قازاقستاننان شەتكە اتتانىپ، جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋدى كوزدەيتىن قازاقستاندىقتار سانى ارتىپ كەلە جاتىر. ولار ەلىمىزدەگى تابىستىڭ ەشتەڭەگە جەتپەيتىنىن، سول سەبەپتى شەكارا اسۋعا ءماجبۇر ەكەنىن ايتادى. ءبىر تانىسىمىز قازىر اقش-تا تۇرىپ جاتىر. العاش بارعاننان كەيىن ول جاقتا ءومىر ءسۇرۋدىڭ قولايلى ەكەنىن ايتقان. تاپقان تابىسىن ەلگە اكەلىپ ىسكە جاراتقاننان كەيىن قايتادان مۇحيت استى. دەگەنمەن اقش-قا اتتانۋ وڭايلىقپەن جۇزەگە اسپايدى. ولاردىڭ شارتتارى قاتال، تالابى جوعارى. سوندىقتان ەل تۇرعىندارى كوبىنەسە وڭتۇستىك كورەياعا بارعاندى ءجون كورەدى.

ارينە، ول جاققا ديپلوم بويىنشا كاسىبي قىزمەت ىستەۋگە بارىپ جاتقان وتانداستارىمىز دا بار. بىراق كۇماندى تۋركومپانيالار قىزمەتىنە جۇگىنىپ، تۋريست ەكەنىنە مەيلىنشە سەندىرىپ، جات جەرگە تابان تىرەگەن سوڭ قارا جۇمىس ىزدەپ سابىلاتىن قازاقستاندىقتار سانى ەسەلەپ كوبەيۋدە. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى ءۇش جىلدا 100 مىڭنان استام ادام وڭتۇستىك كورەيانى بەتكە العان. ولاردىڭ كوپشىلىگى قۇرىلىستا، زاۋىتتاردا جۇمىس ىستەيدى جانە ميگراتسيالىق قىزمەت وكىلدەرىنەن جاسىرىنىپ جۇرەدى.

سوڭعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، اتالمىش ەلدە ءدال قازىرگى ساتتە 12 مىڭ قازاقستاندىق زاڭسىز جۇمىس ىستەپ ءجۇر. قاتايتىلعان سوڭعى ەرەجە بويىنشا ولار ەرىكتى تۇردە ءوز وتاندارىنا قايتپاسا، ارقايسىنا 6 ميلليون تەڭگەدەن استام ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن ەكەن. بۇل تۋرالى جاقىندا عانا «الماتى» تەلەارناسى اقپارات تاراتقان. ال دەپورتاتسيادان كەيىن ولار 10 جىل بويى ول ەلگە اتتاپ باسا المايدى. 2017 جىلدىڭ جازىندا وڭتۇستىك كورەيا بيلىگى قازاقستاندىق تۋريستەرگە دەگەن تالاپتى كۇشەيتكەن:

  • مەديتسينالىق ماسەلە بويىنشا ساپار شەكسە – اۋرۋحاناعا الدىن الا برون جاساۋى كەرەك نەمەسە باراتىن مەديتسينالىق مەكەمەسى تۋرالى اقپارات بەرە الۋى كەرەك.
  • تۋريست بولىپ بارسا – ەگەر كورگىسى كەلەتىن كورنەكى ورىندار مەن ساياحاتىنىڭ جوسپارى تۋرالى ايتىپ بەرە الماسا وندا شەكاراشىلار ونى كەرى قايتارادى.
  • ىسكەرلىك ساپارمەن بارسا – كورەياداعى سەرىكتەستەردىڭ، ۇيىمداردىڭ رەسمي شاقىرتۋىن كورسەتە الماسا، تالقىلايتىن جوباسى تۋرالى ايتا الماسا وندا شەكاراشىلار ونى ەلگە كىرگىزبەۋگە قۇقىلى.

