لەوناردو دا ۆينچي – يتاليانىڭ اتاقتى سۋرەتشىسى، عالىم، جاۋزشى، ويشىل، مۋزىكانت. قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ ايگىلى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى. ناعىز «امبەباپ» ادام ۇلگىسى. ول 1452 جىلى 15 ساۋىردە فلورەنتسيا قالاسى ماڭىنداعى ۆينچي كەنتىندە ومىرگە كەلىپ، 1519 جىلى 2 مامىردا فرانتسيانىڭ امبۋاز قالاسىنا جاقىن كلو-ليۋسە قامالىندا قايتىس بولعان.  لەوناردو دا ۆينچي دەسە كوبىنە ونىڭ سۋرەتتەرى ەسكە تۇسەدى. الايدا، ويشىل، عالىم تەرەڭ ماعىنالى مىسال اڭگىمەلەر دە جازىپ قالدىرعان. تومەندە سولاردىڭ بىرنەشەۋىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

اقكىس

تۇلكى تاۋ ىشىندەگى جاپ-جاسىل جالعىز اياق جولدىڭ ۇستىندە الدەنەنى جەپ جاتىر ەدى. قاسىنا ءبىر اقكىس جەتىپ كەلدى. ىقىلىق اتىپ، تويىپ ۇلگەرگەن تۇلكى:

  • بىردەڭە جەيسىڭ بە؟ – دەپ سۇرادى.
  • راحمەت! جاڭا عانا تاماقتانىپ شىقتىم، – دەدى اقكىس.

تۇلكى وعان قاراپ كۇلىپ قويدى:

– حا، حا، حا. سەندەر، اقكىستەر تابيعات دۇنيەسىندەگى ەڭ ۇستامدى حايۋانسىڭدار عوي. اپپاق ءۇستىمىز بۇلعانادى دەپ، تاماق ىشپەۋگە دە بارسىڭدار. كۇنىنە ءبىر-اق رەت تاماقتاناسىڭدار.

وسى كەزدە اڭشى كەلىپ قالدى. تۇلكى «لىپ» ەتىپ ىنىنە كىرىپ كەتتى. تۇلكىدەي تەز بولماعانىمەن، اقكىس تە ىنىنە جەتىپ ۇلگەردى. كۇن جىلىپ، ەرىگەن قاردان ونىڭ ءىنىن سۋ كىرىپ كەتىپ ەدى. ءۇستى-باسىن بالشىققا بۇلعاپ الۋدان ساقتانعان اقكىس ءىنىنىڭ اۋزىندا، كىرەر-كىرمەسىن بىلمەي، ەكىۇداي بولىپ تۇىپ قالدى.

بىراق، اڭشى ونى نىساناعا الىپ، شۇرىپپەنى باسىپ جىبەردى.

اقكىس سياقتى ادامدار بولادى. ولۋگە پەيىل، بىراق كىرشىكسىز كۇيىنە داق تۇسىرگىسى كەلمەيدى.

ءتىل مەن ءتىس

وتىرىكتى جانىنداي جاقسى كورەتىن ءبىر جىگىت بار ەدى. جۇرت ونى «اۋزىمەن وراق وراتىن جۇگىرمەك» دەپ ءجۇردى. ءبىر كۇنى ءتىس وكپەسىن ايتىپ:

–  ءتىلدى ماقتاي بەرگەنى نەسى، كەشكە دەيىن سويلەگەننەن باسقا بىتىرەرى جوق، – دەدى.

– سەندەر نەگە شۋلاپ كەتتىڭدەر، تىستەر! وزدەرىڭنىڭ مىندەتتەرىڭ – مەنىڭ جەگەن نارسەلەرىمدى شايناپ بەرۋ ەكەنىن ۇمىتپاڭدار، – دەدى جىگىت ولارعا ۇرسىپ.

سونىمەن ول، اۋزىنا نە كەلسە سونى ايتىپ ءجۇردى. ءتىل ءوزىن وتە باقىتتى سەزىندى. سويلەۋىنە ۇنەمى جاڭا سوزدەر تابىلىپ جاتتى. ءبىر كۇنى كەشكى تاماقتى ءىشىپ بولعان سوڭ، جىگىت ءتىلىن تاعى ءبىر وتىرىككە بەزەپ قويدى. ءتىس ادىلەتتىڭ امىرىنە باعىندى. ءوزىن ۇستاي الماي، ءتىلدى سارت ەتكىزىپ تىستەپ الدى. ءتىلدى قان جاۋىپ كەتتى. جىگىتتىڭ ءوزى ۇيالىپ قالدى. ال، جازاسىن تارتقان ءتىل دە جۋاسىپ، ساقتانا باستادى.

سويلەردىڭ الدىندا «مۇمكىن، ۇندەمەي قالعانىم دا ءجون بولار ما ەكەن» دەگەندى دە ويلانىپ قوي.

ءوزىن-ءوزى جازالاعان قاسقىر

اينالا جىم-جىرت. ىزعارلى، قاباعى تۇيىلگەن ءتۇن. الدەبىر ءتاتتى تاماقتىڭ ءيىسى قاسقىردى ورماننان الىپ شىقتى.

قاسقىر:

– «قارعىس اتقىر سول! مۇرنىما كەلگەن باسقا ءيىس بولماي، قورالى قويدىڭ جاعىمدى ءيىسى بولسا ەكەن. ونان وزگە ءدامدى اس بولسىن با!» – دەپ، ءوز-وزىنە كۇبىرلەي سويلەپ، جورتىپ كەلە جاتتى.

ول وتە ساقتىقپەن كەلەدى. دىبىسىمدى شىعارىپ المايىن دەپ، ءشوپتى دە سىبدىرلاتپاۋعا تىرىسادى. جەرگە باسقان تىرناقتارىنىڭ بولماشى سىبدىرى، قوتان شەتىندەگى سۇمپايى توبەتتى وياتىپ جىبەرۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ويلايدى.

بىراق، ونىڭ قاۋپى تەگىن ەمەس ەكەن. قانشا ساقتانايىن دەسە دە، قورا ماڭىنداعى الدەبىر تاقتايدى بايقاۋسىز باسىپ قالدى. يت ارسىلداپ قويا بەردى. قاسقىر زىتا جونەلدى. وسىلاي ءبىر رەتكى تاماقتان قاعىلدى. تالاپتى وتە اۋىر قوياتىن قاسەكەڭ ءوزىن كەشىرە العان جوق. «بارلىق كەسەلدى شىعارعان سەنسىڭ» دەپ، اياعىن كوتەردى دە، ءبىر تىرناعىن قانىن سۋداي اعىزىپ، قىرشىپ جۇلىپ الدى.

وسى قاسقىر بىزگە: «كەمشىلىكتەرىڭدى وزگەرتىپ، ءبىلىمىڭدى جوعارى كوتەرەمىن دەسەڭ، وزىڭە قاتاڭ تالاپ قويا ءبىل دەپ ەسكەرتىپ كەتتى.

اۋدارعان: زۇلىپحار