EAEO sankciyası: Ceriktes elder üşin sınaqtar men täuekelder

2021 jılı 10 mausımda Qazaqstan, Qırğızstan, Armeniya jäne Özbekstan sarapşıları Euraziyalıq integraciya boyınşa seriktes elder üşin sınaqtar men täuekelderdi talqıladı. Oğan  Reseydiñ  EAEO-nı paydalana otırıp, öziniñ geosayasi mindetterin şeşuge wmtılğanı sebep bolğan. Osığan baylanıstı New Geopolitics Research Network, A + Analytics zertteu ortalığı döñgelek üstel wyımdastırdı. Şarağa Resey Federaciyasınıñ Sırtqı ister ministriniñ orınbasarı Aleksandr Pankinniñ Sankt-Peterburg halıqaralıq ekonomikalıq forumında EAEO batıstıq sankciyalarğa jauap beruge dayındalıp jatır degen mälimdemesi türtki boldı. Reseylik şeneunik onda kün tärtibine EAEO-ğa (elderge) qatıstı üşinşi elderdiñ jağımsız äreketterine jauap beru mäselesi qoyılğanın da atap ötti

Qazaqstannıñ Sırtqı ister ministrligi basqa memleketterdiñ sankciyalarına jauap retinde EAEO elderiniñ "şoğırlandırılğan şaraları" turalı eşqanday kelissözder jürgizbeytinin jäne Euraziyalıq integraciya organdarına tän emes funkciyalar beruge jäne birlestiktiñ sayasilandıruğa qarsı ekenin mälimdep, jedel ün qattı.

Qazaqstandıq A+Analytics zertteu ortalığınıñ jetekşisi Farhad Qasenov Resey tarapınıñ "Batıstıñ sankciyalarına şoğırlandırılğan jauap" turalı mälimdemesi Qazaqstanda teris reakciya tudırıp qana qoymay, integraciyalıq ekonomikalıq procesterdiñ"lokomotivi" bolğanın atap ötti. EAEO-nı Batısqa qarsı is-qimıl qwralı retinde paydalanudıñ osı jäne osığan wqsas äreketteri el astanasında da alañdauşılıq tuğızdı. Öytkeni özara tiimdi integraciya jobası qazir sayasi wyımğa aynaluda. Köptegen ekonomikalıq problemalar äli künge deyin şeşilmegenimen Resey sayasi mäselelerdi kün tärtibine jii şığarğısı  keledi.  Mısalı, tört erkindik (tauarlardıñ, jwmıs küşiniñ, qızmetterdiñ, kapitaldıñ qozğalısı) tolıq saqtalmaydı. Täjiribe körsetkendey, Resey tarapı jasağan köptegen jasandı byurokratiyalıq kedergilerge baylanıstı qazaqstandıq tauarlar Resey narığına kire almaydı. Al,  reseylik tauar Qazaqstan narığına oñay enedi. Bwl integraciyanıñ birjaqtı qozğalısın" körsetedi.

Qazaqstan qolaysız şarttardı wstanudı jalğastıruda. Degenmen, EAEO-ğa müşe boluına baylanıstı Qazaqstan üşin sın-qaterler men qauipterge qatıstı swraq tuındaydı. Olar köpvektorlı sayasattı toqtatuğa mäjbürleu, Batıspen sankciyalıq qarsı twruğa tartu mäseleleri.  «Resey men Belarussiya, AQŞ pen EO-men tiresedi. Biraq bwl Qazaqstanğa ne üşin qajet? Onıñ üstine, sankciyalar soğısı bizdiñ eldegi investiciyalarğa keri äserin tigizedi», - dep tüyindedi Farhad Qasenov.

