فوتو: platon.asia

رەسەيدە ورىن العان ءىرى ساياسي جاعدايلاردان كەيىن كرەملگە ەۋرووداقتىڭ عانا ەمەس، امەريكانىڭ دا پوزيتسياسى وزگەرە باستادى. ەكونوميكالىق سانكتسيالار قۇرساۋىندا قالعان رەسەي ءۇشىن بريۋسسەلدە جاڭا ستراتەگيا جۇزەگە اسپاق. ال اۆتوريتار بيلىك ۇستانعان اگرەسسيالىق ساياساتتىڭ ەۋرواتلانتيكالىق ايماققا اسەرىنەن قاۋىپتەنگەن ناتو ەلدەرى بۇل جولى رەسەيلىك ۆەكتوردىڭ باعىتىن قايتا قاراماق. دەمەك، الداعى ۋاقىتتا باتىس ساياساتىنان قانداي دا ءبىر وزگەرىستەر كۇتۋ كەرەك پە؟

جاقىندا ەۋروپالىق وداق رەسەيمەن ساياسي قاتىناستار تۋرالى ستراتەگيالىق پىكىرتالاس جۇرگىزبەك. بۇل ماسەلەنى ەۋروپا تاراپى اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەنمەن دە تالقىلايدى. بۇل ستراتەگيالىق پىكىرتالاستىڭ كۋلميناتسياسىنا 25-26 ناۋرىزدا ەۋرووداق سامميتىنەدە نۇكتە قويىلۋى كەرەك ەدى. بىراق Covid-19 شتامدارىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ەۋروپالىق كەڭەستىڭ باسشىسى چارلز ميشەل مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ بەينەكونفەرەنتسياسىن وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.

بەينەكونفەرەنتسيا قارساڭىندا ميشەل ۆلاديمير پۋتينگە ءبىر شارت قويدى: ەگەر رەسەي مينسك كەلىسىمدەرىن ورىنداۋدا ناتيجە كورسەتسە، باتىس ەلدەرىنە قارسى گيبريدتى جانە كيبەرشابۋىلداردى توقتاتىپ، ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ پرينتسيپىنە باعىنسا عانا ەۋرووداق رەسەيگە قاتىستى ۇستانىمىن وزگەرتەدى.

سونىمەن، 25 ناۋرىزدا وداققا مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارى رەسەيگە قاتىستى ساياسي ۇستانىمدارىن ءىشىنارا دەڭگەيدە جانە اق ءۇي باسشىسى دجو بايدەنمەن بىرگە تالقىلايدى.

ەۋروپادان الىستاپ، قىتايعا بەت بۇرۋ

اقپاننىڭ باسىندا ەو-نىڭ سىرتقى ساياسات جونىندەگى جوعارعى وكىلى جوزەپ بوررەل ماسكەۋگە ساپارلاي باردى. كەيىن سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى ەو كەڭەسىنىڭ وتىرىستارىندا رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى ءجيى تالقىلاي باستادى. ەۋرووداق وكىلى بۇل جونىندە: «رەسەي ەو-عا قارسى ۇستانىمدى تاڭداعانى انىق. رەسەيدە دە، شەشەنستاندا دا، ودان تىس جەرلەردە دە ادام قۇقىقتارى كۇننەن كۇنگە تاپتالىپ جاتىر. رەسەي بيلىگى بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە قۇلىقسىز ەكەنىن كورسەتتى. ياعني رەسەي اۆتوريتارلىق مەملەكەت باعىتىن تاڭداپ، ەۋروپادان الىستاپ بارا جاتىر. ەۋروپا بۇدان قورىتىندى شىعارۋى كەرەك»، – دەدى.

ءبىر قىزىعى، باتىس ەلدەرى بەيجىڭ مەن ماسكەۋگە ادام قۇقىقتارىن بۇزىپ، بيلىكتى سىناعانداردى قۋدالاعان ءۇشىن سانكتسيا سالىپ جاتقان تۇستا قىتاي جانە رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەزدەستى. ولار مالىمدەمەسىندە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرىنىڭ ءسامميتىن وتكىزۋگە شاقىردى. وسىلايشا، جاھاندىق تەكە-تىرەس قىتاي مەن رەسەيدى ءوزارا وداقتاس بولۋعا يتەرمەلەدى.

ۇزاق ۋاقىتتان بەرى قىتاي مەن رەسەي ورتاسىندا ساياسي-اسكەري وداقتىڭ قۇرىلۋى تۋرالى ءتۇرلى پىكىرلەر تالاستى كۇيدە كەلە جاتقان. ەكى ەل اراسىنداعى سەنىمسىزدىك جانە وداقتاسۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىن بىرقاتار مۇددە قايشىلىقتارى تۋرالى دا سايتىمىزدا كولەمدى ساراپتامالار جازىلعان بولاتىن. دەگەنمەن، اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ دەموكراتياعا قارسى بەيجىڭ مەن ماسكەۋگە باعىتتالعان شەكتەۋ، تەجەۋ شارالارى بۇل ەكى وڭىرلىك باقتالاس ەلدىڭ ءوزارا ىنتىماقتى تەرەڭدەتۋىنە تۇرتكى بولعانداي.

