الماتىداعى «حالىقتىق ميتينگ»-2: نارازىلار بيلىككە شارتپەن 7 تالاپ قويدى

قاراشانىڭ ورتاسىندا دەمپارتيا قۇرۋدى كوزدەيتىن باستاماشىل توپ پەن ۋكراينادا مەكەندەيتىن ساياسي بەلسەندىلەر ايدوس-ناتاليا سادىقوۆتاردىڭ شاقىرۋىمەن باسى-اياعى 2,5 ساعاتقا سوزىلعان «حالىقتىق ميتينگتە» (ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا – QT) ايتىلعان پىكىرلەردى نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.

بۇرىنعى جانە قازىرگى پرەزيدەنتتەر نازارباەۆ پەن توقاەۆتىڭ ەسىمدەرى قاتتى-قاتتى اتالىپ، اتىنا وتكىر سىن ايتىلعان تۇستا اكىمدىك وكىلدەرى قايتا-قايتا ەسكەرتۋ جاساعان بۇل ميتينگكە رۇقسات ەتىلگەن.

جينالعاندار ميتينگتىڭ تاقىرىبىنا ساي قولىنا «سايلاۋعا بويكوت!»، «ساياسي تۇتقىندارعا بوستاندىق»، «نەسيەلىك امنيستيا»، «شەتەلدىكتەرگە جەر بەرىلمەسىن» دەپ جازىلعان پلاكاتتار ۇستاپ تۇردى. شەرۋدى ادەتتەگىدەي قاراپايىم ۇلگىدە كيىنگەن قۇزىرلى ورگان قىزمەتكەرلەرى باقىلاپ، درون-كامەرالار بەينەجازباعا ءتۇسىردى.

جيىن بارىسىندا «ەل بىرلىگى» قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ باسشىسى رىسبەك سارسەنباي بەلسەندىلەردى قۋدالاۋعا بەيجاي قارايتىن كوپشىلىككە وكپەسىن ءبىلدىردى. ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتى جانە ونىڭ قۇرعان جۇيەسىن سىنادى.

مارقۇم التىنبەك سارسەنبايدىڭ ءىنىسى جۋرناليست، بەلگىلى بەلسەندى رىسبەك سارسەنبايۇلى ءسوي سويلەپ تۇرعان ءسات. فوتو: QT

ءسوزىن ابايدىڭ «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» جىر جولىمەن باستاعان جۋرناليست سارسەنبايدىڭ ءسوزى:

– مىنا كۇندەي (بۇل كەزدە العاشقى قار تۇسكەن، كۇن رايى الا بۇلتتانىپ تۇعان ءسات – QT),  تۇنەرىپ، تۇنجىراپ تۇرمىز. قاشان قاباعىمىز اشىلادى، قاشان جادىرايمىز؟ قاشان باقىتتى جاندار ەكەنىمىزدى سەزىنەمىز؟! كۇنى كەشە ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان جانبولات دۋلاتۇلى اعادىلدى سوڭعى ساپارىنا شىعارىپ سالدىق، جانازاسىندا توپىراق سالىپ قايتتىق. نەمەرەم قاتارلى جاس شىبىق. نازارباەۆ ءوزىنىڭ تەڭ تۇستارىن، قايراتكەرلەردى قازاعا ۇشىراتقانى از با ەدى؟! ول قۇرعان جۇيەسى ەندى نەمەرەسىنە قول سالدى. بۇل – جاۋىزدىق! سونىڭ بيلىگىن ساقتاۋدىڭ ايلاسى وسىعان جەتكىزدى. ءبىر جىلدا ەكى ازاماتىنان ايىرىلعان تۋىستارىنىڭ زارىن ەستىدىم، ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپادىم. بۇل ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ قاسىرەتى. اينالايىن، جۇرتىم-اۋ، وسىنداي قاسىرەتتە نەگە ۇيىڭدە وتىرسىڭ؟ نەگە الاڭعا شىقپايسىڭ؟ كەشە ازاماتتار جانازا ۋاقىتىندا وسىندا تۇرىپ، اللادان تىلەۋ تىلەپ، قايعىعا ورتاقتاستىعىن تانىتتى. قالعانىڭ قايدا بولدىڭ؟ باسقا جۇرت مىناداي جاعدايدا شىراعىنا الىپ، قايعىنىڭ قايتالانباۋىن تالاپ ەتىپ ازا تۇتۋشى ەدى. ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جارامىزدى سەزىنىپ ورتاقتاسا الماساق، وندا مۇلدەم بورداي توزىپ، ۇلت-مەملەكەت رەتىندە جويىلامىز. نازارباەۆ قۇرعان، توقاەۆ جالعاستىرىپ وتىرعان ۇرى بيلىكتىڭ ۇرتوقپاعىنىڭ استىندا جانشىلىپ-ەزىلىپ جوق بولامىز!

