Jazu-sızu joq uaqıttardıñ, bılayşa aytqanda “Tarihqa deyingi” zamandardıñ bolmısın tüsindiruge mifologiyanıñ asa mañızdı röl atqaratının bilemiz. Keybir miftik wğımdar älde bir tarihi bolmıs turalı jalpılama bağdar beretin bolsa, endi bireui naqtı tarihi körsetkişterge aynalıp şığa keledi de, älde bir mäseleni şeşudegi bastı ayğayq qızmetin atqarıp twratın boladı. Mine, sonday miftik körsetkişterdiñ biri – mifologiyalıq jılan kul'ti.

Jılanğa tabınatın jwrttar da bar, tabınbaytın, onı jau, zwlımdıqtıñ qaynar közi dep esepteytin jwrttarda bar. Jılandı totem (ata-tek) dep tüsinu, jılanğa tabınu saltınıñ şığuı naqtı bir örkeniettiñ ornalasqan, örbip şıqqan jer tarabınıñ (landşaft) klimattıq jağdaylarına da baylanıstı. Ärine klimattıq-landışaftıq faktor osınday kul'ttiñ bastı sebepkeri bola almaytın da şığar, biraq sol kul'ttiñ qalıptasuında barınşa oñtüstik, ıstıq klimattı jertaraptardıñ da belgili ber deñgeyde äseri bolğanı anıq.

Dey-türkterde jılan kul'ti asa mañızdı senim-nanımdıq komplekterdiñ biri bolğan. Onıñ sarqındarın fol'klorlıq-mifologiyalıq meterialdardan da, arhelogiyalıq materialdardan da, türk tiliniñ sözdik qorınan da tauıp otıramız.

Qazaq fol'klorı onıñ işinde ertegilik materialdardı, sonday-aq qazaqtıñ, bastı paleolit-neolit  zamandarına ketetin senim-nanımdıq (pover'e) kompleksiniñ sarqındarı qazaqtı qalıptastıruşı euroaziyalıq-dalalıq, etnikalıq-mädeni ortanıñ jılan kul'tinen habar beredi, öytkeni qazaq fol'klorı bwl mäselede sol mısaldı saqtay alğan. Qısqaşa qayırsaq, qazaq fol'klorında ejelgi euraziyalıq-dalalıq taypalardıñ (saq-skifterdiñ, türkterdiñ, massaget-daylardıñ) “jılan kul'tiniñ” tüsinigi öz jalğasın tapqan.

S.Qondıbay, Giperboriya: tüs körgen zaman şejiresi, Almatı, “Üş Qiyan” 2003 jıl.

«The Qazaq Times»