بايدەن مەن ءپۋتيننىڭ ءسوز قاعىسۋى: بايدەن رەسەيگە قانداي ساياسات ۇستانۋى مۇمكىن؟

اقش-تاعى سايلاۋ ناتيجەسى بەلگىلى بولعانىمەن، كىمنىڭ پرەزيدەنت بولارى تارتىستى كۇيدە قالعانداي. بۇدان بۇرىن سايتىمىزدا ەگەر اقش-تىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى جوزەف بايدەن بولسا، ونىمەن قىتايمەن قانداي مامىلەدە بولاتىنى تۋرالى ساراپتاما جاريالانعان بولاتىن (مىنا سىلتەمەدەن وقي الاسىز: https://qazaqtimes.com/article/81130). ارينە، اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىن ءبىر عانا پرەزيدەنت بەلگىلەي المايدى جانە ۋاشينگتوننىڭ سىرتقى ساياساتى قىتايمەن عانا شەكتەلمەيدى. دەسە دە، قۇراما شتاتتار قىتاي مەن رەسەيدى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق قارسىلاسى دەپ اشىق اتاپ قويعان. سوندىقتان دا الەم جۇرتشىلىعى اق ءۇي باسشىسىنىڭ ماسكەۋ جانە بەيجىڭمەن قارىم-قاتىناسىنا باسا نازار اۋدارادى. ولاي بولسا جو بايدەن پرەزيدەنت بولسا پۋتينمەن مامىلەسى قانداي بولماق؟

كىشى بۋش تا، باراك وباما دا اق ۇيگە كىرگەننەن كەيىن پۋتينمەن جەكە-قارىم قاتىناسىن بارىنشا جاقسارتىپ، سول ارقىلى اقش-رەسەي قاتىناسىن دامىتۋعا تىرىسىپ كورگەن. بىراق، ول ەكەۋىنىڭ دە پۋتينگە دەگەن كوزقاراستارى تەزدەن وزگەرىپ سالا بەرگەن.  ايتالىق، كىشى بۋش پۋتينمەن العاشقى كەزدەسۋى تۋراسىندا: «مەن ونىڭ كوزىنە تىكە قارادىم، ول ماعان تۋراشىل جانە وزىنە سەنىمدى ادامداي كورىندى. مەن ونىڭ جۇرەگىن جاقسى بىلەتىندەيمىن»، – دەگەن ەدى، سوڭىندا ولاي بولماي قالدى. ال، وباما دا ءپۋتيندى جاقىن تارتىپ كورگەن، 2014 جىلعى قىرىم تۇبەگىن اننەكسيالاپ العاننان كەيىن كۇدەرىن مۇلدەم ءۇزدى.

بايدەن وباما تۇسىندا ۆيتسە-پرەزيدەنت بولا وتىرىپ، رەسەيمەن مامىلەنى جاقسارتۋ باستاماسىن قولداعانداردىڭ جانە سوعان اتسالىسقانداردىڭ ءبىرى. بىراق، پرەزيدەنت بولىپ كەلسە سول اۋەلگى جولىن جالعاستىرا قويۋى ەكىتالاي. بۇنى ءبىز ايتپادىق، بايدەنگە جاقىن ديپلوماتتار مەن سول توڭىرەكتەگى ساياساتتانۋشىلار ايتقان ەكەن.

بايدەننىڭ رەسەيگە دەگەن قاباعى وباما تۇسىنداعىداي بولمايتىنىن ءوزىنىڭ سايلاۋالدى سوزدەرىنەن دە كورسەك بولادى. ءبىر اي بۇرىن بايدەن: «مەنىڭ ويىمشا، رەسەي – ءبىزدىڭ قارسىلاسىمىز، مەن سولاي ويلايمىن» دەگەن ءسوزىن CNN-گە ايتىپ ەدى. ال، قىتاي جايىندا «باسەكەلەس، ناعىز باسەكەلەس» دەگەن. ونىڭ  ترامپتى «پۋتينگە قارسى السىزدىك تانىتتىڭ» دەپ ايىپتاعان جەرى دە بار. بىراق، بۇعان ترامپتىڭ «رەسەيگە مەنەن ارتىق قاتال بولعان امەريكا پرەزيدەنتى بولعان جوق» دەگەن جاۋابى بار. سۇيتكەن ترامپ رەسەيلىك وپپوزيتسيونەر ءناۆالنىيدىڭ ۋلانۋىنا بايلانىستى كەسكىندى پىكىر ايتپادى ءداى، بايدەن بولسا بىردەن رەسەي بيلىگىن ايىپتاپ پىكىر بىلدىرگەنى بار.