Sayasi zertteuler ortalığınıñ jetekşisi Aydar Ämirebaevtıñ aytuınşa, Resey Federaciyasınıñ birqatar bastamalardı bastağanımen onı  seriktesterimen sirek kelisedi. Ol mwnıñ tüytkil mäsele ekenin atap ötti. Bwl tek sankciyalar mäselesine ğana qatıstı emes. Mäselen, 2015 jılı RF men QHR köşbasşıları Vladimir Putin men Si Czin'pin EAEO toğısuı turalı şartqa jäne "Bir beldeu, bir jol" bastamasına (sol kezde "Jibek jolınıñ ekonomikalıq beldeui" - ESK. avt.). Bwl rette, bwl şart EAEO boyınşa barlıq äriptestermen kelisilmegen jäne Mäskeudiñ jalğız şeşimi boldı. Belgili bolğanday, bwl uağdalastıq qazaqstandıq taraptıñ odan äri diplomatiyalıq şaralarınan keyin bir jıldan keyin EAEO memleket basşılarınıñ Astana sammitinde rastaldı. Sarapşınıñ pikirinşe, bwl ürdis Qazaqstanda alañdauşılıq tudıradı.  Öytkeni, Resey dästür boyınşa seriktester Mäskeudiñ kez-kelgen şeşimderimen kelisedi dep sanaydı. Sondıqtan, "EAEO - nıñ şoğırlandırılğan jauabı" turalı mälimdeme-Resey basşılığınıñ osınday erikti şeşimderiniñ kezekti mısalı bolıp tabıladı. Bwl qatısuşı elderdiñ sub'ektivtiligin eleuli türde şekteydi. Ol tek täuekeldi ğana emes, Qazaqstannıñ Wlttıq qauipsizdigi men ekonomikalıq täuelsizdigine qater töndiredi. Öytkeni eldiñ sırtqı sayasi Doktrinasına kümän keltiredi. RF bwrınğısınşa özin bastı basım oyınşı dep esepteydi, söytip öziniñ bastamalarınıñ jüzege asuı üşin barın saladı. Mäselen, öz seriktesterin, onıñ işinde Qazaqstandı ünemi aqtaluğa mäjbürleydi. Aydar Ämirebaevtıñ pikirinşe,  " Mwnday jayt atap aytqanda  Reseydiñ aqparattıq şabuıldarı mindetti türde toqtatıluı kerek. Qazaqstannıñ wstanımı boyınşa Mäskeu EAEO - nı sayasatqa tartpauı kerek. Sonday-aq, bizdiñ elimizdi türli qitwrtqı äreketterge jolatpauı qajet"

Sarapşı Qazaqstannıñ abaylap jürgizgen sayasatın, sonımen qatar,  Mäskeudiñ pikirine qaraylaytın sayasatkerlerdiñ, sarapşılardıñ köptigin tüsindirdi. Sonday-aq, ol Reseyge balama bola alatın jaña seriktesterdi izdeudi jandandırudı wsındı. Mısalı, postkeñestik keñistikte batıl sayasat jürgizip jatqan jäne oğan qatıstı sırtqı sayasatın teñestire alatın  el ol - Türkiya.

Meruert Mahmutova, "Qoğamdıq mäselelerdi taldau ortalığı" qoğamdıq qorınıñ direktorı: «EAEO – bizdiñ ekonomikalıq twraqtılığımızğa bastı qauip».

SİM mälimdemesi Qazaqstannıñ älemniñ iri ekonomikalarına qarsı sankciyalarğa qosıla almaytının ayqın körsetti. Bwl EAEO twtastay alğanda bizdiñ ekonomikamızdıñ şikizattıq sipatına baylanıstı tiimdi bola almaytındığın este wstaudıñ tağı bir sebebi. Onıñ üstine, bizdiñ eksport älemdik narıqtarğa, al işinara biz Reseymen birdey tauar narıqtarında bäsekeles bolatın qwbır jelileri ötedi.  Sonımen, bizdiñ eñ iri sauda seriktesimiz - EO. Sondıqtan sol kezdegi Keden odağına kiru turalı şeşim bastapqıda Qazaqstanğa payda äkele almadı.

