رەسەيدىڭ 90 مىڭنان استام اسكەرى ۋكراينا شەكاراسىنا جاقىن ماڭدا جينالىپ جاتقانى ءمالىم. ۋكراينا جوعارى لاۋازىمدىلارى رەسەيدى اۋقىمدى باسىپ كىرۋگە دايىندالىپ جاتىر جانە اقپانعا قاراي باسىپ كىرۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپتەنەدى. رەسەيدىڭ اسكەري قيمىلى مەن پولشا-بەلارۋس شەكاراسىنداعى بوسقىندار داعدارىسىنىڭ ءبىر ۋاقىتتا بولۋى دا كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ شىعىس ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە الاڭداۋىنا سەبەپ بولدى. سەبەبى، پۋتين وسى وقيعالار تىزبەگىندە ءوزىنىڭ قانداي دا ءبىر اسكەري-ساياسي ماقساتىنا جەتۋگە تىرىسىپ وتىر دەپ سانايدى.

رەسەيدىڭ 92 مىڭ ساربازى ۋكراينا شەكاراسىنا 100 شاقىرىم جەردە جينالىپ تۇر. فوتو: SKY News

ءبىر كۇن بۇرىن سايتىمىزدا وسى تاقىرىپتا شاعىن ساراپتاما جاريالانعان، وندا ماسكەۋدىڭ كەزەكتى اسكەري قيمىلى ۋاشينگتوندى شەشىم جاساۋدا تىعىرىققا تىرەگەنى ايتىلعان-دى.  پۋتيننىڭ ناقتى نەنى ماقسات ەتكەنىن تاپ باسىپ تابا الماعاندىقتان بايدەن اكىمشىلىگى جاۋاپ شارالارىن قالاي ۇيىمداستىرۋدى ۇزاق تالقىلاۋ ۇستىندە. ال، كيەۆ تارابى رەسەي قيمىلىنىڭ قاۋىپتى ەكەنىن ايتىپ قايتا-قايتا دابىل قاعىپ وتىر. راسىندا دا جاعداي ۋكراينا اسكەري بارلاۋ قىزمەتى مالىمدەگەندەي سالماقتى ما؟ الدىمەن وسىنى قاۋزاپ كورەلىك.

ۋكراينا اسكەري بارلاۋ باسقارماسىنىڭ بولجام-دەرەگى

ۋكراينا اسكەري بارلاۋ قىزمەتىنىڭ باسشىسى بۋدانوۆ رەسەيدىڭ اسكەري باسىپ الۋ ىقتيمالدىعى جوعارى دەپ مالىمدەدى. ول كەى كۇن بۇرىن اقش-تىڭ Military Times باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا اسكەري باسىپ الۋدىڭ ەڭ ىقتيمال ۋاقىتى كەلەسى جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ سوڭى مەن اقپان ايىنىڭ باسى دەپ كورسەتكەن. ونىڭ مالىمەتىنشە، ۋكراينا شەكاراسىنا جاقىن اۋماقتا رەسەيدىڭ 92 مىڭنان استام اسكەرى جينالىپ تۇر، بولجامعا سايكەس، شابۋىل ادىستەرىنە اۋە جانە جەردەگى ارتيللەريا سوققىلارىنا قوسا، بروندالعان كلاستەرلىك شابۋىلدار مەن ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى اۋە دەسانتىنىڭ شابۋىلدارى كىرەدى. ال، وڭتۇستىكتەگى تەڭىز ارقىلى شابۋىل ىقتيمالدىعى قارا تەڭىزدەگى ماڭىزدى پورت ودەسساداعا  جانە شىعىستاعى ازوۆ جاعالاۋىنداعى بۇرىنعى كەڭەستىك جانە ۋكرايندىق بولات ءوندىرۋ بازاسى ماريۋپولگە تەڭىزگە ارقىلى كىرۋى مۇمكىن دەلىنگەن.

