ەاەو سانكتسياسى: Cەرىكتەس ەلدەر ءۇشىن سىناقتار مەن تاۋەكەلدەر

2021 جىلى 10 ماۋسىمدا قازاقستان، قىرعىزستان، ارمەنيا جانە وزبەكستان ساراپشىلارى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا بويىنشا سەرىكتەس ەلدەر ءۇشىن سىناقتار مەن تاۋەكەلدەردى تالقىلادى. وعان  رەسەيدىڭ  ەاەو-نى پايدالانا وتىرىپ، ءوزىنىڭ گەوساياسي مىندەتتەرىن شەشۋگە ۇمتىلعانى سەبەپ بولعان. وسىعان بايلانىستى New Geopolitics Research Network, A + Analytics زەرتتەۋ ورتالىعى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىردى. شاراعا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر پانكيننىڭ سانكت-پەتەربۋرگ حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋمىندا ەاەو باتىستىق سانكتسيالارعا جاۋاپ بەرۋگە دايىندالىپ جاتىر دەگەن مالىمدەمەسى تۇرتكى بولدى. رەسەيلىك شەنەۋنىك وندا كۇن تارتىبىنە ەاەو-عا (ەلدەرگە) قاتىستى ءۇشىنشى ەلدەردىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەرىنە جاۋاپ بەرۋ ماسەلەسى قويىلعانىن دا اتاپ ءوتتى

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى باسقا مەملەكەتتەردىڭ سانكتسيالارىنا جاۋاپ رەتىندە ەاەو ەلدەرىنىڭ "شوعىرلاندىرىلعان شارالارى" تۋرالى ەشقانداي كەلىسسوزدەر جۇرگىزبەيتىنىن جانە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ورگاندارىنا ءتان ەمەس فۋنكتسيالار بەرۋگە جانە بىرلەستىكتىڭ ساياسيلاندىرۋعا قارسى ەكەنىن مالىمدەپ، جەدەل ءۇن قاتتى.

قازاقستاندىق A+Analytics زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى فارحاد قاسەنوۆ رەسەي تاراپىنىڭ "باتىستىڭ سانكتسيالارىنا شوعىرلاندىرىلعان جاۋاپ" تۋرالى مالىمدەمەسى قازاقستاندا تەرىس رەاكتسيا تۋدىرىپ قانا قويماي، ينتەگراتسيالىق ەكونوميكالىق پروتسەستەردىڭ"لوكوموتيۆى" بولعانىن اتاپ ءوتتى. ەاەو-نى باتىسقا قارسى ءىس-قيمىل قۇرالى رەتىندە پايدالانۋدىڭ وسى جانە وسىعان ۇقساس ارەكەتتەرى ەل استاناسىندا دا الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى. ويتكەنى ءوزارا ءتيىمدى ينتەگراتسيا جوباسى قازىر ساياسي ۇيىمعا اينالۋدا. كوپتەگەن ەكونوميكالىق پروبلەمالار ءالى كۇنگە دەيىن شەشىلمەگەنىمەن رەسەي ساياسي ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە ءجيى شىعارعىسى  كەلەدى.  مىسالى، ءتورت ەركىندىك (تاۋارلاردىڭ، جۇمىس كۇشىنىڭ، قىزمەتتەردىڭ، كاپيتالدىڭ قوزعالىسى) تولىق ساقتالمايدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، رەسەي تاراپى جاساعان كوپتەگەن جاساندى بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەرگە بايلانىستى قازاقستاندىق تاۋارلار رەسەي نارىعىنا كىرە المايدى. ال،  رەسەيلىك تاۋار قازاقستان نارىعىنا وڭاي ەنەدى. بۇل ينتەگراتسيانىڭ بىرجاقتى قوزعالىسىن" كورسەتەدى.

قازاقستان قولايسىز شارتتاردى ۇستانۋدى جالعاستىرۋدا. دەگەنمەن، ەاەو-عا مۇشە بولۋىنا بايلانىستى قازاقستان ءۇشىن سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتەرگە قاتىستى سۇراق تۋىندايدى. ولار كوپۆەكتورلى ساياساتتى توقتاتۋعا ماجبۇرلەۋ، باتىسپەن سانكتسيالىق قارسى تۇرۋعا تارتۋ ماسەلەلەرى.  «رەسەي مەن بەلارۋسسيا، اقش پەن ەو-مەن تىرەسەدى. بىراق بۇل قازاقستانعا نە ءۇشىن قاجەت؟ ونىڭ ۇستىنە، سانكتسيالار سوعىسى ءبىزدىڭ ەلدەگى ينۆەستيتسيالارعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى»، - دەپ تۇيىندەدى فارحاد قاسەنوۆ.

ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى ايدار امىرەباەۆتىڭ ايتۋىنشا، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بىرقاتار باستامالاردى باستاعانىمەن ونى  سەرىكتەستەرىمەن سيرەك كەلىسەدى. ول مۇنىڭ تۇيتكىل ماسەلە ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل تەك سانكتسيالار ماسەلەسىنە عانا قاتىستى ەمەس. ماسەلەن، 2015 جىلى رف مەن قحر كوشباسشىلارى ۆلاديمير پۋتين مەن سي تسزينپين ەاەو توعىسۋى تۋرالى شارتقا جانە ء"بىر بەلدەۋ، ءبىر جول" باستاماسىنا (سول كەزدە "جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى" - ەسك. اۆت.). بۇل رەتتە، بۇل شارت ەاەو بويىنشا بارلىق ارىپتەستەرمەن كەلىسىلمەگەن جانە ماسكەۋدىڭ جالعىز شەشىمى بولدى. بەلگىلى بولعانداي، بۇل ۋاعدالاستىق قازاقستاندىق تاراپتىڭ ودان ءارى ديپلوماتيالىق شارالارىنان كەيىن ءبىر جىلدان كەيىن ەاەو مەملەكەت باسشىلارىنىڭ استانا سامميتىندە راستالدى. ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل ءۇردىس قازاقستاندا الاڭداۋشىلىق تۋدىرادى.  ويتكەنى، رەسەي ءداستۇر بويىنشا سەرىكتەستەر ماسكەۋدىڭ كەز-كەلگەن شەشىمدەرىمەن كەلىسەدى دەپ سانايدى. سوندىقتان، "ەاەو - نىڭ شوعىرلاندىرىلعان جاۋابى" تۋرالى مالىمدەمە-رەسەي باسشىلىعىنىڭ وسىنداي ەرىكتى شەشىمدەرىنىڭ كەزەكتى مىسالى بولىپ تابىلادى. بۇل قاتىسۋشى ەلدەردىڭ سۋبەكتيۆتىلىگىن ەلەۋلى تۇردە شەكتەيدى. ول تەك تاۋەكەلدى عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى. ويتكەنى ەلدىڭ سىرتقى ساياسي دوكتريناسىنا كۇمان كەلتىرەدى. رف بۇرىنعىسىنشا ءوزىن باستى باسىم ويىنشى دەپ ەسەپتەيدى، ءسويتىپ ءوزىنىڭ باستامالارىنىڭ جۇزەگە اسۋى ءۇشىن بارىن سالادى. ماسەلەن، ءوز سەرىكتەستەرىن، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندى ۇنەمى اقتالۋعا ماجبۇرلەيدى. ايدار امىرەباەۆتىڭ پىكىرىنشە،  " مۇنداي جايت اتاپ ايتقاندا  رەسەيدىڭ اقپاراتتىق شابۋىلدارى مىندەتتى تۇردە توقتاتىلۋى كەرەك. قازاقستاننىڭ ۇستانىمى بويىنشا ماسكەۋ ەاەو - نى ساياساتقا تارتپاۋى كەرەك. سونداي-اق، ءبىزدىڭ ەلىمىزدى ءتۇرلى قيتۇرتقى ارەكەتتەرگە جولاتپاۋى قاجەت"

ساراپشى قازاقستاننىڭ ابايلاپ جۇرگىزگەن ساياساتىن، سونىمەن قاتار،  ماسكەۋدىڭ پىكىرىنە قارايلايتىن ساياساتكەرلەردىڭ، ساراپشىلاردىڭ كوپتىگىن ءتۇسىندىردى. سونداي-اق، ول رەسەيگە بالاما بولا الاتىن جاڭا سەرىكتەستەردى ىزدەۋدى جانداندىرۋدى ۇسىندى. مىسالى، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە باتىل ساياسات جۇرگىزىپ جاتقان جانە وعان قاتىستى سىرتقى ساياساتىن تەڭەستىرە الاتىن  ەل ول - تۇركيا.

مەرۋەرت ماحمۋتوۆا، "قوعامدىق ماسەلەلەردى تالداۋ ورتالىعى" قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى: «ەاەو – ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىمىزعا باستى قاۋىپ».