باتىستىڭ رەسەيگە قاتىستى 5 قاعيداسى

2016 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاۋى ۋكراينانىڭ ودان ءارى تۇراقسىزدانۋىنا اكەپ سوقتى. الەم ەلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارعان وقيعادان كەيىن اقش پەن ەۋرووداقتىڭ رەسەيگە قاتىستى پرينتسيپتەرى وزگەردى. ءبىرىنشى كەزەكتە مينسك كەلىسىمىنە قول قويىلدى.

ەۋروپا ءۇشىن رەسەيلىك ۆەكتوردىڭ ەكىنشى قاعيداتى رەتىندە «شىعىس ارىپتەستىگى» جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن بايلانىستى ناقتىلاۋ بولدى. ستراتەگيانىڭ ءۇشىنشى تارماعى – ەۋرووداقتىڭ قاۋىپ-قاتەرلەرگە، اتاپ ايتقاندا، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك نەمەسە گيبريدتىك سوعىس ماسەلەلەرىنە تۇراقتىلىعىن كۇشەيتۋ. ال سوڭعى تارماق رەسەي فەدەراتسياسىنداعى ازاماتتىق قوعامدى قولداۋ، ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىنە باعىتتالعان.

ەۋرووداق ءۇشىن رەسەيگە قاتىستى بىرىڭعاي ۇستانىمنىڭ جوعىن ەسكەرسەك، جوعارىدا اتالعان بەس قاعيدات مىنا تارماقتارمەن تولىقتىرىلۋى ءتيىس: رەسەيدىڭ حالىقارالىق جانە ادام قۇقىقتارىن بۇزۋ ارەكەتتەرىنە قارسى شارالار قولدانۋ; ەو-عا قىسىمدى كۇشەيتۋىن تەجەۋ.

كەي ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەۋرووداق باسشىلىعىنىڭ ۇستانىمى پۋتين ءۇشىن ەرەكشە ءرول اتقارمايدى. ياعني رەسەيگە قارسى اگرەسسيۆتى ساياسات جۇرگىزۋ ءۇشىن ونىڭ قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى، قاۋىپسىزدىك شارالارى جەتكىلىكسىز. سوندىقتان دا ەۋرووداق بىرىڭعاي ىشكى پوزيتسياسىن ناقتىلاۋى ءتيىس.

سانكتسيا قۇرساۋىندا

سكريپالدار مەن كرەمل سىنشىسى ناۆالنىي ۋلانعاننان كەيىن اقش رەسەيگە قارسى سانكتسيانىڭ جاڭا لەگىن باستادى. ەۋرووداق تا قاراپ قالعان جوق. ال اقش ۇلتتىق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ رەسەيگە قاتىستى بايانداماسى جاريا بولعاننان كەيىن، ماسكەۋ كەزەكتى مارتە سانكتسيا استىندا قالدى. دجو بايدەننىڭ ءپۋتيندى «قاندىقول» دەپ ەسەپتەۋى دە امەريكا-رەسەي بايلانىسىنا سىزات ءتۇسىردى.

18 ناۋرىزدا اقش ساۋدا دەپارتامەنتى سەرگەي سكريپال مەن يۋليا سكريپال جانە الەكسەي ناۆالنىيدىڭ ۋلانۋىنا بايلانىستى رەسەيمەن ساۋدا-ساتتىقتا جاڭا شەكتەۋلەردى قاتايتتى. وعان سايكەس، اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتىسى بار تاۋارلار مەن تەحنولوگياسىن رەسەيگە ەكسپورتتاۋدى توقتاتادى. ماسەلە قورعانىس سالاسىندا قولدانىلاتىن ونىمدەر مەن ءتۇرلى ماقساتتا قولدانىلۋى مۇمكىن تاۋارلار جونىندە بولىپ وتىر. سونىڭ سالدارىنان رەسەيدىڭ اۆياتسيا جانە عارىش سالاسى ءىرى ماسەلەگە كەزىگۋى مۇمكىن.

سكريپالدار وتباسى ۋلانعاننان كەيىن امەريكا بيلىگى حيميالىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى 1991 جىلى قابىلدانعان زاڭ اياسىندا ەكى سانكتسيا سالعان. ناۆالنىيدىڭ ۋلانۋىنا بايلانىستى بىلتىر تامىز ايىندا جانە بيىل ناۋرىز ايىندا سوعان ۇقساس شارالار قولدانىلدى. قارا تىزىمگە بىرقاتار جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار ەنگەن، اراسىندا رەسەيلىك عىلىمي ينستيتۋتتار دا بار.

ءوز كەزەگىندە كرەملدىڭ اقش پەن ەۋرووداق ۇستانىمدارىنا قاتىستى رەاكتسياسى دا تاڭقالدىرعان جوق. بۇل جولى دا رەسەي ءوز تاراپىنا باعىتتالعان كۇدىكتەر مەن مالىمدەمەلەردى تۇبەگەيلى جوققا شىعارىپ، سانكتسيا قۇرساۋىندا قالعان سەرىكتەسى قىتايعا بەت بۇرا باستادى.

"The Qazaq Times"