Leonardo da Vinçi – Italyanıñ ataqtı suretşisi, ğalım, jauzşı, oyşıl, muzıkant. Qayta örleu däuiriniñ äygili twlğalarınıñ biri. Nağız «ämbebap» adam ülgisi. Ol 1452 jılı 15 säuirde Florenciya qalası mañındağı Vinçi kentinde ömirge kelip, 1519 jılı 2 mamırda Franciyanıñ Ambuaz qalasına jaqın Klo-Lyuse qamalında qaytıs bolğan.  Leonardo da Vinçi dese köbine onıñ suretteri eske tüsedi. Alayda, oyşıl, ğalım tereñ mağınalı mısal äñgimeler de jazıp qaldırğan. Tömende solardıñ birneşeuin nazarlarıñızğa wsınudı jön kördik.

Aqkis

Tülki tau işindegi jap-jasıl jalğız ayaq joldıñ üstinde äldeneni jep jatır edi. Qasına bir aqkis jetip keldi. Iqılıq atıp, toyıp ülgergen tülki:

  • Birdeñe jeysiñ be? – dep swradı.
  • Rahmet! Jaña ğana tamaqtanıp şıqtım, – dedi aqkis.

Tülki oğan qarap külip qoydı:

– Ha, ha, ha. Sender, aqkister tabiğat düniesindegi eñ wstamdı hayuansıñdar ğoy. Appaq üstimiz bwlğanadı dep, tamaq işpeuge de barsıñdar. Künine bir-aq ret tamaqtanasıñdar.

Osı kezde añşı kelip qaldı. Tülki «lıp» etip inine kirip ketti. Tülkidey tez bolmağanımen, aqkis te inine jetip ülgerdi. Kün jılıp, erigen qardan onıñ inin su kirip ketip edi. Üsti-basın balşıqqa bwlğap aludan saqtanğan aqkis ininiñ auzında, kirer-kirmesin bilmey, ekiwday bolıp twıp qaldı.

Biraq, añşı onı nısanağa alıp, şürippeni basıp jiberdi.

Aqkis siyaqtı adamdar boladı. Öluge peyil, biraq kirşiksiz küyine daq tüsirgisi kelmeydi.

Til men tis

Ötirikti janınday jaqsı köretin bir jigit bar edi. Jwrt onı «auzımen oraq oratın jügirmek» dep jürdi. Bir küni tis ökpesin aytıp:

–  Tildi maqtay bergeni nesi, keşke deyin söylegennen basqa bitireri joq, – dedi.

– Sender nege şulap kettiñder, tister! Özderiñniñ mindetteriñ – meniñ jegen närselerimdi şaynap beru ekenin wmıtpañdar, – dedi jigit olarğa wrsıp.

Sonımen ol, auzına ne kelse sonı aytıp jürdi. Til özin öte baqıttı sezindi. Söyleuine ünemi jaña sözder tabılıp jattı. Bir küni keşki tamaqtı işip bolğan soñ, jigit tilin tağı bir ötirikke bezep qoydı. Tis ädilettiñ ämirine bağındı. Özin wstay almay, tildi sart etkizip tistep aldı. Tildi qan jauıp ketti. Jigittiñ özi wyalıp qaldı. Al, jazasın tartqan til de juasıp, saqtana bastadı.

Söylerdiñ aldında «mümkin, ündemey qalğanım da jön bolar ma eken» degendi de oylanıp qoy.

Özin-özi jazalağan qasqır

Aynala jım-jırt. Izğarlı, qabağı tüyilgen tün. Äldebir tätti tamaqtıñ iisi qasqırdı ormannan alıp şıqtı.

Qasqır:

– «Qarğıs atqır sol! Mwrnıma kelgen basqa iis bolmay, qoralı qoydıñ jağımdı iisi bolsa eken. Onan özge dämdi as bolsın ba!» – dep, öz-özine kübirley söylep, jortıp kele jattı.

Ol öte saqtıqpen keledi. Dıbısımdı şığarıp almayın dep, şöpti de sıbdırlatpauğa tırısadı. Jerge basqan tırnaqtarınıñ bolmaşı sıbdırı, qotan şetindegi swmpayı töbetti oyatıp jiberui mümkin-au dep oylaydı.

Biraq, onıñ qaupi tegin emes eken. Qanşa saqtanayın dese de, qora mañındağı äldebir taqtaydı bayqausız basıp qaldı. It arsıldap qoya berdi. Qasqır zıta jöneldi. Osılay bir retki tamaqtan qağıldı. Talaptı öte auır qoyatın qasekeñ özin keşire alğan joq. «Barlıq keseldi şığarğan sensiñ» dep, ayağın köterdi de, bir tırnağın qanın suday ağızıp, qırşıp jwlıp aldı.

Osı qasqır bizge: «kemşilikteriñdi özgertip, bilimiñdi joğarı köteremin deseñ, öziñe qatañ talap qoya bil dep eskertip ketti.

Audarğan: Zwlıphar