Bizdiñ şeneunikter jaña satılım narığına şığamız degenge äbden senip alğan.   - 18 millionnıñ ornına biz 170 million alamız dep  EAEO jalpı narığın bildiredi. Biraq, eger biz ekonomika masştabı turalı aytatın bolsaq, onda bwl bastapqıda teñ emes seriktesterdiñ odağı boldı. Resey ekonomikası qazaqstandıq ekonomikadan on ese artıq.Al. Qırğız ben Belarus' ekonomikasında bwl körsetkiş tipten alşaq. Oğan tağı bir dälel - Europalıq Odaqtıñ qwrıluı. Biraq Franciya men Germaniyanıñ iri ekonomikası EO-nı qoldaudıñ auırtpalığın öz moynına aldı. Reseydiñ bizdi ekonomikalıq tiimdilikke, Qazaqstan ekonomikasınıñ jıldıq ösimi 4 payız bolatındığına belsendi türde qalay sendirgenin eske tüsirudiñ özi jetkilikti. Olardıñ esebinee senim artu bizdiñ tarapımızdan qate bolğanı anıq. Sarapşılardıñ bwl odaqtan Qazaqstan eşteñe wtpaydı degen eskertuin eşkim qwlaqqa ilmedi.  Soñğı on jıl EAEO şeñberinde kapitaldıñ, tauarlar men qızmetterdiñ erkin qozğalısı turalı barlıq kepildikter nätije bergen joq. Ol tek  manipulyaciya ekenin körsetti.

Onıñ üstine, negizgi tauar aynalımınıñ 90% ten astamı Reseydiñ ülesine tiedi. Biraq,  Qazaqstan men Reseydiñ özara saudasına qaraytın bolsaq, onda bizde ärqaşan keri  sauda balansın köruge boladı.  EAEO-qa  kirgen  jeti jıldan beri jäne Kedendik odaqtıñ on jılı işinde Reseyden keletin import kölemi ösip keledi. Odaq boyınşa mindettemeler bizdi qanşalıqtı keşiktirse, soğwrlım ekonomikalıq saldar soğwrlım qauipti boladı. Biz bwl odaqtıñ auırtpalığın köteruimiz kerek, onıñ ekonomikalıq paydası kümändi. Meniñ oyımşa, bizdiñ komissiyadağı kelissöz jürgizuşiler reseylik bastamalardı mwqiyat taldauı kerek. Endi biz EAEO-dan şığa almaytınımız anıq, biraq, eñ bolmağanda küte twrıp,  sankciyalardıñ qısımı Reseyge qalay äser etetinin bayqau kerek.Äzirge onı eseptep köru mümkin emes. Anığı sankciyalar Resey ekonomikasın bölşektep  jatqanı anıq.  Onıñ saldarın biz de  sezinetin bolamız, öytkeni eki el arasındağı ekonomika  integraciyalanıp ketken.  Biz sauda men  sayasatta ğana emes,  barlıq bağıttağı is-qimıldarımızdı üylestiru turalı kelisimderge qol qoyğanbız.

Sayasattanuşı, QR Prezidenti janındağı wlttıq qoğamdıq senim Keñesiniñ müşesi Rasul Jwmalı  älemdegi sankciyalıq rejimderdiñ tiimdiligine jasağan taldauın wsındı. Onıñ aytuınşa,  sankciyanıñ tek 30-35% – ğana naqtı nätije beredi. Sonday-aq, ol  sayasattı, täsilderdi  özgertuge mäjbürleydi.  Alayda, wzaq merzimdi jospar bolsa, sankciyalar, keybir  jağdaylardı esepke almağanda  aytarlıqtay äser etedi jäne  sayasatqa aralasuğa itermeleydi. Rasul Jwmawlıgıñ aytuınşa,  "Qazir, mısalı, Sankt - Peterburg ekonomikalıq forumınıñ nätijeleri boyınşa reseylik iri qarjıgerler, ekonomister, käsipkerler  sankciyalardıñ auır ekenin aytıp, olardı alıp tastauğa şaqıradı."

Sarapşılar  Reseyge sankciyadan 100-150 mlrd. dollar rdan tikeley zalal keletinin aytıp otır.  Sonımen qatar, Resey öz sayasatınan  Qırımnan bas tartpaytındıqtan,  sankciyalardı alıp tastauğa negiz bolmaydı. Sondıqtan sankciyalar rejimi odan äri küşeytiledi.

Qazaqstan üşin bastı mäsele Reseydiñ basqa elderdiñ esebinen sankciyalarğa qarsı küş-jigerdiñ joqtığın öteuge tırısuında. Qazirgi jağdayda Mäskeu öziniñ odaqtastarınıñ köpşiliginen ayırılıp qaldı, Sondıqtan, Qazaqstan  Resey üşin asa mañızğa ie. Ol bizden  ayrılıp qalğısı kelmeytini anıq.