ءسىم مالىمدەمەسى قازاقستاننىڭ الەمنىڭ ءىرى ەكونوميكالارىنا قارسى سانكتسيالارعا قوسىلا المايتىنىن ايقىن كورسەتتى. بۇل ەاەو تۇتاستاي العاندا ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ شيكىزاتتىق سيپاتىنا بايلانىستى ءتيىمدى بولا المايتىندىعىن ەستە ۇستاۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ەكسپورت الەمدىك نارىقتارعا، ال ءىشىنارا ءبىز رەسەيمەن بىردەي تاۋار نارىقتارىندا باسەكەلەس بولاتىن قۇبىر جەلىلەرى وتەدى.  سونىمەن، ءبىزدىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسىمىز - ەو. سوندىقتان سول كەزدەگى كەدەن وداعىنا كىرۋ تۋرالى شەشىم باستاپقىدا قازاقستانعا پايدا اكەلە المادى.

ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر جاڭا ساتىلىم نارىعىنا شىعامىز دەگەنگە ابدەن سەنىپ العان.   - 18 ميلليوننىڭ ورنىنا ءبىز 170 ميلليون الامىز دەپ  ەاەو جالپى نارىعىن بىلدىرەدى. بىراق، ەگەر ءبىز ەكونوميكا ماسشتابى تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا بۇل باستاپقىدا تەڭ ەمەس سەرىكتەستەردىڭ وداعى بولدى. رەسەي ەكونوميكاسى قازاقستاندىق ەكونوميكادان ون ەسە ارتىق.ال. قىرعىز بەن بەلارۋس ەكونوميكاسىندا بۇل كورسەتكىش تىپتەن الشاق. وعان تاعى ءبىر دالەل - ەۋروپالىق وداقتىڭ قۇرىلۋى. بىراق فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ ءىرى ەكونوميكاسى ەو-نى قولداۋدىڭ اۋىرتپالىعىن ءوز موينىنا الدى. رەسەيدىڭ ءبىزدى ەكونوميكالىق تيىمدىلىككە، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جىلدىق ءوسىمى 4 پايىز بولاتىندىعىنا بەلسەندى تۇردە قالاي سەندىرگەنىن ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. ولاردىڭ ەسەبىنەە سەنىم ارتۋ ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان قاتە بولعانى انىق. ساراپشىلاردىڭ بۇل وداقتان قازاقستان ەشتەڭە ۇتپايدى دەگەن ەسكەرتۋىن ەشكىم قۇلاققا ىلمەدى.  سوڭعى ون جىل ەاەو شەڭبەرىندە كاپيتالدىڭ، تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ەركىن قوزعالىسى تۋرالى بارلىق كەپىلدىكتەر ناتيجە بەرگەن جوق. ول تەك  مانيپۋلياتسيا ەكەنىن كورسەتتى.

ونىڭ ۇستىنە، نەگىزگى تاۋار اينالىمىنىڭ 90% تەن استامى رەسەيدىڭ ۇلەسىنە تيەدى. بىراق،  قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ءوزارا ساۋداسىنا قارايتىن بولساق، وندا بىزدە ارقاشان كەرى  ساۋدا بالانسىن كورۋگە بولادى.  ەاەو-قا  كىرگەن  جەتى جىلدان بەرى جانە كەدەندىك وداقتىڭ ون جىلى ىشىندە رەسەيدەن كەلەتىن يمپورت كولەمى ءوسىپ كەلەدى. وداق بويىنشا مىندەتتەمەلەر ءبىزدى قانشالىقتى كەشىكتىرسە، سوعۇرلىم ەكونوميكالىق سالدار سوعۇرلىم قاۋىپتى بولادى. ءبىز بۇل وداقتىڭ اۋىرتپالىعىن كوتەرۋىمىز كەرەك، ونىڭ ەكونوميكالىق پايداسى كۇماندى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ كوميسسياداعى كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر رەسەيلىك باستامالاردى مۇقيات تالداۋى كەرەك. ەندى ءبىز ەاەو-دان شىعا المايتىنىمىز انىق، بىراق، ەڭ بولماعاندا كۇتە تۇرىپ،  سانكتسيالاردىڭ قىسىمى رەسەيگە قالاي اسەر ەتەتىنىن بايقاۋ كەرەك.ازىرگە ونى ەسەپتەپ كورۋ مۇمكىن ەمەس. انىعى سانكتسيالار رەسەي ەكونوميكاسىن بولشەكتەپ  جاتقانى انىق.  ونىڭ سالدارىن ءبىز دە  سەزىنەتىن بولامىز، ويتكەنى ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكا  ينتەگراتسيالانىپ كەتكەن.  ءبىز ساۋدا مەن  ساياساتتا عانا ەمەس،  بارلىق باعىتتاعى ءىس-قيمىلدارىمىزدى ۇيلەستىرۋ تۋرالى كەلىسىمدەرگە قول قويعانبىز.

