پۋتين مەن كورول سالماننىڭ كەزدەسۋىنە الەم كوز تىگۋدە: ماسكەۋ مەن ەر-ريادقا كەرەگى نە؟

ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشاسى سالمان يبن ابدۋل ازيز ءال-ساۋد قاتارىنا 300 ادامىن ەرتىپ، ماسكەۋگە ساپارمەن باردى. رەسەي پرەزيدەنتى قارسى الۋ كەزىندە «بۇل كەزدەسۋ اسا ماڭىزدى كەزدەسۋ» دەگەن ەدى. ءتىپتى، ساۋد پاتشاسىنىڭ بۇل ساپارعا ءۇش جىل بۇرىن دايىندالا باستاعانى دا ءمالىم بولىپ وتىر. ولاي بولسا ساۋد اۋلەتىنىڭ تاعىنا وتىرعاندار اراسىندا ورىس جۇرتىنا تۇڭعىش رەت ات اسىن بۇرىن سالمان ءال-ساۋد پەن ونى قارسى الىپ وتىرعان ءپۋتيننىڭ كەزدەسۋى قانشالىقتى ماڭىزدى؟

كەزدەسۋدە تاراپتار ءسۇريا، يراك، ليۆيا، يەمەن جانە پارسى شىعاناعىنداعى ماسەلەلەرمەن قوسا، يزرايل-پالەستين قاقتىعىسىن جونگە سالۋ ماسەلەسىن دە ءسوز ەتكەن. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ كوبى بۇل كەزدەسۋگە الدىن الا بەرگەن باعالارىندا، رەسەي جاق ساۋد ارابياسىنان كەڭ كولەمدەگى ينۆەستيتسيا كۇتەدى، ونىڭ ىشىندە قارۋ-جاراق ساۋداسى دا قامتىلادى، ال ساۋد ارابياسى بولسا ماسكەۋدەن يرانمەن بولعان قاتىناسىن الشاقتاتۋىن ءۇمىت ەتىپ وتىر دەگەن ەدى.

كەزدەسۋ تۋرالى تاراپ جاتقان اقپاراتتارعا قاراعاندا تاراپتاردىڭ ءسۇريا ماسەلەسى بويىنشا قانداي دا ءبىر ناقتى كەلىسىمگە قول جەتكىزە قويماعانى ءمالىم. تەك، رەسەي ءسىم باسشىسى سەرگەي لاۆروۆ جاساعان مالىمەتىندە رەسەي مەن ساۋد ارابياسى ەكى ەل دە سۇرياداعى ءبىر-ءبىرىنىڭ قادامدارىنا وڭ باعاسىن بەرگەنىن ايتتى. دەگەنمەن، ەكى ەلدىڭ سۇرياداعى مايدانى ەكى باسقا، ءبىرى باشار اسادتى قولداسا، ەندى ءبىرى وپپوزيتسيالىق كۇشتەردى بىرىكتىرۋگە كۇش سالىپ كەلەدى. ساۋد ارابياسىنىڭ سۇرياداعى جولىن كوبىندە يران توسىپ كەلەدى. ال، يران مەن رەسەي بۇل مايداندا وداقتاس.

يران مەن ساۋد ارابياسى وڭىردەگى ەڭ ءىرى ساياسي قارسىلاستار. ءسۇريا قايشىلىعىندا عانا ەمەس، بۇل ەكى مەملەكەت اراسىنداعى تەكە-تىرەس يراك، يەمەن، كاتار داعدارىستارىندا دا جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ال، يراننىڭ كوپ جاعدايدا قولداۋشى تىرەگى رەسەي بولىپ كەلە جاتقانى جۇرتتىڭ بارىنە ايان. ءتىپتى ساۋد جۇرتى ءۇشىن يرانعا رەسەيدىڭ قارۋ-جاراق جاعىنان زور قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانىنىڭ ءوزى ۇلكەن قيىنشىلىق بولماق. شىن مانىسىندە ەر-رياد جاعى تەھران (تەگەران) بيلىگىن ءسۇريا دالاسىنان ىعىستىرىپ تاستاعىسى كەلەدى.