زاڭسىز جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ بارلىعى دەرلىك – مول اقشا تاۋىپ، ونى وتباسىنا جىبەرۋدى كوزدەيدى. ءسويتىپ، ەلدەگى قيىن تۇرمىستى تۇزەۋگە كۇش سالادى. مۇنداي اڭگىمەلەردى قازىر قوعامدىق كولىكتە، قوعامدىق ورىنداردا دا كوپ ەستيتىن بولدىق. ايتەۋىر، ءاربىر ءۇشىنشى ادام وڭتۇستىك كورەياعا بارىپ جۇمىس ىستەپ، كول-كوسىر اقشا تاۋىپ، سول ارقىلى وتباسىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن رەتكە كەلتىرىپ جاتقان ءبىر قازاق تۋرالى مىسال كەلتىرىپ بەرە الادى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى حالىقارالىق اقپارات كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستانعا اقشا اۋدارىمى بويىنشا وڭتۇستىك كورەيا ەكىنشى ورىنعا كوتەرىلگەن. 2018 جىلدىڭ بەس ايىندا كورەيادان قازاقستانعا قاراي 17,4 ملرد تەڭگە جونەلتىلگەن. ءبىر جىل بۇرىن عانا بۇل كورسەتكىش – 7,5 ملرد تەڭگەگە تەڭ بولعان ەكەن.

«تۋريستىك فيرمالار ادامداردى شەكارادان وتكىزىپ بەرەمىز دەپ الداپ، اقشالارىن قاعىپ الادى. ءبىزدىڭ وتانداستار ولارعا يمانداي سەنىپ، سوڭىندا دىمسىز قالادى. ولار تۋريستىك فيرمادان ەشقانداي كەلىسىمشارت تالاپ ەتپەيدى. جۇمىسشى ۆيزاسىن دا سۇرامايدى. قۇددى كورەيانىڭ ميگراتسيالىق بيلىگى ولاردى قۇشاق جايا قارسى الىپ، جۇمىسقا ورنالاستىراتىنداي سەزىنەدى. مۇنداي قۇرعاق تاۋەكەلگە باس تىگۋدىڭ كەرەگى جوق» دەيدى قر ءسىم حالىقارالىق اقپارات كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ساتىبالدى بۇرشاقوۆ.

وڭتۇستىك كورەياعا بارىپ اقشا تابۋدى كوزدەگەن، بىراق شەكارادان جولى بولماي كەرى قايتقان وتانداسىمىزدىڭ ءبىرى – ەرعالي ء(وز ءوتىنىشى بويىنشا اتى-ءجونى وزگەرتىلدى). جاسى – 27-دە. وسى تالپىنىسىنان كەيىن كوپ نارسەگە كوزى جەتكەن ەرعالي، The Qazaq Times تىلشىسىنە بىلاي دەپ سۇحبات بەردى.

«نۇرسۇلتان دەگەن دوسىمىز ەكەۋمىز جوسپار قۇرىپ، ءانشى اپايىمىز ۇسىنعان تانىس ايەل كىسىگە باردىق. ول كىسى ادام باسىنا 2500 دوللاردان سۇرادى. ايتۋىنشا، ءوزىنىڭ تۋعان ءسىڭلىسى مەن اكەسى ون جىلدان بەرى سول جاقتا تۇرادى ەكەن. وسى شارۋامەن اينالىسقانىنا التى جىلداي بولىپتى. ول كىسى قازىرگى رەسمي شارتتاردى ورىنداۋ قيىنعا سوققاندىقتان، «قوناققا اپارۋ» ستسەناريىن ۇيىمداستىرادى ەكەن. الگى اپاي سول جاقتاعى كارىس تانىسىن شاقىرىپ، ادامداردى ەرتىپ جىبەرەدى. سوندىقتان جاڭاعى كارىستىڭ دە «ەڭبەگى» ءۇشىن وعان 200 دوللار بەرۋگە مىندەتتىسىڭ. ءارى ول سەنىڭ جۇمىس تابۋىڭا دا قولعابىس ەتۋى مۇمكىن. بىراق وعان ۇسىنا قوياتىن 2700 دوللار اقشا بىزدە بولمادى. ونىڭ ۇستىنە ەكەۋمىزدى قوسا ەسەپتەگەندە 5400 دوللار تابا المايتىن بولدىق» دەيدى.

ولار مۇنىمەن توقتاپ قالماي باسقا تۋرفيرمالارعا سويلەسەدى. ولاردىڭ دا تالاپ ەتكەن باعاسى تىم قىمبات بولىپ شىققان. ءسويتىپ جۇرگەندە كارىس ايەلگە كەزىگەدى. اسا ساق قيمىلداعان ايەل – 1500 دوللارعا جەتكىزىپ، قىمبات قوناق ۇيگە برون جاساپ، ءوزى بىرگە بارىپ، ارنايى دەكلاراتسيا تولتىرىپ، شەكارادان وتكىزۋگە ۋادە بەرگەن.