ساياساتتانۋشى، قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى راسۋل جۇمالى  الەمدەگى سانكتسيالىق رەجيمدەردىڭ تيىمدىلىگىنە جاساعان تالداۋىن ۇسىندى. ونىڭ ايتۋىنشا،  سانكتسيانىڭ تەك 30-35% – عانا ناقتى ناتيجە بەرەدى. سونداي-اق، ول  ساياساتتى، تاسىلدەردى  وزگەرتۋگە ماجبۇرلەيدى.  الايدا، ۇزاق مەرزىمدى جوسپار بولسا، سانكتسيالار، كەيبىر  جاعدايلاردى ەسەپكە الماعاندا  ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى جانە  ساياساتقا ارالاسۋعا يتەرمەلەيدى. راسۋل جۇماۇلىگىڭ ايتۋىنشا،  "قازىر، مىسالى، سانكت - پەتەربۋرگ ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا رەسەيلىك ءىرى قارجىگەرلەر، ەكونوميستەر، كاسىپكەرلەر  سانكتسيالاردىڭ اۋىر ەكەنىن ايتىپ، ولاردى الىپ تاستاۋعا شاقىرادى."

ساراپشىلار  رەسەيگە سانكتسيادان 100-150 ملرد. دوللار ردان تىكەلەي زالال كەلەتىنىن ايتىپ وتىر.  سونىمەن قاتار، رەسەي ءوز ساياساتىنان  قىرىمنان باس تارتپايتىندىقتان،  سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋعا نەگىز بولمايدى. سوندىقتان سانكتسيالار رەجيمى ودان ءارى كۇشەيتىلەدى.

قازاقستان ءۇشىن باستى ماسەلە رەسەيدىڭ باسقا ەلدەردىڭ ەسەبىنەن سانكتسيالارعا قارسى كۇش-جىگەردىڭ جوقتىعىن وتەۋگە تىرىسۋىندا. قازىرگى جاعدايدا ماسكەۋ ءوزىنىڭ وداقتاستارىنىڭ كوپشىلىگىنەن ايىرىلىپ قالدى، سوندىقتان، قازاقستان  رەسەي ءۇشىن اسا ماڭىزعا يە. ول بىزدەن  ايرىلىپ قالعىسى كەلمەيتىنى انىق.

ەاەو-عا كەلەتىن بولساق، ساراپشى بۇل ۇيىم ەڭ باسىنان باستاپ قازاقستان ءۇشىن شىعىن اكەلەتىن جوبا بولدى، بىراق وعان قاتىسۋ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قىسىمىمەن جاسالدى. ياعني، ءماجبۇرلى تۇردە بولدى.  بالكىم، بۇل رەسەي جاعىنان ۋكراينالىق ستسەناريدىڭ قايتالانۋ قاۋپىن ازايتتى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاق بيلىگىنىڭ ودان شىعۋ تۋرالى ماسەلە قويىپ، شەشىم قابىلداۋى ەكىتالاي. بىراق ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ەاەو-داعى قازاقستاننىڭ مىندەتتەمەلەرىن بارىنشا ازايتۋ قاجەت، بۇل قازاقستاندىق نارىقتى رەسەيدىڭ ەكسپانسياسىنان قورعايدى.

«ەندى قازاقستاننىڭ ەاەو-داعى مىندەتتەمەلەرىن، رەسەيدىڭ سانكتسيالار سالدارىنان جوعالتقان 150 ميلليارد دوللارىن بارىنشا ازايتۋدىڭ ءمانى بار. مۇمكىن ونىڭ وننان ءبىر بولىگىن  وتەپ بەرۋى مۇمكىن.   ءى (ويتكەنى بىزدە ورتاق نارىق، اشىق شەكارالار، كەدەندىك ايماق بار). بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتكە تىكەلەي زيان، سوندىقتان مىندەتتەمەلەر الىنىپ تاستالۋى كەرەك »