سونداي-اق ول سايلاۋعا قاتىسۋعا ىنتالىلاردى سىناپ، «قوسانوۆتى قايتالاۋدىڭ» قاجەتى جوقتىعىن ايتتى. سايلاۋعا قاتىسۋدى «اقىماقتىققا»، «ءبىر قاتەلىككە ەكىنشى رەت ۇرىنۋعا» بالايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، «نازارباەۆ پەن توڭىرەگىندەگىلەر قولدان زاڭ جاساۋ، بەيشارالاردى دەپۋتات ەتۋ ارقىلى شەكسىز بيلىككە يە بولدى».

"ەل بىرلىگى" قوزعالىسى اتىنان ساياساتكەر، جۋرناليست ر.سارسەنباي ءسوز سويلەدى.

«ەلباسى جانە تۇڭعىش پرەزيدەنت تۋرالى زاڭداردى الىپ تاستاۋ كەرەك. سول ءتارىزدى سايلاۋ، پارتيا قۇرۋ، ميتينگ وتكىزۋ تۋرالى زاڭداردى تۇزەتۋ قاجەت. پارتيا ءتىزىمى نەگىزىندە سايلاۋ – دۇرىس ەمەس، بۇل ارام سايلاۋ. پارتيالىق تىزىممەن سايلاۋدان حالىق بولىپ اشىق تۇردە باس تارتۋىمىز ءتيىس. ەگەر حالىق ۇنىنە قۇلاق اسپاي، سايلاۋ وتكىزسە، وندا مۇنى ازشىلىقتىڭ بۇرمالاۋ جولىمەن سايلانعان لەگيتيمسىز-زاڭسىز پارلامەنت دەپ تانۋىمىز شارت. نازارباەۆتىڭ قيسىق زاڭدارىن الاڭعا شىعۋ ارقىلى تۇزەتۋ – زاڭداردى دۇرىستاپ، وسك قۇرامىن تۇبىرىمەن وزگەرتىپ سايلاۋدى قايتادان وتكىزۋ!»، – دەگەن رىسبەك سارسەنباي «كۇرەس ءۇشىن اتقا قوناتىن كەز تۋعانىن» ايتادى.

الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قىزمەتكەرى، قوعامدىق دامۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ايدار ەسەنبەكوۆ ۇيىمداستىرۋشىلارعا ەسكەرتۋ جاساپ، مىنبەر ماڭىندا بەلسەندىلەرگە كيلىگۋگە تىرىستى. مۇنى جانبولات ماماي جاريا تۇردە ايىپتاي سويلەپ، كەدەرگى جاساماۋىن تالاپ ەتتى.

جيىن بارىسىنان. فوتو: جانبولات مامايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراعىنان

جيىندا شىمكەنت، ورال، تاراز قالالارىنان كەلگەن بەلسەندىلەر دە سويلەدى. دەمپارتيا مۇشەسى نۇربول بايتەرەكوۆ ساياسي رەفورمانىڭ اۋاداي قاجەتتىگىن العا تارتىپ، «ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى، سول قۇمالاق – بۇگىن نازارباەۆ» دەپ اتادى. ول ەلدىڭ نەسيەگە بەلشەسىنەن باتقانىن، قىتايدىڭ وتەلمەگەن ينۆەستيتسياسىنىڭ اقىرى «جەردەن ايىرىلۋعا الىپ كەلۋى ىقتيمال» دەگەن قاۋىپپەن جەر ماسەلەسىن كوتەردى. شىمكەنتتەن كەلگەن دانيار قۇلتاەۆ تا «نازارباەۆتىڭ حالىق بيلىگىن شەكسىز جەكەشەلەندىرىپ الدى» دەپ اشىندى. سونداي-اق، بەلسەندى نەسيەنىڭ «اقىلعا سىيمايتىن پايىزىن» سىناپ، جەرگە بايلانىستى ەنگىزىلگەن ءموراتوريدىڭ جاقىندا الىنۋىنا الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى.

جەلتوقساندىق سايلاۋ لەپەسوۆ سوزىندە قازاقستاندا وتىز جىلداي بيلىك ەتكەن ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتى «حالىقتىڭ جاۋى» رەتىندە اتاپ، ساياسي تالاپتاردى قولداۋعا شاقىردى. ازاماتتىق بەلسەندى گۇلزادا سەرجان قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋدا «بىردە-ءبىر زاڭ قابىلداي الماعان» پارلامەنتتىڭ سايلاۋىنا قاتىسپاۋعا ۇندەدى. «كوپبالالى انالارعا بەتپاقسىڭ دەگەن دەپۋتاتقا داۋىس بەرمەڭىز» دەيدى ول.

ون شاقتى سپيكەردىڭ ءبىرى رەتىندە دەمپارتيانىڭ ورال قالاسىنداعى شتاب جەتەكشىسى، بارد اقىن جانات ەسەنتاەۆ كوپشىلىكتى «بەلسەندى بويكوتقا» ۇگىتتەپ، «ءبىز جۇرەمىز تەك العا!» دەپ اتالاتىن ءانىن شىرقادى.

پوليتسياعا جاقسى تانىس داناي كاليەۆا «ەسى دۇرىس ەمەس مەملەكەتپىز» دەپ ەسەپتەيدى.

«مەن بۇرىنعىلاردى ەمەس، جاڭا كانديداتقا داۋىس بەرگىم كەلەدى نەمەسە ءوزىم پارتيا قۇرعىم كەلەدى. بىزدە قايسىبىر ماسەلەگە قارسى پىكىر ايتۋعا دا بولمايدى. مەنى سايلاۋ، تاڭداۋ، قاتىسۋ قۇقىعىمدى شەكتەپ وتىر. 10 قاڭتار سايلاۋ ۋچاسكەسىندە ەمەس، الاڭدا بولايىق!» دەدى.

ازاماتتىق قوعامدا «قازاقتىڭ نەلسون ماندەلاسى اتانىپ كەتكەن» تۇتقىنداعى ارون اتابەكتىڭ كەلىنى مادينا حابيبوللا كوپكە العىسىن ايتىپ، جۇيەگە قارسىلاردىڭ قىسىمعا ۇشىراۋىن سىنادى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقانىن ەسكە العان ول «حالىق قامىن ويلامايتىن دەپۋتاتتاردى جازالاۋ كەرەكتىگىن» ءسوز ەتتى.

قۇقىق قورعاۋشى ەرلان كاليەۆ «تاۋەلسىز مەملەكەتتە ونداعان ساياسي تۇتقىننىڭ بولۋىن» اۋىر جاعدايعا بالايدى.

الاڭدا ءبىر توپ جاستار ويىن ايتتى. ولار «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ ءىس جۇزىندە ىسكە اسپايتىنىن، الداعى «سەياسي رەفورمالارسىز وتكەلى جاتقان سايلاۋعا» قاتىسپاق باقىلاۋشىلاردىڭ ەڭبەگى زايا بولارىن العا تارتادى.

«ءوز-ءوزىن سايلاعان التى پارتيانىڭ تۇككە قاجەتى جوق» دەگەن باستاماشىل توپتىڭ وكىلدەرى، ۇيىمداستىرۋشىلار مەن قاتىسۋشىلار دەمپارتيانىڭ تىركەۋىن تالاپ ەتتى. مودەراتور جانبولات ماماي پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ساياسي رەفورما بويىنشا بەرگەن ۋادەسىنىڭ «بوس ءسوز بولعانىن» ايتىپ، كۇرەستى جالعاستىراتىنىن حابارلادى.

