Reseydiñ 90 mıñnan astam äskeri Ukraina şekarasına jaqın mañda jinalıp jatqanı mälim. Ukraina joğarı lauazımdıları Reseydi auqımdı basıp kiruge dayındalıp jatır jäne aqpanğa qaray basıp kirui mümkin dep qauiptenedi. Reseydiñ äskeri qimılı men Pol'şa-Belarus' şekarasındağı bosqındar dağdarısınıñ bir uaqıtta boluı da köptegen sarapşılardıñ Şığıs Europadağı qauipsizdik mäselesine alañdauına sebep boldı. Sebebi, Putin osı oqiğalar tizbeginde öziniñ qanday da bir äskeri-sayasi maqsatına jetuge tırısıp otır dep sanaydı.

Reseydiñ 92 mıñ sarbazı Ukraina şekarasına 100 şaqırım jerde jinalıp twr. Foto: SKY News

Bir kün bwrın saytımızda osı taqırıpta şağın saraptama jariyalanğan, onda Mäskeudiñ kezekti äskeri qimılı Uaşingtondı şeşim jasauda tığırıqqa tiregeni aytılğan-dı.  Putinniñ naqtı neni maqsat etkenin tap basıp taba almağandıqtan Bayden äkimşiligi jauap şaraların qalay wyımdastırudı wzaq talqılau üstinde. Al, Kiev tarabı Resey qimılınıñ qauipti ekenin aytıp qayta-qayta dabıl qağıp otır. Rasında da jağday Ukraina äskeri barlau qızmeti mälimdegendey salmaqtı ma? Aldımen osını qauzap körelik.

Ukraina Äskeri barlau basqarmasınıñ boljam-deregi

Ukraina Äskeri barlau qızmetiniñ basşısı Budanov Reseydiñ äskeri basıp alu ıqtimaldığı joğarı dep mälimdedi. Ol kei kün bwrın AQŞ-tıñ Military Times basılımına bergen swhbatında äskeri basıp aludıñ eñ ıqtimal uaqıtı kelesi jıldıñ qañtar ayınıñ soñı men aqpan ayınıñ bası dep körsetken. Onıñ mälimetinşe, Ukraina şekarasına jaqın aumaqta Reseydiñ 92 mıñnan astam äskeri jinalıp twr, boljamğa säykes, şabuıl ädisterine äue jäne jerdegi artilleriya soqqılarına qosa, brondalğan klasterlik şabuıldar men Ukrainanıñ şığısındağı äue desantınıñ şabuıldarı kiredi. Al, oñtüstiktegi teñiz arqılı şabuıl ıqtimaldığı Qara teñizdegi mañızdı port Odessadağa  jäne şığıstağı Azov jağalauındağı bwrınğı keñestik jäne ukraindıq bolat öndiru bazası Mariupol'ge teñizge arqılı kirui mümkin delingen.

Budanov bwğan Reseydiñ basqınşılıq äreketi äskeri şabuıldarmen şektelmeytini, Ukrainada twraqsızdıq pen ürey tudıru üşin halıqtı ükimetke qarsı şeruler men narazılıq şaralarına bastau äreketteri qatar jürui mümkin dep te qosımşalağan.

Atalğan şabuıl qauipterine qarsı Ukraina äskeri barlau qızmetiniñ jetekşisi AQŞ-tan Ukrainağa elektrondı soğıs mümkindigine qoldau körsetuge şaqırğan. Aytalıq, äue qorğanısı men zımıranğa qarsı jäne wşqışsız wşu apparattarı jüyelerin qamtığan äskeri qoldau beruge şaqıradı. Ayta ketu kerek, Qwrama Ştattar bergen tankke qarsı zımırandar men wşqışsız wşu qwrılğıları qazir Ukraina şığısı Donbastağı separatisterge qarsı soğısta qoldanılıp keledi.

Ne üşin «qañtardıñ soñı men aqpan ayınıñ bası»?

Budanovtıñ Reseydiñ ıqtimal şabuıl uaqıtı qañtardıñ soñı men aqpan ayınıñ bas şeni dep körsetuine de özindik qisındı sebepter bar. Ukrainanıñ şığısındağı sazdı dala jaz, küz nemese jazğıtwrı uaqıtta reseylik tankter üşin ülken qolaysızdıqtar alıp keledi. Qimıl qozğalısı naşarlağan reseylik auır tehnikalar Taulı Qarabaqtağıday wşqışsız wşu qwrılğılarınıñ nısanasına oñay ilinedi. Al, jer toñı tereñdegen qañtar, aqpan ayları tankterdiñ qozğalısına tiimdi bola tüspek. Bwdan tıs, bwl uaqıtta Reseyde äskerge şaqırılğandar da jattığudan tolıq ötip boladı.

Kezekti äsker toptaudıñ qanday «özgeşeligi» bar?

