Qazaqstannan şetke attanıp, jwmıs istep aqşa tabudı közdeytin qazaqstandıqtar sanı artıp kele jatır. Olar elimizdegi tabıstıñ eşteñege jetpeytinin, sol sebepti şekara asuğa mäjbür ekenin aytadı. Bir tanısımız qazir AQŞ-ta twrıp jatır. Alğaş barğannan keyin ol jaqta ömir sürudiñ qolaylı ekenin aytqan. Tapqan tabısın elge äkelip iske jaratqannan keyin qaytadan mwhit astı. Degenmen AQŞ-qa attanu oñaylıqpen jüzege aspaydı. Olardıñ şarttarı qatal, talabı joğarı. Sondıqtan el twrğındarı köbinese Oñtüstik Koreyağa barğandı jön köredi.

Ärine, ol jaqqa diplom boyınşa käsibi qızmet isteuge barıp jatqan otandastarımız da bar. Biraq kümändi turkompaniyalar qızmetine jüginip, turist ekenine meylinşe sendirip, jat jerge taban tiregen soñ qara jwmıs izdep sabılatın qazaqstandıqtar sanı eselep köbeyude. Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministrliginiñ mälimetinşe, soñğı üş jılda 100 mıñnan astam adam Oñtüstik Koreyanı betke alğan. Olardıñ köpşiligi qwrılısta, zauıttarda jwmıs isteydi jäne migraciyalıq qızmet ökilderinen jasırınıp jüredi.

Soñğı mälimetterge süyensek, atalmış elde däl qazirgi sätte 12 mıñ qazaqstandıq zañsız jwmıs istep jür. Qataytılğan soñğı ereje boyınşa olar erikti türde öz otandarına qaytpasa, ärqaysına 6 million teñgeden astam ayıppwl salınuı mümkin eken. Bwl turalı jaqında ğana «Almatı» telearnası aqparat taratqan. Al deportaciyadan keyin olar 10 jıl boyı ol elge attap basa almaydı. 2017 jıldıñ jazında Oñtüstik Koreya biligi qazaqstandıq turisterge degen talaptı küşeytken:

  • Medicinalıq mäsele boyınşa sapar şekse – auruhanağa aldın ala bron' jasauı kerek nemese baratın medicinalıq mekemesi turalı aqparat bere aluı kerek.
  • Turist bolıp barsa – eger körgisi keletin körneki orındar men sayahatınıñ josparı turalı aytıp bere almasa onda şekaraşılar onı keri qaytaradı.
  • İskerlik saparmen barsa – Koreyadağı seriktesterdiñ, wyımdardıñ resmi şaqırtuın körsete almasa, talqılaytın jobası turalı ayta almasa onda şekaraşılar onı elge kirgizbeuge qwqılı.

Zañsız jwmıs isteytinderdiñ barlığı derlik – mol aqşa tauıp, onı otbasına jiberudi közdeydi. Söytip, eldegi qiın twrmıstı tüzeuge küş saladı. Mwnday äñgimelerdi qazir qoğamdıq kölikte, qoğamdıq orındarda da köp estitin boldıq. Äyteuir, ärbir üşinşi adam Oñtüstik Koreyağa barıp jwmıs istep, köl-kösir aqşa tauıp, sol arqılı otbasınıñ materialdıq jağdayın retke keltirip jatqan bir qazaq turalı mısal keltirip bere aladı. Sırtqı ister ministrligi halıqaralıq aqparat komitetiniñ mälimeti boyınşa, Qazaqstanğa aqşa audarımı boyınşa Oñtüstik Koreya ekinşi orınğa köterilgen. 2018 jıldıñ bes ayında Koreyadan Qazaqstanğa qaray 17,4 mlrd teñge jöneltilgen. Bir jıl bwrın ğana bwl körsetkiş – 7,5 mlrd teñgege teñ bolğan eken.

«Turistik firmalar adamdardı şekaradan ötkizip beremiz dep aldap, aqşaların qağıp aladı. Bizdiñ otandastar olarğa imanday senip, soñında dımsız qaladı. Olar turistik firmadan eşqanday kelisimşart talap etpeydi. Jwmısşı vizasın da swramaydı. Qwddı Koreyanıñ migraciyalıq biligi olardı qwşaq jaya qarsı alıp, jwmısqa ornalastıratınday sezinedi. Mwnday qwrğaq täuekelge bas tigudiñ keregi joq» deydi QR SİM halıqaralıq aqparat komiteti törağasınıñ orınbasarı Satıbaldı Bwrşaqov.

Oñtüstik Koreyağa barıp aqşa tabudı közdegen, biraq şekaradan jolı bolmay keri qaytqan otandasımızdıñ biri – Erğali (öz ötinişi boyınşa atı-jöni özgertildi). Jası – 27-de. Osı talpınısınan keyin köp närsege közi jetken Erğali, The Qazaq Times tilşisine bılay dep swhbat berdi.

