq baylanıs ornatu sayasatı qıtaydıñ özge salaların da qosa damıttı. Qıtaydıñ bwl diplomatiyalıq qadamına – älemdik jetekşi basqaru reforması degen bağasın da berildi.

2. Korey tübegindegi jağdaydıñ uşığuı

Soltüstik Koreya BWW-nıñ qarsılığına qaramastan, qañtar jäne qırküyek aylarında eki ret yadrolıq sınaq jasadı. Bir emes, birneşe ret BWW-nıñ Qauipsizdik Keñesiniñ qaulısın bwza otırıp yadrolıq sınaqtar jasau, oqjolındıq zımırandardı atu äreketterine baruı, Soltüstik-Şığıs Aziyadağı şielenisti jağdaydı odan arı uşıqtırdı.

3. 2016 jıldağı Siriya isi jäne Resey, AQŞ, Batıs elderiniñ kelisimderi

27 aqpanda AQŞ-Resey, Siriyadağı qaqtığıs alıp barıp otırğan ärqaysı taraptan soğıs toqtatu bitimin jasauğa kelisse, 10 qırküyek AQŞ-Resey soğıs toqtatu bitimin jasaudı tezdetu üşin, är tarappen kelisim jasauğa jäne Siriya ükimetiniñ ornığuın jedeldetuge tırıstı. Alayda, qazan ayınan bastap, Resey men Batıs elderi arasında Siriyağa qatıstı jañnjal küşeye tüsti: AQŞ pen Resey soğıs toqtatudıñ jaña kelisimin jasasa; reseylik äskerilermen terrorşıldarğa qarsı twru şeşimi jasaldı; Resey men Franciya jäne basqa da Batıs elderi arasında, Siriya isi jäne özge mäseleler jöninde  qauipsizdik keñes wyımı qwrıldı. Batıs elderi Siriya isi arqılı Reseyge qısım tüsirdi. Resey men Batıs arasındağı kelispeuşilik Siriya mäselesine qosılıp, twraqsızdıqqa bet aldı. Bwl Siriya bolaşağınıñ bwldırauına äkelip soqtı.

4. Europa elderiniñ jan türşigerlik lañkestik şabuıldarğa wşırauı

Europada tuılğan terrorlıq äreketter – Europanı küşti lañkestik şabuıl nısanına aynaldırdı. Naurızdağı Bel'giya, Bryussel'de tuılğan terrorlıq şabuıl seriaları jäne şilde ayındağı Niccada, Franciyada bolğan lañkestik oqiğalar köptegen adam ölimine alıp keldi. Jıl soñına qaray, Germaniya astanası Berlinde de osınday lañkestik äreket jasaldı. Osığan oray, Europa elderinde lañkesterge qarsı oqu-jattığular qaurıt wyımdastırıldı jäne anti-terrordıñ jaña täsilderi iske qosıldı.

5. Wlı Britaniyanıñ EO-dan ketui älemdi dür silkindirdi

23 mausımda Wlı Britaniya keñesiniñ qaulısı boyınşa, EO-tıñ alıp bir eli odaqqa qoş ayttı. Bwl habar sol kezde de, qazirde älemdi eleñdetip twrğan oqiğanıñ biri. Osığan oray, Europa Odağınıñ bolaşağı turalı pikirler san-saqqa jarıldı. Al, Wlı Britaniya ükimeti bwnıñ sebebin "ondağan jıldar boyı Europa Odağınıñ integraciyasına küş-jigerin jwmsağan  elimiz auır şığındarğa wşıradı, biraq, bizge EO-dan eşqanday payda kelgen joq" dep tüsindirdi.   Britaniyanıñ işki qoğamdıq pikiri de osı şeşimge say är aluandılıqqa bet aldı. Jaña sayasi talğamdar ornay bastadı.