«شەكارادان وتە الماي قالساق بيلەتىمىزگە جۇمسالعان اقشا دا كۇيىپ كەتەدى. كەلىسىمشارتتا سولاي كورسەتىلگەن. بىراق شەكارادان سول كۇيى وتە الماي قالدىق. 20 سۇراق قويسا، سونىڭ 15-ىنە دۇرىس جاۋاپ بەرگەم. سونىڭ ءوزى تەكسەرۋشىلەردى قاناعاتتاندىرماعان سىڭايلى. ءارى 1 قازان مەن 31 ناۋرىز ارالىعىندا زاڭسىز جۇمىسقا كەلۋشىلەردى تازارتۋ شاراسى جۇرگىزىلىپ جاتىر ەكەن. كوبىسى ءتۋريستپىز دەيدى دە، جۇمىسقا قالىپ كەتەدى عوي. ءسويتىپ، جان باعىپ جۇرگەن قازاقتار عوي. ولاردا كۇندىك جۇمىستى «اربايت» دەپ ايتادى. اربايتتا ىستەگەندەر كۇنىنە 70-80 دوللار تابادى. 100 دوللورلىق جۇمىستار دا بار. ارماتۋرا، ءتۇرلى قۇرىلعى شىعاراتىن زاۋىتتارى دا كوپ. ولاردىڭ ايلىق جالاقىسى – 1500-3000 دوللار ارالىعىندا. ءتىلىن ۇيرەنىپ الساڭ، جاقسى تاباسىڭ دەپ ايتادى. ەڭ اۋىر جۇمىس – قۇرىلىس. ونىڭ جالاقىسى 3 جارىم مىڭ دوللارعا دەيىن جەتەدى. تەڭگەگە شاعىپ جىبەرسەڭ ايىنا 1 ميلليون 300 مىڭ تەڭگە الاسىڭ دەگەن ءسوز» دەدى ەرعالي ول ەلدەگى جالاقى ماسەلەسىنە كەڭىنەن توقتالا وتىرىپ.

كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتۋىنشا، كارىستەر اۋىر جۇمىسقا اسا قۇلىقتى حالىق ەمەس. سول سەبەپتى، ميگرانتتاردىڭ كۇشىن قاتتى پايدالانادى. كوبىنەسە، كوكتەمگە قاراي كورەيادا جۇمىس كوبەيەدى. سول كەزدە ادامنىڭ بەت-جۇزىنە قاراماي وتكىزىپ جىبەرەتىن ناۋقان بولادى ەكەن. جۇمىس ىستەۋگە كەلە جاتقانداردى ءبىلىپ تۇرسا دا شەكارادان ەركىن وتكىزە سالادى. سەبەبى، مەملەكەت سول ۋاقىتتا سىرتتان كەلەتىن جۇمىس كۇشىنە قاتتى مۇقتاجدىق تانىتاتىن كورىنەدى. ال كۇزگە قاراي قىسىم قايتا باستالادى. بيىل بۇل تەكسەرىس «جاسىل ءدالىز» دەگەن اتاۋمەن جۇرگىزىلۋدە. وسىعان وراي قر ءسىم رەسمي وكىلى ايبەك سمادياروۆ «كورەيا رەسپۋبليكاسىندا جۇرگەنىنە 30 كۇننەن اسىپ كەتكەن جانە ۆيزا مەن جۇمىس ىستەۋگە بەرىلگەن رۇقساتى زاڭعا سايكەس كەلمەيتىن ادامدار الداعى التى اي ىشىندە جەدەل وتانىنا ورالۋى ءتيىس. ەگەر بۇل تالاپتى ورىنداسا وندا ول ادامعا ايىپپۇل سانكتسياسى قولدانىلمايدى جانە كەلەشەكتە كورەياعا قايتا بارۋعا شەكتەۋ قويىلمايدى» دەگەن بولاتىن.

كۇزگە تامان ەبىن تاۋىپ جۇمىسقا تۇرىپ ۇلگەرگەندەر جان باعىستى ءارى قاراي جالعاستىرادى. ال جۇمىس تاپپاي قالعاندار ەرىكسىز قىلمىستىق ارەكەتتەرگە ارالاسادى ەكەن. ءبىر قىزىعى ول جاقتا زات ۇرلاپ كەتۋ وتە وڭاي. تيىسىنشە، ۇستالىپ قالۋ دا وڭاي.