Reseydiñ Ukraina şekarasına äsker toptauı biılğa ekinşi ret bolıp otır. Bwl aumaqta köktemde 150 mıñnan astam qarulı küşi jinaqtalğan, al qırküyekte auqımdı äskeri jattığuın ötkizdi. Köktemdegi auqımdı äskeri ornalastıru sol kezde Şığıs Europanıñ üreyin wşırğanı ras, biraq birqatar Batıs elderi liderleri Putinge qoñırau şalıp söyleskennen keyin qauip seyilgen edi.

Bwl ret mülde basqaşa boldı, köktemdegi äskeri äreketi dabıralı, jariyalı bolğan,  auır äskeri qoldıñ keskin-suretteri äleumettik jelige de jariyalanğan. Soğan qarap Mäskeudiñ äskeri küşin dañğazalap, kezekti qır körsetui dep tanılğan.

Bwl ret bäri de jasırın boldı, tündeletip äsker toptalıp, äri bwl äreketti bürkemeledi nemese joqqa şığarıp otır. Birneşe kün bwrın Resey SİM basşısı Lavrov Batıs BAQ-tarın «jalğan jañalıqtar» tarattı dep ayıptasa, Putinniñ baspasöz ökili keşe ğana (22 qaraşa) «Batıs elderi Reseydi agressor retinde körsetu üşin aqparattıq-nasihattıq soğıs aşıp jatır» dep mälimdedi.

Kezekti äskeri qimıldıñ özgeşe tağı bir twsı – Ukraina äskeri barlau mälimetterne sener bolsaq, Resey tek tañdaulı jasaqtarın ğana toptap otır. Orıs äskeriniñ jinalğan nüktesi Ukraina şekarasına şamamen 100 şaqırım qaşıqtıqta, alayda iri kalibrli auır artilleriya men «Iskander» sekildi taktikalıq zımıran keşenderi siyaqtı auır tehnikalar köp.

Ukraina şabuılğa tötep bere ala ma?

Ukraina armiyası üşin äli de köptegen probelmalardıñ bar ekeni anıq. Degenmen, köptegen aqparattarda, sarapşılar pikirinde Ukraina armiyasınıñ jaungerlik küş-quatı 7 jıl bwrınğımen salıstırğanda jaqsarıp qalğanı aytıladı. Eger rasımen de Reseydiñ qarulı basıp kirui orın alatın bolsa, mindetti türde türli deñgeydegi qarsılıqqa tap boları sözssiz. Eki taraptıñ twtas äskeri quatın salıstıru qiın ärine, biraq qarsılıqtıñ qanşa uaqıtqa sozılatının tap basıp eşkim de ayta almaydı.

Ukrainağa Batıs elderinen, NATO müşelerinen qauırt äskeri qoldau jöneltilgen jağdayda soğıs wzaq uaqıtqa sozıluı da mümkin. Qalay bolmasın jedel jeñiske jetkisi keletin Reseydiñ de, şabuıldı toytarıp tastağısı keletin Ukrainanıñ da soqqıları qatal, maydan dalası swrapıl da qatıgez bolatın boljauğa boladı.

Äskeri sarapşılar arasında Reseydiñ alğaşqı äskeri şabuılındağı şığını 50 payızğa deyin jetedi dep boljaytındar da bar.  Eger bwl boljam şındıqqa say kelse, mwnday auır şığın Putindi atıq täuekelge aparmauı mümkin. Biraq, qalayda «töbelesti bastauşı» ne qorıqqannan, ne özine sengeninen soqqı jwmsaytın bolar. Eger ol «özine senuşi bolsa» bwnıñ nätijesi ülken geosayasi özgeristerge jol aşuı mümkin.

Reseyge qarulı basıp kiru ne üşin kerek bolar edi?

Qazirge, Reseydiñ qarulı basıp kiru äreketi de tek boljam küyinde twr, sondıqtan oğan naqıtı birdeñe deu qiın. Degenmen, köptegen boljamdardı, saraptalğan mümkindikterdi jinaqtaytın bolsaq Resey mariupol'di basıp aluğa mına maqsattarğa jetu üşin baratın edi (Ukrainada öz degenin ornatudan tıs):

  1. Qırım tübegi men Resey baqılauındağı Donbass aymağındağı baylanıstı aşıp, Qırım tübeginiñ su tapşılığı mäselesin şeşe aladı;
  2. Ukrainanıñ oñtüstigindegi bastı qala Odessanı baqılau da kölik dälizin aşıp, Pridnestrov'e respublikasınıñ qorşauın jeñildetui mümkindik tuadı;
  3. Pridnestrov'enı qoldau şığını men täuekeli azayadı. 2014 jılğı Ukraina dağdarısınan keyin Resey armiyası ornalasqan Moldovadağı bwl aumaq anklavqa aynaldı da, Mäskeudiñ ondağı separatistik küşterdi qoldauı ülken şığındar men täuekelderdi talap etti.

Auqımdı basıp alu bolmasa äsker nege toptaldı?

