قىتايدىڭ ىندەتكە قارسى كۇرەس تاجىريبەسى الەمگە ۇلگى بولا الا ما؟

الەمدى ۇرەيگە سالىپ وتىرعان كوروناۆيرۋس قىتايدان وزگە مەملەكەتتە تىم تەز قارقىنمەن ءورشىپ، ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى ەكى اپتانىڭ ىشىندە 13 ەسەگە ءوسىپ كەتتى. ۆيرۋستىڭ بۇل قارقىندى تارالۋىنا قاراي وتىرىپ، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى الەم ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتتەرىن قاتاڭ شارالاردى قابىلداۋعا شاقىردى. الايدا، كەيبىر ەلدەردە قابىلدانعان شارالار قىتايداعىداي ءونىمدى بولا قويمادى.

قاڭتار ايىندا قىتاي ۆيرۋسقا قارسى قاتاڭ شارالاردى قابىلدادى. 65 ملن حالىق ءومىر سۇرەتىن بىرنەشە ءىرى قالانى كارانتيندەپ، تۇتاس ەل كولەمىندە باقىلاۋدى كۇشەيتتى جانە بارلىق جول قاتىناسىنا شەكتەۋ قويدى. قىتاي بيلىگىنىڭ جۇقپالى ىندەتكە قارسى شارالارىنىڭ قاتارىندا ينفەكتسيا وشاعى ۋحان قالاسىندا ون كۇننىڭ ىشىندە قۇرىلعان مىڭداعان ادامدى قابىلداۋعا قابىلەتتى ەمحانا دا بار.

قىتاي وسى شارالاردى قولدانىپ جاتقاندا الەم ەلدەرىنىڭ اقپارات كەڭىستىگى بەيجىڭنىڭ شارالارىنا سىن كوزبەن قاراعان ەدى. كەيبىر ساراپشىلار بۇنداي قاتاڭ شارالاردى دەموكراتيالىق ەلدەردە جۇزەگە اسىرۋدىڭ قيىن بولاتىنىن دا ايتقان بولاتىن. 10 ناۋرىزدان باستاپ قىتاي بيلىگى ۆيرۋسقا قارسى كۇرەستىڭ ناتيجەلى بولعانىن مالىمدەي باستادى. ەگەر بەيجىڭ تاراتقان رەسمي مالىمەتكە سەنسەك ۆيرۋستىڭ جاڭا ادامدارعا جۇعۋى تولىقتاي تەجەلگەن.

بىراق، قىتايدىڭ بۇل تاجىريبەسىن الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە قولدانۋعا بولا ما؟ نيۋ-يوركتەگى حالىقارالىق قاتىناستار ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى يان جۋنحۋان قىتاي تاجىريبەسىن دەموكراتيالىق ەلدەردە قولدانۋ جانە ونىڭ وڭ ناتيجەلى بولۋى وتە قيىن ەكەنىن ايتادى. ول BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا: «مەيلى ول دەموكراتيالى نەمەسە دەموكراتيالى ەمەس ەلدە بولسىن قوعامعا مۇنشالىق تەرەڭ اسەر ەتۋى ەكىتالاي. ەگەر دەموكراتيالىق ەلدەر ليدەرلەرىنىڭ قاي-قايسى دا بۇل تاجىريبەنى قولدانامىن دەسە دە قاتەلەسكەنى. سەبەبى، بۇل تاجىريبەنى جۇزەگە اسىرۋعا بيلىگى دە، كۇشى دە جەتپەۋى مۇمكىن»، – دەگەن.

دەگەنمەن، ءتاج ۆيرۋسىنا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن ديكتاتۋرانىڭ قاجەتى جوق دەگەن كوزقاراستاعى ساراپشىلار دا بار. ايتالىق، ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا يتاليا ەڭ قاتاڭ شارالار قابىلداعان ەل بولدى. ىندەت جاعدايى اسقىنىپ كەتكەننەن كەيىن 60 ملن حالقى ەل تولىقتاي كارانتينگە جابىلدى. ونىڭ ناتيجەسىن الداعى ۋاقىتتا كورىلمەك. ارينە، دەموكراتيالىق قوعامدا جاساعاندار ءۇشىن امانداسۋدان تارتىپ، مادەني ورتالىقتارعا ءىس-شارالارعا جينالۋعا دەيىن قويىلعان شەكتەۋلەر، ءتىپتى ۇيىنەن شىقپاي وتىرۋ، ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە بارۋ ءۇشىن ماڭىزدى سەبەپ كورسەتۋ سىندى شارالار (يتالياداعىداي) ديكتاتۋرانى قابىلداۋمەن بىردەي سەزىلەرى انىق. ءتىپتى، ەپيدەمياعا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدە قىتاي تاجىريبەسىن ۇسىنۋ ديكتاتۋرانى ۋاعىزداۋ قاتارىندا قابىلدانۋى مۇمكىن.

بىراق، قىتاي تاجىريبەسىنىڭ الار تۇستارى بار. ايتالىق، ۆيرۋسقا قارسى كۇرەستە جىلدامدىقتىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. ۆيرۋسقا شالدىققان ادام مەن ونىمەن قارىم-قاتىناس ورناتقان بارلىق ادامدى تاۋىپ شىعۋداعى جىلدامدىق، ۆيرۋستىڭ تارالۋ جىلدامدىعىنان دا تەز بولۋى كەرەك. بۇعان قوسا، ەل ازاماتتارىنىڭ قوعامدىق تانىمدارى دا ۇلكەن اسەر ەتەتىنىن كوپتەگەن ساراپشىلار ايتىپ جاتىر. ايتالىق، قاۋىپتى نىدەت الدىندا ۇكىمەتتەن ەمەس، ۆيرۋستان قورقىپ جالپىلىق ەرەجەلەرگە، بيلىك شاراسىنا مويىن ۇسىنۋ دا ماڭىزدى.

ءتۇرلى پىكىرلەر، ءتۇرلى تاجىريبەلەردى سالىستىرا كەلە قىتاي تاجىريبەسى ۆيرۋسقا قارسى كۇرەستىڭ جالعىز عانا ۇلگىسى ەمەس ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ديكتاتۋرانىڭ كومەگىمەن بۇكىل ەلى ۇيلەرىنە قاماپ تاستاماي-اق، ىندەتكە قارسى ناتيجەلى كۇرەسىپ جاتقان جۇرتتار دا جوق ەمەس. ايتالىق، وڭتۇستىك كورەيا قاتاڭ شارالارسىز ۇكىمەتتىڭ جەدەل دە تولاسسىز ارەكەتتەرى ناتيجەسىندە ىندەتتىڭ تارالۋ جاعدايىن وڭعا بۇرىپ كەتتى. سوڭعى مالىمەتتەردەن وڭتۇستىك كورەياداعى ىندەت جۇقتىرعاندار سانىنىڭ ازايىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز.

“The Qazaq Times”