ول سونداي-اق ازاماتتىق قوعام مەن ساراپشىلىق دەڭگەيىندە ەاەو-قا وبەكتيۆتى كوزقاراسپەن ديسكۋرس قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وسى تاقىرىپتا اقپاراتتىق-تالدامالىق قولداۋدى كۇشەيتۋدى ۇسىندى. «وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسەيدىڭ اقپاراتتىق قىسىمىن قازاقستان دا سەزىنەدى. بۇل قوعامدىق پىكىرگە اسەر ەتەتىندىكتەن وعان قارسى تۇرۋ كەرەك. ءبىز ءوزىمىزدىڭ قوعامدىق كوزقاراسىمىزدى قۇرۋىمىز كەرەك. جاعدايدى رەسەيدىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنا قارسى ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. بۇعان نەگىز بار، ويتكەنى ەاەو-داعى قازىرگى اتموسفەرا ويداعىداي ەمەس. وعان ورتا بيزنەس يەلەرىنىڭ دە كوڭىلى تولمايدى. سەبەبى، بالامالى ينتەگراتسيا جوق. كاسىپكەرلەرگە جاساندى كەدەرگىلەر جاسالۋدا.» سولتۇستىك ايماقتان كەلگەن بيزنەسمەندەر مەن وزگە دە ورىس  ءتىلدى كاسىپكەرلەر وسىلاي دەپ وتىر.

رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ناسيحاتىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ساراپشىلىق قوعامداستىقتارى دەڭگەيىندە بىرىڭعاي الاڭ قۇرۋ تۋرالى باستاما دا ۇسىنىلدى.

«رەسەيدىڭ اعالىق ۇستانىمى، تالىمگەرلىك ءستيلى باسقا ەلدەرمەن، تمد كەڭىستىگىندە جانە ورتالىق ازيادا، سونىمەن قاتار ەاەو-دا ورىن الادى.  سوندىقتان بىرىڭعاي پلاتفورما قۇرۋ ءۇشىن سەرىكتەستەرمەن بايلانىس ورناتۋ قاجەت. اقپاراتتىق ىقپالدىڭ ورنىن تولتىرىپ، وعان قارسى تۇرۋكەرەك »، - دەپ تۇيىندەدى ساياساتتانۋشى

قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى اسقار نۇرشا رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ «ەاەو-نىڭ باتىسقا شوعىرلاندىرىلعان جاۋابى» تۋرالى مالىمدەمەسى جاڭالىق ەمەس ەكەنىن، بۇل ساياسات ەكىنشى ونجىلدىقتا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن، مۇنداي قاجەتتىلىك تۋرالى مالىمدەمەلەر بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.  سونداي-اق ونىڭ قاتارىندا ساياسي ينتەگراتسيا ينستيتۋتتارىن قۇرۋ، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ وكىلەتتىكتەرىن نىعايتۋ سياقتى تاعى باسقا ماسەلەلەر بار. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرگە باسىمدىق بەرگەنىنە قاراماستان، ماسكەۋ مۇنداي ارەكەتتەردى بولاشاقتا دا جالعاستىرادى دەپ كۇتىلۋدە. قازاقستان رەسەيدىڭ مالىمدەمەلەرىن جوققا شىعارىپ، ادەتتەگىدەي ارەكەت ەتەدى. بۇل ماسەلەدە تەك قازاقستان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ايماقتاعى باسقا ەلدەر دە ءوز ۇستانىمدارىن قالىپتاستىرىپ، اشىق ءبىلدىرۋى ماڭىزدى. «قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جاريالاعان مالىمدەمەلەرگە ۇقساس وسىنداي قۇجاتتى ەاەو-نىڭ باسقا ەلدەرىندە دە جاسالۋى قاجەت». سونداي-اق، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ناسيحاتىنا قارسى تۇرۋ ماقساتىندا پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ ساراپتامالىق قاۋىمداستىقتارى دەڭگەيىندە بىرىڭعاي پلاتفورما قۇرۋ باستاماسى ۇسىنىلدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەي سەرىكتەس ەلدەرمەن كەلىسىلمەگەن وسىنداي بىرجاقتى مالىمدەمەلەر ءىس جۇزىندە قوعاممەن جەكە بايلانىس ارناسىن قۇردى. ولار ويىنداعىسىن ءىس جۇزىندە اسىرىلىپ جاتقانداي كورسەتتى.  رەسەي قوعامى زيۋگانوۆتى، جيرينوۆسكيدى، سولوۆەۆتى، پانكيندى جانە باسقالاردى تىڭداپ، ءوزىنىڭ ىشكى ديسكۋرسىندا ءومىر ءسۇرۋدى جالعاستىرۋدا. "رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ اۋديتورياسى قازاقستاندىق ءسىم – گە قاراعاندا الدەقايدا كەڭ بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ مالىمدەمەلەرىمىز رەسەيلىك اقپاراتتىق كەڭىستىككە باتىپ كەتەدى. «رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ اۋديتورياسى قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر كەڭ بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ مالىمدەمەلەرىمىز بوس ءسوز سياقتى بولىپ كورىنەدى. ويتكەنى رەسەيدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنە باتىپ جاتىر. 10-20 جىلدان كەيىن دە ءدىل وسىلاي بولادى. رەسەي قوعامى ورتالىق ازياعا دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتپەيدى. ونى كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق.» ، - دەيدى ساراپشى.