بۋدانوۆ بۇعان رەسەيدىڭ باسقىنشىلىق ارەكەتى اسكەري شابۋىلدارمەن شەكتەلمەيتىنى، ۋكراينادا تۇراقسىزدىق پەن ۇرەي تۋدىرۋ ءۇشىن حالىقتى ۇكىمەتكە قارسى شەرۋلەر مەن نارازىلىق شارالارىنا باستاۋ ارەكەتتەرى قاتار ءجۇرۋى مۇمكىن دەپ تە قوسىمشالاعان.

اتالعان شابۋىل قاۋىپتەرىنە قارسى ۋكراينا اسكەري بارلاۋ قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى اقش-تان ۋكرايناعا ەلەكتروندى سوعىس مۇمكىندىگىنە قولداۋ كورسەتۋگە شاقىرعان. ايتالىق، اۋە قورعانىسى مەن زىمىرانعا قارسى جانە ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى جۇيەلەرىن قامتىعان اسكەري قولداۋ بەرۋگە شاقىرادى. ايتا كەتۋ كەرەك، قۇراما شتاتتار بەرگەن تانككە قارسى زىمىراندار مەن ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىلارى قازىر ۋكراينا شىعىسى دونباستاعى سەپاراتيستەرگە قارسى سوعىستا قولدانىلىپ كەلەدى.

نە ءۇشىن «قاڭتاردىڭ سوڭى مەن اقپان ايىنىڭ باسى»؟

بۋدانوۆتىڭ رەسەيدىڭ ىقتيمال شابۋىل ۋاقىتى قاڭتاردىڭ سوڭى مەن اقپان ايىنىڭ باس شەنى دەپ كورسەتۋىنە دە وزىندىك قيسىندى سەبەپتەر بار. ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى سازدى دالا جاز، كۇز نەمەسە جازعىتۇرى ۋاقىتتا رەسەيلىك تانكتەر ءۇشىن ۇلكەن قولايسىزدىقتار الىپ كەلەدى. قيمىل قوزعالىسى ناشارلاعان رەسەيلىك اۋىر تەحنيكالار تاۋلى قاراباقتاعىداي ۇشقىشسىز ۇشۋ قۇرىلعىلارىنىڭ نىساناسىنا وڭاي ىلىنەدى. ال، جەر توڭى تەرەڭدەگەن قاڭتار، اقپان ايلارى تانكتەردىڭ قوزعالىسىنا ءتيىمدى بولا تۇسپەك. بۇدان تىس، بۇل ۋاقىتتا رەسەيدە اسكەرگە شاقىرىلعاندار دا جاتتىعۋدان تولىق ءوتىپ بولادى.

كەزەكتى اسكەر توپتاۋدىڭ قانداي «وزگەشەلىگى» بار؟

رەسەيدىڭ ۋكراينا شەكاراسىنا اسكەر توپتاۋى بيىلعا ەكىنشى رەت بولىپ وتىر. بۇل اۋماقتا كوكتەمدە 150 مىڭنان استام قارۋلى كۇشى جيناقتالعان، ال قىركۇيەكتە اۋقىمدى اسكەري جاتتىعۋىن وتكىزدى. كوكتەمدەگى اۋقىمدى اسكەري ورنالاستىرۋ سول كەزدە شىعىس ەۋروپانىڭ ۇرەيىن ۇشىرعانى راس، بىراق بىرقاتار باتىس ەلدەرى ليدەرلەرى پۋتينگە قوڭىراۋ شالىپ سويلەسكەننەن كەيىن قاۋىپ سەيىلگەن ەدى.

بۇل رەت مۇلدە باسقاشا بولدى، كوكتەمدەگى اسكەري ارەكەتى دابىرالى، جاريالى بولعان،  اۋىر اسكەري قولدىڭ كەسكىن-سۋرەتتەرى الەۋمەتتىك جەلىگە دە جاريالانعان. سوعان قاراپ ماسكەۋدىڭ اسكەري كۇشىن داڭعازالاپ، كەزەكتى قىر كورسەتۋى دەپ تانىلعان.