بۇدان كەيىن نۇرعالي ەسىمدى جىگىتتەن دە كورگەن-بىلگەنىن سۇرادىق. ول تاراز قالاسىنداعى ورتوكلاز دەپ اتالاتىن تۋريستىك اگەنتىككە ءوتىنىش بىلدىرگەن. 2000-2500 ەۋرو تولەسەڭ اتالعان اگەنتتىك نەگىزىنەن ەۋروپا ەلدەرىنە جىبەرەتىن كورىنەدى. 2000 ەۋرونىڭ ىشىنە – ۇشىپ بارۋ باعاسى، جىلدىق جۇمىسشى ۆيزاسى، مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جانە شاقىرتۋ كىرەدى.

«ولاردىڭ (اگەنتتىك) ۇسىنىپ وتىرعان مەملەكەتتەرى مەن جۇمىس ورىندارى الۋان ءتۇرلى. تاڭداپ ءجۇرىپ تاۋىپ الاسىڭ. ينستاگرامدا دا پاراقشاسى بار. ءوز قىزمەتتەرىن اشىق ۇسىنادى ەكەن. گەرمانيا، چەحيا، پولشا، فرانتسيادان باستاپ كارى قۇرلىقتىڭ ءبىراز ەلىنە ەركىن اتتاندىرامىز دەدى. تەلەفون ارقىلى سويلەستىم. سەنبەي تۇرعانىمدى اشىق ايتىپ، «الدىمەن 500 دوللار العاشقى تولەم جاسايىن. كەيىن شاقىرتۋ مەن جىلدىق جۇمىسشى ۆيزاسىن الىپ بەرىڭىز» دەدىم. ولار بۇعان كەلىسپەدى. «ءبارى قۇجات، كەلىسىمشارت تۇرىندە جاسالادى. ءبىزدىڭ الداپ كەتۋىمىز مۇمكىن ەمەس» دەيدى. «ماقۇل، ولاي بولسا سىزدەرمەن نوتاريالدى كەلىسىم جاساي الامىز با؟» دەپ تاعى سۇراق قويدىم. سويتسەم ولار نوتاريۋستى دا كەرەك ەتپەيدى ەكەن. 3 اي كۇتىڭىز، 3 اي ىشىندە شاقىرتۋ مەن جىلدىق جۇمىسشى ۆيزاسىن الىپ بەرە الماساق، سىزگە بارلىق اقشا قايتارىلادى دەيدى.

نۇرعاليدىڭ ويىن وسى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەن وزگە دە قازاقستاندىق جاس جىگىتتەر قوشتايدى. الگىندەي كومپانيالار الدىنا كەلگەن كليەنتتى وزدەرىنىڭ قىزمەتىمەن ابدەن ءتانتى ەتەدى. ەۋروپانىڭ كەز كەلگەن ەلىنەن جاقسى جالاقى مەن جاقسى تۇرمىستى قامتاماسىز ەتە الاتىن جۇمىس تاۋىپ بەرە الامىز. ءسىزدى ءبىر جىل ەشكىم مازالامايدى. شەرتىپ ءجۇرىپ جۇمىس تاڭدايسىز دەپ باسىن اينالدىرادى. سوسىن شاقىرتۋ مەن ۆيزانىڭ ءۇش اي ىشىندە دايىن بولاتىنىن حابارلايدى. كەيىن ولار كليەنت ءۇشىن جۇمىس ىزدەپ تە الەككە تۇسە قويمايدى. ياعني، بەلگىلەنگەن ءۇش اي مەرزىم بىتكەندە «ءبىز سىزگە لايىقتى جۇمىس تاپپادىق. سوندىقتان 500 دوللار ۇستاپ قالامىز دا، قالعان اقشانى قايتارىپ بەرەمىز» دەيدى. ال 500 دوللاردى ۇستاپ قالۋدى كەلىسىمشارتقا تىگىسىن جاتقىزىپ كىرگىزىپ، ءوز ەرەجەلەرىنە لايىقتاپ العان. شەتەلدەن شاقىرتۋ مەن ۆيزا كەلگەن كۇننىڭ وزىندە ول شاقىرتۋدىڭ قانشالىقتى تالاپقا ساي، رەسمي، زاڭدى ەكەنى بەلگىسىز. اينالىپ كەلگەندە ءبارى شەكارادان وتەتىن ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى بولىپ شىعا كەلمەك. مۇنداي كەزدە 2000 ەۋرونى قالتاعا باسقان الگىندەي اگەنتتىكتەر جاۋاپكەرشىلىكتى ەش موينىنا المايدى.