ەكىنشى سىن-قاتەردى اسقار نۇرشا  «ىشكى كاننيباليزم» دەپ اتادى. «رەسەي مەن بەلارۋستىڭ  ءبىر باعىتتا جۇمىس ىستەيدى دەگەن بولجام مەن  رەسەي بيزنەسىنىڭ ارمەنيا ەكونوميكاسىن تۇرالاتىپ تاستاۋى  تۋرالى پىكىرتالاستار رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق ەكسپانسياسىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن باعىتىن كورسەتەدى. ەاەو-عا كىرىگۋ ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ستراتەگيالىق اكتيۆتەرىنە باقىلاۋ ورناتۋ ارەكەتتەرىن شەكتەيتىن ىشكى تەتىكتەردى قاجەت ەتەدى »، - ءوز ويىن  ساراپشى وسىلاي تۇيىندەدى.

ونىڭ  ايتۋىنشا، رەسەيدىڭ ەاەو شەڭبەرىندە گەوگرافيالىق كەڭەيۋى جاعدايىندا قازاقستاننىڭ ەاەو-دان شىعۋى قاجەت. ول ەاەو-نىڭ اڭىزعا تولى بولاشاعىنان گورى قازىرگى تۇيتكىل ماسەلەلەرگە نازار اۋدارۋدى ۇسىندى. «ءبىز ينتەگراتسياعا كىر كەلتىرمەيمىز. ءتىپتى ونىڭ بولاشاعى تۋرالى ايتۋدان جالىقپايمىز.   ارينە، 180 ميلليون نارىققا قول جەتكىزۋ،  ەاەو مەن ەو مەن اسەان اراسىندا تولىققاندى ديالوگ قۇرۋ ماسەلەلەرى دە كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. ءبىز ونى وسىلاي ءمىنسىز كەرەمەت ەتىپ سۋرەتتەيمىز. بىراق ونىڭ جۇزەگە اسىرىلماۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ءتۇسىنۋ كەرەك. ودان دا ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەي قازىرگى بار پروبلەمالاردى تالقىلاۋ قاجەت.»

ساراپشى  رەسەيدىڭ  ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا دەگەن كوزقاراسىنا باسا نازار اۋداردى. "ماسكەۋ گەوگرافيالىق تۇرعىدان ەەۋرازيالىق ينتەگراتسيادان تىس باستامالاردى دا جۇزەگە اسىرعىسى كەلەدى. ءسايتىپ، قىتايمەن نەمەسە باتىسپەن ديالوگ جۇرگىزەدى. بۇل سەرىكتەس ەلدەر قازىردىڭ وزىندە ونىڭ "قالتاسىندا"  ال، ورتالىق ازيانى  "سىرتقى اۋلاسىنداي" ەسەپتەيدى. ياعني، ول مەملەكەتتەردى اشسام الاقانىمدا، جۇمسام جۇدىرىعىمدا دەپ بىلەدى. ولاردىڭ ەشقايدا كەتپەيتىنىنە سەنىمدى. الايدا، ءبىز وعان قاراماي ءوز كوزقاراسىمىزدى ءبىلدىرىپ،  تۇجىرىمدامامىزدى ازىرلەۋىمىز كەرەك. ەاەو بولاشاعى تەك ەرتەگى سەكىلدى ايتىلىپ، ينتەگراتسيا ءساتسىز بولعان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ نەگە باسا ءمان بەرگەن ءجون؟  وسىنى قازىردەن باستاپ تالقىلاۋعا ۇسىنۋ كەرەك».

تاسقىنبەك قابدوللا

A+ زەرتتەۋ ورتالىعى 

“The Qazaq Times”