بۇل رەت ءبارى دە جاسىرىن بولدى، تۇندەلەتىپ اسكەر توپتالىپ، ءارى بۇل ارەكەتتى بۇركەمەلەدى نەمەسە جوققا شىعارىپ وتىر. بىرنەشە كۇن بۇرىن رەسەي ءسىم باسشىسى لاۆروۆ باتىس باق-تارىن «جالعان جاڭالىقتار» تاراتتى دەپ ايىپتاسا، ءپۋتيننىڭ ءباسپاسوز وكىلى كەشە عانا (22 قاراشا) «باتىس ەلدەرى رەسەيدى اگرەسسور رەتىندە كورسەتۋ ءۇشىن اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق سوعىس اشىپ جاتىر» دەپ مالىمدەدى.

كەزەكتى اسكەري قيمىلدىڭ وزگەشە تاعى ءبىر تۇسى – ۋكراينا اسكەري بارلاۋ مالىمەتتەرنە سەنەر بولساق، رەسەي تەك تاڭداۋلى جاساقتارىن عانا توپتاپ وتىر. ورىس اسكەرىنىڭ جينالعان نۇكتەسى ۋكراينا شەكاراسىنا شامامەن 100 شاقىرىم قاشىقتىقتا، الايدا ءىرى كاليبرلى اۋىر ارتيللەريا مەن «يسكاندەر» سەكىلدى تاكتيكالىق زىمىران كەشەندەرى سياقتى اۋىر تەحنيكالار كوپ.

ۋكراينا شابۋىلعا توتەپ بەرە الا ما؟

ۋكراينا ارمياسى ءۇشىن ءالى دە كوپتەگەن پروبەلمالاردىڭ بار ەكەنى انىق. دەگەنمەن، كوپتەگەن اقپاراتتاردا، ساراپشىلار پىكىرىندە ۋكراينا ارمياسىنىڭ جاۋنگەرلىك كۇش-قۋاتى 7 جىل بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا جاقسارىپ قالعانى ايتىلادى. ەگەر راسىمەن دە رەسەيدىڭ قارۋلى باسىپ كىرۋى ورىن الاتىن بولسا، مىندەتتى تۇردە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى قارسىلىققا تاپ بولارى ءسوزسسىز. ەكى تاراپتىڭ تۇتاس اسكەري قۋاتىن سالىستىرۋ قيىن ارينە، بىراق قارسىلىقتىڭ قانشا ۋاقىتقا سوزىلاتىنىن تاپ باسىپ ەشكىم دە ايتا المايدى.

ۋكرايناعا باتىس ەلدەرىنەن، ناتو مۇشەلەرىنەن قاۋىرت اسكەري قولداۋ جونەلتىلگەن جاعدايدا سوعىس ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلۋى دا مۇمكىن. قالاي بولماسىن جەدەل جەڭىسكە جەتكىسى كەلەتىن رەسەيدىڭ دە، شابۋىلدى تويتارىپ تاستاعىسى كەلەتىن ۋكراينانىڭ دا سوققىلارى قاتال، مايدان دالاسى سۇراپىل دا قاتىگەز بولاتىن بولجاۋعا بولادى.

اسكەري ساراپشىلار اراسىندا رەسەيدىڭ العاشقى اسكەري شابۋىلىنداعى شىعىنى 50 پايىزعا دەيىن جەتەدى دەپ بولجايتىندار دا بار.  ەگەر بۇل بولجام شىندىققا ساي كەلسە، مۇنداي اۋىر شىعىن ءپۋتيندى اتىق تاۋەكەلگە اپارماۋى مۇمكىن. بىراق، قالايدا «توبەلەستى باستاۋشى» نە قورىققاننان، نە وزىنە سەنگەنىنەن سوققى جۇمسايتىن بولار. ەگەر ول «وزىنە سەنۋشى بولسا» بۇنىڭ ناتيجەسى ۇلكەن گەوساياسي وزگەرىستەرگە جول اشۋى مۇمكىن.