«Nwrswltan degen dosımız ekeumiz jospar qwrıp, änşi apayımız wsınğan tanıs äyel kisige bardıq. Ol kisi adam basına 2500 dollardan swradı. Aytuınşa, öziniñ tuğan siñlisi men äkesi on jıldan beri sol jaqta twradı eken. Osı şaruamen aynalısqanına altı jılday bolıptı. Ol kisi qazirgi resmi şarttardı orındau qiınğa soqqandıqtan, «qonaqqa aparu» scenariyin wyımdastıradı eken. Älgi apay sol jaqtağı käris tanısın şaqırıp, adamdardı ertip jiberedi. Sondıqtan jañağı käristiñ de «eñbegi» üşin oğan 200 dollar beruge mindettisiñ. Äri ol seniñ jwmıs tabuıña da qolğabıs etui mümkin. Biraq oğan wsına qoyatın 2700 dollar aqşa bizde bolmadı. Onıñ üstine ekeumizdi qosa eseptegende 5400 dollar taba almaytın boldıq» deydi.

Olar mwnımen toqtap qalmay basqa turfirmalarğa söylesedi. Olardıñ da talap etken bağası tım qımbat bolıp şıqqan. Söytip jürgende käris äyelge kezigedi. Asa saq qimıldağan äyel – 1500 dollarğa jetkizip, qımbat qonaq üyge bron' jasap, özi birge barıp, arnayı deklaraciya toltırıp, şekaradan ötkizuge uäde bergen.

«Şekaradan öte almay qalsaq biletimizge jwmsalğan aqşa da küyip ketedi. Kelisimşartta solay körsetilgen. Biraq şekaradan sol küyi öte almay qaldıq. 20 swraq qoysa, sonıñ 15-ine dwrıs jauap bergem. Sonıñ özi tekseruşilerdi qanağattandırmağan sıñaylı. Äri 1 qazan men 31 naurız aralığında zañsız jwmısqa keluşilerdi tazartu şarası jürgizilip jatır eken. Köbisi turistpiz deydi de, jwmısqa qalıp ketedi ğoy. Söytip, jan bağıp jürgen qazaqtar ğoy. Olarda kündik jwmıstı «arbayt» dep aytadı. Arbaytta istegender künine 70-80 dollar tabadı. 100 dollorlıq jwmıstar da bar. Armatura, türli qwrılğı şığaratın zauıttarı da köp. Olardıñ aylıq jalaqısı – 1500-3000 dollar aralığında. Tilin üyrenip alsañ, jaqsı tabasıñ dep aytadı. Eñ auır jwmıs – qwrılıs. Onıñ jalaqısı 3 jarım mıñ dollarğa deyin jetedi. Teñgege şağıp jiberseñ ayına 1 million 300 mıñ teñge alasıñ degen söz» dedi Erğali ol eldegi jalaqı mäselesine keñinen toqtala otırıp.

Keyipkerimizdiñ aytuınşa, kärister auır jwmısqa asa qwlıqtı halıq emes. Sol sebepti, migranttardıñ küşin qattı paydalanadı. Köbinese, köktemge qaray Koreyada jwmıs köbeyedi. Sol kezde adamnıñ bet-jüzine qaramay ötkizip jiberetin nauqan boladı eken. Jwmıs isteuge kele jatqandardı bilip twrsa da şekaradan erkin ötkize saladı. Sebebi, memleket sol uaqıtta sırttan keletin jwmıs küşine qattı mwqtajdıq tanıtatın körinedi. Al küzge qaray qısım qayta bastaladı. Biıl bwl tekseris «Jasıl däliz» degen ataumen jürgizilude. Osığan oray QR SİM resmi ökili Aybek Smadiyarov «Koreya Respublikasında jürgenine 30 künnen asıp ketken jäne viza men jwmıs isteuge berilgen rwqsatı zañğa säykes kelmeytin adamdar aldağı altı ay işinde jedel otanına oraluı tiis. Eger bwl talaptı orındasa onda ol adamğa ayıppwl sankciyası qoldanılmaydı jäne keleşekte Koreyağa qayta baruğa şekteu qoyılmaydı» degen bolatın.

Küzge taman ebin tauıp jwmısqa twrıp ülgergender jan bağıstı äri qaray jalğastıradı. Al jwmıs tappay qalğandar eriksiz qılmıstıq äreketterge aralasadı eken. Bir qızığı ol jaqta zat wrlap ketu öte oñay. Tiisinşe, wstalıp qalu da oñay.

Bwdan keyin Nwrğali esimdi jigitten de körgen-bilgenin swradıq. Ol Taraz qalasındağı Ortoklaz dep atalatın turistik agentikke ötiniş bildirgen. 2000-2500 euro töleseñ atalğan agenttik negizinen Europa elderine jiberetin körinedi. 2000 euronıñ işine – wşıp baru bağası, jıldıq jwmısşı vizası, medicinalıq saqtandıru jäne şaqırtu kiredi.