EAEO-ğa keletin bolsaq, sarapşı bwl wyım eñ basınan bastap Qazaqstan üşin şığın äkeletin joba boldı, biraq oğan qatısu Resey Federaciyasınıñ qısımımen jasaldı. YAğni, mäjbürli türde boldı.  Bälkim, bwl Resey jağınan ukrainalıq scenariydiñ qaytalanu qaupin azayttı. Qazirgi uaqıtta qazaq biliginiñ odan şığu turalı mäsele qoyıp, şeşim qabıldauı ekitalay. Biraq sarapşınıñ pikirinşe, EAEO-dağı Qazaqstannıñ mindettemelerin barınşa azaytu qajet, bwl qazaqstandıq narıqtı Reseydiñ ekspansiyasınan qorğaydı.

«Endi Qazaqstannıñ EAEO-dağı mindettemelerin, Reseydiñ sankciyalar saldarınan joğaltqan 150 milliard dolların barınşa azaytudıñ mäni bar. Mümkin onıñ onnan bir böligin  ötep berui mümkin.   i (öytkeni bizde ortaq narıq, aşıq şekaralar, kedendik aymaq bar). Bwl bizdiñ memleketke tikeley ziyan, sondıqtan mindettemeler alınıp tastaluı kerek »

Ol sonday-aq azamattıq qoğam men sarapşılıq deñgeyinde EAEO-qa ob'ektivti közqaraspen diskurs qalıptastıru üşin osı taqırıpta aqparattıq-taldamalıq qoldaudı küşeytudi wsındı. «Osı uaqıtqa deyin Reseydiñ aqparattıq qısımın Qazaqstan da sezinedi. Bwl qoğamdıq pikirge äser etetindikten oğan qarsı twru kerek. Biz özimizdiñ qoğamdıq közqarasımızdı qwruımız kerek. Jağdaydı Reseydiñ ügit-nasihatına qarsı tüsindiruimiz kerek. Bwğan negiz bar, öytkeni EAEO-dağı qazirgi atmosfera oydağıday emes. Oğan orta biznes ieleriniñ de köñili tolmaydı. Sebebi, balamalı integraciya joq. Käsipkerlerge jasandı kedergiler jasaluda.» Soltüstik aymaqtan kelgen biznesmender men özge de orıs  tildi käsipkerler osılay dep otır.

Resey Federaciyasınıñ nasihatına qarsı twru üşin postkeñestik elderdiñ sarapşılıq qoğamdastıqtarı deñgeyinde birıñğay alañ qwru turalı bastama da wsınıldı.

«Reseydiñ ağalıq wstanımı, tälimgerlik stili basqa eldermen, TMD keñistiginde jäne Ortalıq Aziyada, sonımen qatar EAEO-da orın aladı.  Sondıqtan birıñğay platforma qwru üşin seriktestermen baylanıs ornatu qajet. Aqparattıq ıqpaldıñ ornın toltırıp, oğan qarsı twrukerek », - dep tüyindedi sayasattanuşı

Qazaqstandıq sayasattanuşı Asqar Nwrşa Resey Sırtqı ister ministrliginiñ «EAEO-nıñ Batısqa şoğırlandırılğan jauabı» turalı mälimdemesi jañalıq emes ekenin, bwl sayasat ekinşi onjıldıqta jüzege asırılıp jatqanın, mwnday qajettilik turalı mälimdemeler bar ekenin atap ötti.  Sonday-aq onıñ qatarında sayasi integraciya instituttarın qwru, Euraziyalıq integraciyalıq qwrılımdardıñ ökilettikterin nığaytu siyaqtı tağı basqa mäseleler bar. Qazaqstannıñ ekonomikalıq müddelerge basımdıq bergenine qaramastan, Mäskeu mwnday äreketterdi bolaşaqta da jalğastıradı dep kütilude. Qazaqstan Reseydiñ mälimdemelerin joqqa şığarıp, ädettegidey äreket etedi. Bwl mäselede tek Qazaqstan ğana emes, sonımen qatar aymaqtağı basqa elder de öz wstanımdarın qalıptastırıp, aşıq bildirui mañızdı. «Qazaqstannıñ Sırtqı ister ministrliginiñ jariyalağan mälimdemelerge wqsas osınday qwjattı EAEO-nıñ basqa Elderinde de jasaluı qajet». Sonday-aq, Resey Federaciyasınıñ nasihatına qarsı twru maqsatında postkeñestik keñistiktegi elderdiñ saraptamalıq qauımdastıqtarı deñgeyinde birıñğay platforma qwru bastaması wsınıldı.