رەسەيگە قارۋلى باسىپ كىرۋ نە ءۇشىن كەرەك بولار ەدى؟

قازىرگە، رەسەيدىڭ قارۋلى باسىپ كىرۋ ارەكەتى دە تەك بولجام كۇيىندە تۇر، سوندىقتان وعان ناقىتى بىردەڭە دەۋ قيىن. دەگەنمەن، كوپتەگەن بولجامداردى، ساراپتالعان مۇمكىندىكتەردى جيناقتايتىن بولساق رەسەي ءماريۋپولدى باسىپ الۋعا مىنا ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن باراتىن ەدى (ۋكراينادا ءوز دەگەنىن ورناتۋدان تىس):

  1. قىرىم تۇبەگى مەن رەسەي باقىلاۋىنداعى دونباسس ايماعىنداعى بايلانىستى اشىپ، قىرىم تۇبەگىنىڭ سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشە الادى;
  2. ۋكراينانىڭ وڭتۇستىگىندەگى باستى قالا ودەسسانى باقىلاۋ دا كولىك ءدالىزىن اشىپ، پريدنەستروۆە رەسپۋبليكاسىنىڭ قورشاۋىن جەڭىلدەتۋى مۇمكىندىك تۋادى;
  3. پريدنەستروۆەنى قولداۋ شىعىنى مەن تاۋەكەلى ازايادى. 2014 جىلعى ۋكراينا داعدارىسىنان كەيىن رەسەي ارمياسى ورنالاسقان مولدوۆاداعى بۇل اۋماق انكلاۆقا اينالدى دا، ماسكەۋدىڭ ونداعى سەپاراتيستىك كۇشتەردى قولداۋى ۇلكەن شىعىندار مەن تاۋەكەلدەردى تالاپ ەتتى.

اۋقىمدى باسىپ الۋ بولماسا اسكەر نەگە توپتالدى؟

ۋكراينالىق ساياساتتانۋشى ۆلاديمير فەسەنكو كەزەكتى رەسەي اسكەرىنىڭ قيمىلىنا قاراتا باسقاشا باعا بەرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا رەسەي جىل سايىن كوكتەم،كۇز ايلارىندا اسكەري جاتتىعۋ وتكىزىپ، ۋكرايناعا قارسى اسكەري ورنالاستىرۋدى ۇلعايتىپ كەلەدى، الايدا كەزەكتى اسكەري ورنالاستىرۋنىڭ دەڭگەيى كەڭ اۋقىمدى جاپپاي باسقىنشىلىق سوعىستى باستاۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز. فەسەنكونىڭ ويىنشا كەزەكتى جينالعان اسكەر اۋقىمدى باسىپ كىرۋگە ەمەس، وزگەشە ماقساتتاردا قولدانىلۋى مۇمكىن.  ايتالىق، رەسەي قىستا ۋكراينانى ەنەرگيا داعدارىسىمەن قىسقىسى كەلەدى، سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا ۋكراينانىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىندەگى ءورىستىلدى ايماقتاردا سەپاراتيستىك تارتىپسىزدىكتەردى قاتار ءورشىتۋدى جوسپارلايدى. ايتالىق، ودەسسا، حاليكوۆ سياقتى جەرلەردە دەمونستراتسياعا شىققان ءورىستىلدى تۇرعىنداردى قورعايمىز دەگەن جەلەۋمەن ارالاس سوعىس اشىپ، ۋكراينانى ءبولۋ ءۇشىن جەكەلەگەن وبلىستار مەن قالالاردى باسىپ الۋعا اسكەري پايدالانۋى مۇمكىن. فەسەكونىڭ ايتۋىنشا كەزەكتى جينالعان اسكەرلەر وسىنداي ماقساتتارعا قولدانىلۋى مۇمكىن.

ۋكراينالىق ساياساتتانۋشىنىڭ بۇل بولجامى ءدال كەلەتىن بولسا، وندا رەسەيدىڭ قازىرگى توپتاپ وتىرعان اسكەرىنىڭ سانى مەن قۋاتى اتالعان ماقساتتاردى ورىنداۋعا جەتكىلكىتى.