Ukrainalıq sayasattanuşı Vladimir Fesenko kezekti Resey äskeriniñ qimılına qarata basqaşa bağa beredi. Onıñ aytuınşa Resey jıl sayın köktem,küz aylarında äskeri jattığu ötkizip, Ukrainağa qarsı äskeri ornalastırudı wlğaytıp keledi, alayda kezekti äskeri ornalastırunıñ deñgeyi keñ auqımdı jappay basqınşılıq soğıstı bastau üşin jetkiliksiz. Fesenkonıñ oyınşa kezekti jinalğan äsker auqımdı basıp kiruge emes, özgeşe maqsattarda qoldanıluı mümkin.  Aytalıq, Resey qısta Ukrainanı energiya dağdarısımen qısqısı keledi, sonımen bir uaqıtta Ukrainanıñ şığısı men oñtüstigindegi orıstildi aymaqtarda separatistik tärtipsizdikterdi qatar örşitudi josparlaydı. Aytalıq, Odessa, Halikov siyaqtı jerlerde demonstraciyağa şıqqan orıstildi twrğındardı qorğaymız degen jeleumen aralas soğıs aşıp, Ukrainanı bölu üşin jekelegen oblıstar men qalalardı basıp aluğa äskeri paydalanuı mümkin. Fesekonıñ aytuınşa kezekti jinalğan äskerler osınday maqsattarğa qoldanıluı mümkin.

Ukrainalıq sayasattanuşınıñ bwl boljamı däl keletin bolsa, onda Reseydiñ qazirgi toptap otırğan äskeriniñ sanı men quatı atalğan maqsattardı orındauğa jetkilkiti.

Sayasi maqsat üşin

«Eşqanday şabuıl bolmaydı» deytin közqarastardıñ da özindik däyegi men tiyanağı bar. Aytalıq, Putin özge sayasi maqsattarğa jetu üşin Batıs pen Ukrainağa osınday qısım tüsirip otır deuge boladı. Köktemdegi äskeri qorqıtudan keyin Bayden mausımda Putinmen kezdesken edi, bwl ret te Mäskeu özge maqsattarğa qol jetkizgisi kelip otırğan boluı ğajap emes. Aytalıq, batıstıq liderlerdi Putinge qayta kezdesip, kelissöz ötkizuge mäjbürleu; EO-ğa ötetin «Soltüstik ağıs-2» gaz qwbırınıñ jobasın erterek maqwldatu; nemese Ukraina mäselesin Resey qoyğan şarttar negizinde şeşu t.b. sekildi.

Bwğan jaqın pikirdi eki kün bwrın Ukraina resmileri de aytqan bolatın. Ukraina Wlttıq qauipsizdik jäne qorğanıs keñesiniñ bas hatşısı Danilov Reseydi aymaqtıq qauipsizdik pen twraqtılıqtı barınşa älsiretip, sol arqılı Batıspen kelissözder kezinde salmağın arttırudı közdeydi degen. Eldiñ SİM basşısı bolsa Reseydiñ maqsatın: «Ukrainalıqtardıñ basqınşılıqqa qarsı twrudağı tabandılığın, erik-jigerin, ekinşiden Ukraina men onıñ odaqtastarı arasındağı baylanıstıñ qanşalıqtı tığızdığın», – sınap otır dep körsetken.  Prem'er-ministri de jağday şieleniste twrğanımen Reseydiñ auqımdı basıp kiruiniñ naqtı belgileri joq deydi.

Jalpı sarap

Biz soñğı jıldarı Reseydiñ Ukrainağa qaratqan äskeri qısımınıñ artıp kele jatqanın körip otırmız. Bir esepten, Ukraina soñğı 7 jılda Reseydiñ sayasi-äskeri qısımında jasauğa boy üyretip aldı desek te boladı. Sonday-aq, Reseydiñ äskeri, sayasi, ekonomika jäne energetika salalarındağı mümkindikterine qaray otırıp bwl qısımnıñ äli de jalğasa beretinin de anıq bayqaymız. Qazirgidey äsker toptau, sol arqılı Ukrainanı jäne onıñ Batıstıq qoldauşıların alañdatu bwl da jıl öte qalıptı jağdayğa aynalıp ketui de ğajap emes.

Al, biz twrğısınan kelgen de, soltüstik körşimizdiñ Orta Aziyağa bağıttalğan qısımınıñ da küşeygenin bile otırıp, däl Ukrainadağıday qısımğa qanşalıqtı qarsı twra alamız degen zañdı saual tuındaydı. Dätke quat, qazir Reseydiñ Uraina sekildi «bas auıruı» bar, eger ol bolmağanda qalay boladı? Wqasas tağdırlı Ukraina jağdayınan qanşalıq sabaq alıp otırmız? Osınıñ bäri bizge ülken qauipke qatıstı ülken jauapkerşilikti, ülken dayındıqtıq mindetteydi.

The Qazaq Times