«ەشكىم ءبىر ايلىققا قاراپ جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. شەتەلگە بارىپ اقشا تاۋىپ جاتقانداردى كورىپ قىزىعىپ كەتەسىڭ. كوپ تانىستارىمىز شەكارا اسىپ جۇمىس ىستەپ، قازاقستاندا 5-6 جىلدا تىرنەكتەپ ءجۇرىپ تاباتىن تابىستى 1 جىل ىشىندە وپ-وڭاي قالتاعا باستى. سوندايدى ەستىگەن كەزدە شەتەلگە كەتكىڭ كەلىپ دەگبىرىڭ قاشادى» دەيدى نۇرعالي.

وڭتۇستىك كورەياعا بارىپ، جۇمىس ىستەپ، شەتەلدەگى جۇمىستىڭ ءدامىن تاتقان جاننىڭ ءبىرى – الىبەك سەرعاليەۆ. ول دا ءوزىنىڭ نەگىزگى اتى-ءجونىن قۇپيا قالدىرۋدى ءجون سانادى. بىراق ويىن ىركىمەي، كورگەن-تۇيگەنىن بىزبەن ەركىن بولىسكەن. الىبەكتىڭ دە ايتقانىن شاعىنداپ ۇسىنۋدى دۇرىس كوردىك.

«وڭتۇستىك كورەياعا ساپارىم اسا ءساتتى بولدى دەۋگە كەلمەيدى. 20 كۇننەن سوڭ ميگراتسيالىق پوليتسيا ۇستاپ الىپ، قاماپ تاستادى. دەگەنمەن سول 20 كۇندە كوپ نارسەنى كورىپ، باعامداي الدىق. 70 دوللارلىق جۇمىستى مەنسىنبەي، سەۋل ماڭىنداعى شاعىن قالاعا كەلىپ كۇنىنە 100 دوللار تولەيتىن جۇمىس ىستەي باستاعانمىن. مىندەتىمىز – زاۋىت ىشىندە جۇك كولىكتەرىنە اۋىر زاتتاردى تيەۋ. ول زاتتاردى جۇك ماشيناسى تاپسىرىس بەرگەن مەكەن-جايلارعا جەتكىزىپ بەرەدى. جۇمىس تاڭعى 8-دە باستالىپ، 5-تە اياقتالادى. قيىنى – جۇمىس اراسىندا ءۇزىلىس دەگەن بولمايدى. بىزدەگىدەي ءبىر-ەكى كەسە ءشاي ءىشىپ الايىق، ءسويتىپ جالعاستىرايىق دەگەن ادەت تە جوق. كوڭىلگە جاققانى – جۇمىس تۇپ-تۋرا كەشكى 5-تە بىتە قالادى. ودان ءارى قاراي جالعاسپايدى. جۇمىس بەرۋشىلەر بىزدەردى ۇيگە كولىكپەن جەتكىزىپ سالىپ، تاڭەرتەڭ قايتا الىپ كەتەدى. ول ەلدە ۇناعانى – قاۋىپسىزدىك ءبىرىنشى ورىنعا قويىلعان. قىلمىس از تىركەلگەن. ۇستالىپ قالعان سوڭ بىزدەردى تۇرمەگە اكەپ قامادى. ول جەردە قازاقستاندىقتار كوپ. سول جاقتا جۇمىس ىستەگەندەرىنە 2 جىل، 3 جىل بولعان ادامدار دا بار. «وزىمىزدە قايتايىن دەپ ءجۇر ەدىك. ۇستالعانىمىز جاقسى بولدى ءبىر جاعىنان» دەپ قويادى. ءسويتىپ، ەلگە دەپورتاتسيالانۋعا تۋرا كەلدى» دەيدى ول.

الىبەك ەندى دۋبايعا بارىپ، جۇمىس ىزدەۋگە نيەتتى. بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندەگى تالاپتار وڭتۇستىك كورەياعا قاراعاندا ءبىرشاما جۇمساق ەكەن. شەكاراشىلار دا قاتتى قاداعالامايتىن كورىنەدى.

"The Qazaq Times"