ساياسي ماقسات ءۇشىن

«ەشقانداي شابۋىل بولمايدى» دەيتىن كوزقاراستاردىڭ دا وزىندىك دايەگى مەن تياناعى بار. ايتالىق، پۋتين وزگە ساياسي ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن باتىس پەن ۋكرايناعا وسىنداي قىسىم ءتۇسىرىپ وتىر دەۋگە بولادى. كوكتەمدەگى اسكەري قورقىتۋدان كەيىن بايدەن ماۋسىمدا پۋتينمەن كەزدەسكەن ەدى، بۇل رەت تە ماسكەۋ وزگە ماقساتتارعا قول جەتكىزگىسى كەلىپ وتىرعان بولۋى عاجاپ ەمەس. ايتالىق، باتىستىق ليدەرلەردى پۋتينگە قايتا كەزدەسىپ، كەلىسسوز وتكىزۋگە ماجبۇرلەۋ; ەو-عا وتەتىن «سولتۇستىك اعىس-2» گاز قۇبىرىنىڭ جوباسىن ەرتەرەك ماقۇلداتۋ; نەمەسە ۋكراينا ماسەلەسىن رەسەي قويعان شارتتار نەگىزىندە شەشۋ ت.ب. سەكىلدى.

بۇعان جاقىن پىكىردى ەكى كۇن بۇرىن ۋكراينا رەسميلەرى دە ايتقان بولاتىن. ۋكراينا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جانە قورعانىس كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى دانيلوۆ رەسەيدى ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى بارىنشا السىرەتىپ، سول ارقىلى باتىسپەن كەلىسسوزدەر كەزىندە سالماعىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى دەگەن. ەلدىڭ ءسىم باسشىسى بولسا رەسەيدىڭ ماقساتىن: «ۋكراينالىقتاردىڭ باسقىنشىلىققا قارسى تۇرۋداعى تاباندىلىعىن، ەرىك-جىگەرىن، ەكىنشىدەن ۋكراينا مەن ونىڭ وداقتاستارى اراسىنداعى بايلانىستىڭ قانشالىقتى تىعىزدىعىن»، – سىناپ وتىر دەپ كورسەتكەن.  پرەمەر-ءمينيسترى دە جاعداي شيەلەنىستە تۇرعانىمەن رەسەيدىڭ اۋقىمدى باسىپ كىرۋىنىڭ ناقتى بەلگىلەرى جوق دەيدى.

جالپى ساراپ

ءبىز سوڭعى جىلدارى رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قاراتقان اسكەري قىسىمىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ءبىر ەسەپتەن، ۋكراينا سوڭعى 7 جىلدا رەسەيدىڭ ساياسي-اسكەري قىسىمىندا جاساۋعا بوي ۇيرەتىپ الدى دەسەك تە بولادى. سونداي-اق، رەسەيدىڭ اسكەري، ساياسي، ەكونوميكا جانە ەنەرگەتيكا سالالارىنداعى مۇمكىندىكتەرىنە قاراي وتىرىپ بۇل قىسىمنىڭ ءالى دە جالعاسا بەرەتىنىن دە انىق بايقايمىز. قازىرگىدەي اسكەر توپتاۋ، سول ارقىلى ۋكراينانى جانە ونىڭ باتىستىق قولداۋشىلارىن الاڭداتۋ بۇل دا جىل وتە قالىپتى جاعدايعا اينالىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس.

ال، ءبىز تۇرعىسىنان كەلگەن دە، سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ ورتا ازياعا باعىتتالعان قىسىمىنىڭ دا كۇشەيگەنىن بىلە وتىرىپ، ءدال ۋكرايناداعىداي قىسىمعا قانشالىقتى قارسى تۇرا الامىز دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى. داتكە قۋات، قازىر رەسەيدىڭ ۋراينا سەكىلدى «باس اۋىرۋى» بار، ەگەر ول بولماعاندا قالاي بولادى؟ ۇقاساس تاعدىرلى ۋكراينا جاعدايىنان قانشالىق ساباق الىپ وتىرمىز؟ وسىنىڭ ءبارى بىزگە ۇلكەن قاۋىپكە قاتىستى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى، ۇلكەن دايىندىقتىق مىندەتتەيدى.

The Qazaq Times