مىنە، وسى ماسەلەلەردىڭ رەتىن تاۋىپ، وڭىردەگى يران سىندى ساياسي ارىپتەسىن ىعىستىرىپ تاستاۋ ءۇشىن ساۋد ارابياسى كورولى ماسكەۋ ساپارىندا بارلىق ديپلوماتيالىق تاجىريبەلەرىن سالارى انىق. انىعىندا ماسكەۋ مەن ەر-رياد بيلىگى كەڭەس ءداۋىرى كەزىنەن مۇناي جانە قارۋ-جاراق ساۋداسىندا سەرىكتەس بولۋعا ۇمىتكەر ەدى. دەگەنمەن ءتۇرلى سەبەپتەرمەن بەلگىلى دەڭگەيدە شەكتەلىپ كەلگەن. BBC جانە «سپۋتنيك» اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، بۇل كەزدەسۋدە قۇنى 3 ملرد اقش دوللارى تۇراتىن قارۋ ساۋداسىنىڭ كەلىسىمىنە قول جەتكىزىلگەن. ونىڭ ىشىندە س-400 زىمىرانعا قارسى رەسەيلىك جۇيەنى ساۋد ارابياسىنا ساتۋ ءىسى دە قارالعان.

الايدا، س-400 جۇيەسىن ساتۋ ءىسىنىڭ قارالۋى تەك بولجام كۇيىندە قالىپ وتىر. رەسەي وسىعان دەيىن س-300 جۇيەسىن يرانعا ساتىپ بەرگەن بولاتىن. بۇل ماسەلەدە پۋتين ۇكىمەتى وڭىردەگى ارىپتەس ەكى ەلدىڭ تالابىن تەڭ ورىنداپ، «ەكى الىپ بيگە شىققان» بولۋى دا مۇمكىن دەيدى ساراپشىلار. وسىعان دەيىن قارۋ ساۋداسىندا رەسەي مەن ساۋد جۇرتى اراسىندا ءبىر رەت تە كەلىسىم بولعان ەمەس. ساۋد ارابياسى ءوز ارمياسىن اقش قارۋلارىمەن قامداپ كەلگەن. ايتالىق، ترامپ ەر-رياد ساپارىنان قايتقاننان كەيىن، قۇراما شتات پەن ساۋد ارابياسى اراسىندا 110 ملرد دوللارعا جۋىق قۇنعا يە قارۋ ساۋداسى بولاتىنى ءمالىم بولعان.

«ريا نوۆوستي» اقپاراتتىق اگەنتتىگى «ساۋد ارابياسى رەسەيدەن س-400 زىمىران قورعانىس جۇيەسىن ساتىپ الاتىن بولدى» دەگەن حابار تاراتتى. بىراق كەزدەسۋدىڭ رەسمي مالىمدەمەسىندە بۇل اقپارات راستالماعان ەدى. ال رەسمي مالىمەتتە ساۋد ارابياسىنىڭ اسكەري وندىرىستىك كومپانياسى رەسەيلىك «كالاشنيكوۆ اك-103» اۆتوماتىن وق-دارىسىمەن بىرگە ءوندىرۋ قۇقىعىن العانى تۋرالى انىق مالىمەت بار.

ەكى ەل اراسىندا كەلىسىمنىڭ ەڭ ۇلكەنى – مۇناي جانە مۇنايحيميا كەلىسىمى. ساۋد ارابياسى الەمدەگى ەڭ ءىرى مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەر ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ كەلەدى. ەكى ەل اراسىندا مۇناي ءوندىرۋ مەن ساتۋ تۋرالى كەلىسىمنىڭ بولۋى، وزگە ەمەس رەسەي مەن ساۋد ارابياسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى. سالماننىڭ ماسكەۋ ساپارى الداعى ۋاقىتتا ورتا شىعىس جاعدايىندا تىڭ وزگەرىستەردىڭ باسى دەۋگە دە بولادى. ءتىپتى رەسەيدىڭ بۇل ايماقتاعى ىقپالى بۇرىنعىدان دا ارتىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. قۇراما شتاتتى ءبىر جاعىنا قايىرىپ قويىپ، ساۋد كورولىنىڭ ماسكەۋگە كەلۋى وسىنىڭ العاشقى حابارلاندىرۋى بولسا كەرەك.

“The Qazaq Times”