Onıñ aytuınşa, Resey seriktes eldermen kelisilmegen osınday birjaqtı mälimdemeler is jüzinde qoğammen jeke baylanıs arnasın qwrdı. Olar oyındağısın is jüzinde asırılıp jatqanday körsetti.  Resey qoğamı Zyuganovtı, Jirinovskiydi, Solov'evti, Pankindi jäne basqalardı tıñdap, öziniñ işki diskursında ömir sürudi jalğastıruda. "Reseylik sayasatkerlerdiñ auditoriyası qazaqstandıq SİM – ge qarağanda äldeqayda keñ bolğandıqtan, bizdiñ mälimdemelerimiz reseylik aqparattıq keñistikke batıp ketedi. «Reseylik sayasatkerlerdiñ auditoriyası Qazaqstan Sırtqı ister ministrligimen salıstırğanda edäuir keñ bolğandıqtan, bizdiñ mälimdemelerimiz bos söz siyaqtı bolıp körinedi. Öytkeni Reseydiñ aqparattıq keñistigine batıp jatır. 10-20 jıldan keyin de dil osılay boladı. Resey qoğamı Ortalıq Aziyağa degen közqarasın özgertpeydi. Onı kütudiñ qajeti joq.» , - deydi sarapşı.

Ekinşi sın-qaterdi Asqar Nwrşa  «işki kannibalizm» dep atadı. «Resey men Belarus'tıñ  bir bağıtta jwmıs isteydi degen boljam men  Resey biznesiniñ Armeniya ekonomikasın twralatıp tastauı  turalı pikirtalastar Reseydiñ ekonomikalıq ekspansiyasınıñ belsendiligi men bağıtın körsetedi. EAEO-ğa kirigu bizdiñ elderimizdiñ strategiyalıq aktivterine baqılau ornatu äreketterin şekteytin işki tetikterdi qajet etedi », - öz oyın  sarapşı osılay tüyindedi.

Onıñ  aytuınşa, Reseydiñ EAEO şeñberinde geografiyalıq keñeyui jağdayında Qazaqstannıñ EAEO-dan şığuı qajet. Ol EAEO-nıñ añızğa tolı bolaşağınan göri qazirgi tüytkil mäselelerge nazar audarudı wsındı. «Biz integraciyağa kir keltirmeymiz. Tipti onıñ bolaşağı turalı aytudan jalıqpaymız.   Ärine, 180 million narıqqa qol jetkizu,  EAEO men EO men ASEAN arasında tolıqqandı dialog qwru mäseleleri de kün tärtibinen tüsken emes. Biz onı osılay minsiz keremet etip suretteymiz. Biraq onıñ jüzege asırılmauı mümkin ekenin de tüsinu kerek. Odan da uaqıttı bosqa jibermey qazirgi bar problemalardı talqılau qajet.»

Sarapşı  Reseydiñ  Euraziyalıq integraciyağa degen közqarasına basa nazar audardı. "Mäskeu geografiyalıq twrğıdan Eeuraziyalıq integraciyadan tıs bastamalardı da jüzege asırğısı keledi. Säytip, Qıtaymen nemese Batıspen dialog jürgizedi. Bwl seriktes elder qazirdiñ özinde onıñ "qaltasında"  Al, Ortalıq Aziyanı  "sırtqı aulasınday" esepteydi. YAğni, ol memleketterdi aşsam alaqanımda, jwmsam jwdırığımda dep biledi. Olardıñ eşqayda ketpeytinine senimdi. Alayda, biz oğan qaramay öz közqarasımızdı bildirip,  twjırımdamamızdı äzirleuimiz kerek. EAEO bolaşağı tek ertegi sekildi aytılıp, integraciya sätsiz bolğan jağdayda ne isteu kerek? Nege basa män bergen jön?  Osını qazirden bastap talqılauğa wsınu kerek».

Tasqınbek Qabdolla

A+ zertteu ortalığı 

“The Qazaq Times”