كەيىنگى كەزدە بىرنەشە رەت بەيبىت ميتينگ وتكىزۋگە رۇقسات العان دەمپارتيا باستاماشىل توبىنىڭ جەتەكشىسى جانبولات ماماي جەتى تالاپتان تۇراتىن جيىن قارارىن وقىپ بەردى. فوتو: ايدوس سادىقتىڭ Facebook جەلىسىندەگى پاراعىنان

ۇيىمداستىرۋشى توپ جيىن قورىتىندىسى بويىنشا قارار قابىلدادى. ناتيجەسىندە 16 جەلتوقسان جانە سايلاۋ بەلگىلەنگەن 10 قاڭتار كۇندەرى ميتينگ وتەتىنىن حابارلادى.

• بىرىنشىدەن، ساياسي رەفورماسىز، وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ جانە تاۋەلسىز تۇلعالاردىڭ قاتىسۋىنسىز پارلامەنت سايلاۋىن وتكىزبەۋ!
• ەكىنشىدەن، «سايلاۋ تۋرالى» زاڭدى وزگەرتىپ، ماجوريتارلى جۇيەنى ەنگىزۋ. ياعني، پارتيالىق تىزىممەن 50%، ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋ ارقىلى تۇلعالاردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋىنا جول اشىپ، ماجوريتارلى جۇيەگە 50% بەرىپ، ناقتى وزگەرىستەر جاساۋ.
• ۇشىنشىدەن، «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭدى وزگەرتۋ. پارتيا تىركەلۋ ءۇشىن مەجەنى 500 ادامعا دەيىن ءتۇسىرۋ كەرەك. حالقىنىڭ سانى 145 ميلليون ادامدى قۇرايتىن رەسەيدە پارتيا تىركەۋ ءۇشىن 500 ادام جەتكىلىكتى. اقش-تا «پارتيا قۇرعانى جونىندە مالىمدەمە» جاساسا بولدى، سول پارتيا قۇرىلعان بولىپ سانالادى. بىزدە دە زاڭدى وزگەرتىپ، جاڭا پارتيالاردىڭ تىركەلۋىنە جول اشۋ كەرەك.
• تورتىنشىدەن، جەر شەتەلدىكتەرگە 25 جىلعا جالعا بەرىلەدى دەگەن باپتى كودەكستەن مۇلدەم الىپ تاستاۋ!
• بەسىنشىدەن، حالىققا نەسيەلىك امنيستيا جاريالاۋ. 5,5 ميلليون حالىقتىڭ نەسيەلىك بورىشى كارانتينگە بايلانىستى كەشىرىلسىن!
• التىنشىدان، بارلىق ساياسي تۇتقىندار بوستاندىققا شىعۋى ءتيىس! ساياسي سەبەپپەن قۋدالاۋ توقتاۋى كەرەك.
• جەتىنشىدەن، دۋلات پەن جانبولات اعادىلدىڭ قازاسىنا قاتىستى اشىق تەرگەۋ جۇرگىزىلسىن!

بۇل تالاپتار ورىندالماسا شەرۋلەر توقتامايتىنىن ەسكەرتتى.

جيىن سوڭىنا قاراي بۇگىن تاڭدا ۇستالعان جۋرناليست ەرمۇرات ءباپيدىڭ بوساتىلعانى ايتىلدى. بەلگىلى ءجۋرناليستىڭ ۇستالعانىن الماتى قالاسى مەدەۋ اۋداندىق پوليتسيا بولىمشەسى راستاعان.

تۇستە Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا ايدوس سادىقوۆ ساياسي ميتينگتى ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسقان دەمپارتيانىڭ باستاماشىل توبىنا العىسىن ايتىپ، ءوزىنىڭ جەكە پىكىرىن جازدى.

"The Qazaq Times"