جازۋ-سىزۋ جوق ۋاقىتتاردىڭ، بىلايشا ايتقاندا “تاريحقا دەيىنگى” زامانداردىڭ بولمىسىن تۇسىندىرۋگە ميفولوگيانىڭ اسا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن بىلەمىز. كەيبىر ميفتىك ۇعىمدار الدە ءبىر تاريحي بولمىس تۋرالى جالپىلاما باعدار بەرەتىن بولسا، ەندى بىرەۋى ناقتى تاريحي كورسەتكىشتەرگە اينالىپ شىعا كەلەدى دە، الدە ءبىر ماسەلەنى شەشۋدەگى باستى ايعايق قىزمەتىن اتقارىپ تۇراتىن بولادى. مىنە، سونداي ميفتىك كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى – ميفولوگيالىق جىلان كۋلتى.

جىلانعا تابىناتىن جۇرتتار دا بار، تابىنبايتىن، ونى جاۋ، زۇلىمدىقتىڭ قاينار كوزى دەپ ەسەپتەيتىن جۇرتتاردا بار. جىلاندى توتەم (اتا-تەك) دەپ ءتۇسىنۋ، جىلانعا تابىنۋ سالتىنىڭ شىعۋى ناقتى ءبىر وركەنيەتتىڭ ورنالاسقان، ءوربىپ شىققان جەر تارابىنىڭ (لاندشافت) كليماتتىق جاعدايلارىنا دا بايلانىستى. ارينە كليماتتىق-لاندىشافتىق فاكتور وسىنداي كۋلتتىڭ باستى سەبەپكەرى بولا المايتىن دا شىعار، بىراق سول كۋلتتىڭ قالىپتاسۋىندا بارىنشا وڭتۇستىك، ىستىق كليماتتى جەرتاراپتاردىڭ دا بەلگىلى بەر دەڭگەيدە اسەرى بولعانى انىق.

دەي-تۇركتەردە جىلان كۋلتى اسا ماڭىزدى سەنىم-نانىمدىق كومپلەكتەردىڭ ءبىرى بولعان. ونىڭ سارقىندارىن فولكلورلىق-ميفولوگيالىق مەتەريالداردان دا، ارحەلوگيالىق ماتەريالداردان دا، تۇرك ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىنان دا تاۋىپ وتىرامىز.

قازاق فولكلورى ونىڭ ىشىندە ەرتەگىلىك ماتەريالداردى، سونداي-اق قازاقتىڭ، باستى پالەوليت-نەوليت  زاماندارىنا كەتەتىن سەنىم-نانىمدىق (پوۆەرە) كومپلەكسىنىڭ سارقىندارى قازاقتى قالىپتاستىرۋشى ەۋروازيالىق-دالالىق، ەتنيكالىق-مادەني ورتانىڭ جىلان كۋلتىنەن حابار بەرەدى، ويتكەنى قازاق فولكلورى بۇل ماسەلەدە سول مىسالدى ساقتاي العان. قىسقاشا قايىرساق، قازاق فولكلورىندا ەجەلگى ەۋرازيالىق-دالالىق تايپالاردىڭ (ساق-سكيفتەردىڭ، تۇركتەردىڭ، ماسساگەت-دايلاردىڭ) “جىلان كۋلتىنىڭ” تۇسىنىگى ءوز جالعاسىن تاپقان.

س.قوندىباي، گيپەربوريا: ءتۇس كورگەن زامان شەجىرەسى، الماتى، ء“ۇش قيان” 2003 جىل.

«The Qazaq Times»