«Olardıñ (agenttik) wsınıp otırğan memleketteri men jwmıs orındarı aluan türli. Tañdap jürip tauıp alasıñ. Instagramda da paraqşası bar. Öz qızmetterin aşıq wsınadı eken. Germaniya, Çehiya, Pol'şa, Franciyadan bastap käri qwrlıqtıñ biraz eline erkin attandıramız dedi. Telefon arqılı söylestim. Senbey twrğanımdı aşıq aytıp, «Aldımen 500 dollar alğaşqı tölem jasayın. Keyin şaqırtu men jıldıq jwmısşı vizasın alıp beriñiz» dedim. Olar bwğan kelispedi. «Bäri qwjat, kelisimşart türinde jasaladı. Bizdiñ aldap ketuimiz mümkin emes» deydi. «Maqwl, olay bolsa sizdermen notarialdı kelisim jasay alamız ba?» dep tağı swraq qoydım. Söytsem olar notariustı da kerek etpeydi eken. 3 ay kütiñiz, 3 ay işinde şaqırtu men jıldıq jwmısşı vizasın alıp bere almasaq, sizge barlıq aqşa qaytarıladı deydi.

Nwrğalidiñ oyın osı mäselemen betpe-bet kelgen özge de qazaqstandıq jas jigitter qoştaydı. Älgindey kompaniyalar aldına kelgen klientti özderiniñ qızmetimen äbden tänti etedi. Europanıñ kez kelgen elinen jaqsı jalaqı men jaqsı twrmıstı qamtamasız ete alatın jwmıs tauıp bere alamız. Sizdi bir jıl eşkim mazalamaydı. Şertip jürip jwmıs tañdaysız dep basın aynaldıradı. Sosın şaqırtu men vizanıñ üş ay işinde dayın bolatının habarlaydı. Keyin olar klient üşin jwmıs izdep te älekke tüse qoymaydı. YAğni, belgilengen üş ay merzim bitkende «biz sizge layıqtı jwmıs tappadıq. Sondıqtan 500 dollar wstap qalamız da, qalğan aqşanı qaytarıp beremiz» deydi. Al 500 dollardı wstap qaludı kelisimşartqa tigisin jatqızıp kirgizip, öz erejelerine layıqtap alğan. Şetelden şaqırtu men viza kelgen künniñ özinde ol şaqırtudıñ qanşalıqtı talapqa say, resmi, zañdı ekeni belgisiz. Aynalıp kelgende bäri şekaradan ötetin adamnıñ özine baylanıstı bolıp şığa kelmek. Mwnday kezde 2000 euronı qaltağa basqan älgindey agenttikter jauapkerşilikti eş moynına almaydı.

«Eşkim bir aylıqqa qarap jwmıs istegisi kelmeydi. Şetelge barıp aqşa tauıp jatqandardı körip qızığıp ketesiñ. Köp tanıstarımız şekara asıp jwmıs istep, Qazaqstanda 5-6 jılda tirnektep jürip tabatın tabıstı 1 jıl işinde op-oñay qaltağa bastı. Sondaydı estigen kezde şetelge ketkiñ kelip degbiriñ qaşadı» deydi Nwrğali.

Oñtüstik Koreyağa barıp, jwmıs istep, şeteldegi jwmıstıñ dämin tatqan jannıñ biri – Älibek Serğaliev. Ol da öziniñ negizgi atı-jönin qwpiya qaldırudı jön sanadı. Biraq oyın irkimey, körgen-tüygenin bizben erkin bölisken. Älibektiñ de aytqanın şağındap wsınudı dwrıs kördik.

«Oñtüstik Koreyağa saparım asa sätti boldı deuge kelmeydi. 20 künnen soñ migraciyalıq policiya wstap alıp, qamap tastadı. Degenmen sol 20 künde köp närseni körip, bağamday aldıq. 70 dollarlıq jwmıstı mensinbey, Seul mañındağı şağın qalağa kelip künine 100 dollar töleytin jwmıs istey bastağanmın. Mindetimiz – zauıt işinde jük kölikterine auır zattardı tieu. Ol zattardı jük maşinası tapsırıs bergen meken-jaylarğa jetkizip beredi. Jwmıs tañğı 8-de bastalıp, 5-te ayaqtaladı. Qiını – jwmıs arasında üzilis degen bolmaydı. Bizdegidey bir-eki kese şäy işip alayıq, söytip jalğastırayıq degen ädet te joq. Köñilge jaqqanı – jwmıs twp-tura keşki 5-te bite qaladı. Odan äri qaray jalğaspaydı. Jwmıs beruşiler bizderdi üyge kölikpen jetkizip salıp, tañerteñ qayta alıp ketedi. Ol elde wnağanı – qauipsizdik birinşi orınğa qoyılğan. Qılmıs az tirkelgen. Wstalıp qalğan soñ bizderdi türmege äkep qamadı. Ol jerde qazaqstandıqtar köp. Sol jaqta jwmıs istegenderine 2 jıl, 3 jıl bolğan adamdar da bar. «Özimizde qaytayın dep jür edik. Wstalğanımız jaqsı boldı bir jağınan» dep qoyadı. Söytip, elge deportaciyalanuğa tura keldi» deydi ol.

Älibek endi Dubayğa barıp, jwmıs izdeuge nietti. Birikken Arab Ämirlikterindegi talaptar Oñtüstik Koreyağa qarağanda birşama jwmsaq eken. Şekaraşılar da qattı qadağalamaytın körinedi.

"The Qazaq Times"