6. Oñtüstik Qıtay teñizindegi qaqtığıs

Şildeniñ 12 küni, uaqıtşa qwrılğan filippindik Akino attı sot palatası Oñtüstik Qıtay teñiziniñ ielik qwqı boyınşa «Üş jaqtı kelisim» attı şeşim jariyaladı. Alayda bwğan Qıtay tarabı qarsılıq bildirip, Qıtaydıñ territoriyalıq twtastığı jäne Oñtüstik Qıtay teñizindegi ielik aumağına nwqsan keltirdi dep ayıptadı. Qıtay osı arqılı "Filippinniñ äreketi halıqaralıq erejeni bwzu jäne törelik isi boyınşa zañdı qwzıretke ie emes" dep sın ayttı. Jäne jaramsız, zañsız qağidalardı qıtay jaq qabıldamaydı dep eskertti. Qazan ayında Filippinniñ jaña prezidenti Datt Stbarttıñ Qıtayğa saparında, eki tarap bayandı kelisimge kelmek bolıp kelisti.

7. Türkiyadağı äskeri töñkeris jäne türik pen Batıs qayşılığı

Şildeniñ 15 küni keşte, Türkiyada äskeri töñkeris tuıldı, alayda birneşe sağat işinde basıp tastaldı. Bükil el kölemindegi äskeri töñkeristen jäne bılıqpalıqtan 200-den astam adam qaza taptı, eki mıñğa juıq adam zardap şekti. Erdoğan ükimeti bwl köterilistiñ bastı wyımdastıruşısı retinde AQŞ-qa panalap jürgen türik din ağımınıñ ökili, Fethullah Gülen dep taptı jäne el işinde zor kölemdi tazalau äreketin jürgizdi. Batıs elderiniñ iritki salıp, eldegi ükimetke qarsı topatardı jeliktiru äreketin ayıptadı. Bwğan qarsı EO müşeleri Türkiyanıñ EO-ğa kiru ötinişin mwzdatuğa tırıstı. Batıs elderi men Türkiya arasındağı qarım-qatınas qayşılıqqa wlastı.

8. RMB-niñ (Qıtay valyutası YUan') qarjı-valyuta jüyesindegi oñ äseri

1 qazanda RMB Halıqaralıq Valyuta Qorınıñ  qarız alu jäne qarız qaytaruğa tolımdı valyutaları qatarına kirdi. Bwl - qorğa müşe elderdiñ resmi rezervteriniñ jetispeuşiligin tolıqtırdı dep qaraydı "Şinhua" agentigi. Bwl damuşı elder ekonomikasınınan alğaşqı SDR-ge müşe valyuta retinde sanaladı. Jalpı qordağı ülesi 10,92 payızdı wstaydı.

9. Tramptıñ AQŞ prezident saylauındağı jeñisi

8 qaraşa, AQŞ-tağı prezident saylauınıñ alğaşqı nätijesi jariyalanıp,  Respublikaşıldar partiyasınıñ qoldauındağı Donal'd Tramp AQŞ-tıñ 45-şi prezidentiniñ ümitkeri boldı. Qazir älem "Tramp AQŞ ekonomikasın qalay kötermek" degen mäseleni bastı nazarğa wstap twr.

10. Kuba revolyuciyasınıñ kösemi Fidel' Kastronıñ qaza boluı

25 qaraşa, Kubanıñ bwrınğı basşısı jäne Kuba revolyuciyasınıñ kösemi Fidel' Kastro 90 jasında qaza boldı. Kastro kubalıq kommunistik partiyasınıñ negizin qalauşı jäne socialistik Kuba memleketin qwruşı. 1959 jıldan bastap, Kastro Kubada revolyuciyalıq rejim ornata bastadı. Neşe on jıldıq küres barısında ol, kubalıqtardıñ biik wstanımın jäne wlttıq biregeyligin qalıptastırdı. AQŞ-tıñ auır qısımına qaramastan Kubanıñ damudıñ öz jolın tabuına jetekşilik etti. Ol kubalıqtar üşin jäne älemdik socialistik ideyanıñ damıtuşısı retinde bağalanadı. Kezindegi Keñes Odağında jäne Qıtay, Soltüstik Koreya, V'etnam qatarlı elderde zor qwrmetke ie.

 

"The Qazaq Times"