سولاي دا، پرەزيدەنتكە ۇمىتكەر رەتىندە قاتقىل پىكىر ايتۋ باسقا دا، پرەزيدەنت رەتىندە ساياسي سالماقتى كوتەرە تۇرىپ جۇزەگە اسىرۋ مۇلدە باسقا ەكەنى ءمالىم. پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن دە ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلامالارىنان اينىماعان پرەزيدەنت بولعان ەمەس، بولمايدى دا. ەگەر سايلاۋ الدى سوزدەرىنە ەڭ جاقىن پرەزيدەنتتەردى باعالاسا ترامپتىڭ ءباسى جوعارى دەۋگە دە بولادى. اقش پەن الەم حالقىنا قانشالىقتى پايداسى، الدە زيانى بولعانى ءوز الدىنا، الايدا، ترامپتىڭ سايلاۋ الدىندا ايتقان كەيبىر باسقا قونا بەرمەيتىن جوبالارىن جولعا قويعانى بار، ايتالىق مەكسيكا شەكاراسىنا قورعان تۇرعىزۋ، قىتايعا قاتاڭ ساياسات ۇستانۋ، ت.ب. بايدەننىڭ ايتقاندارىنا قاراپ پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن رەسەيگە قاتاڭ بولادى دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن.

بايدەن مەن ءپۋتيننىڭ ارا-قاتىناسىنا كەلسەك، ەكەۋى بۇدان بۇرىن دا كەزدەسكەن ساياساتكەرلەر. عالامتور الەمىنەن «پۋتين-بايدەن» دەگەن سوزبەن قۋالاي وتىرىپ، ەكەۋىنىڭ كەزدەسۋىنەن كەيىنگى بايدەننىڭ پىكىرىن دە تاپتىق. سوناۋ، 2011 جىلى بايدەن The New Yorker باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا  پۋتينمەن كەزدەسۋى تۋرالى ءبىر ۇزىك ءسوز ايتا كەتىپتى. ونىمەن ءبىر كەزدەسۋدە دەيدى بايدەن: «مەن سەنىڭ كوزىڭە قاراپ وتىرىپ، رۋحىنىڭ بار ەكەنىنە سەنە الماي وتىرمىن»، – دەگەن ەكەن. سوندا پۋتين وعان كۇلە سويلەپ: «ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇسىنەمىز»، – دەپتى. ساياسات ارەناسىنىڭ ويىنشىلارى اراسىنداعى بۇنداي ءسوز جۇمباقتار، ءتىل قاعىستار كوپ نارسەدەن حابار بەرسە كەرەك.

جالپى بايدەن مەن پۋتين ارا-قاتىناسىنىڭ قانداي ەكەنىن تاپ باسىپ ايتىپ بەرەتىن باعالاۋ جوق، ءبىر-ءبىرىن ونشا جاقسى كورمەيتىنىن، تەك ەكەۋىنىڭ امان-سالەمى عانا ءتۇزۋ ەكەنىن بىرەر اقپارات قۇرالىندا جازىلىپتى. جەكە قارىم-قاتىناسى ونشا ەمەس، وعان قوسا وباما تۇسىنداعى رەسەيگە باعىتتالعان سانكتسيالار بار، مۇنداي جاعدايدا اقش-رەسەي قارىم-قاتىناسىن جاقسارتۋ قيىن. بايدەن تۇسىندا رەسەيدى جان-جاقتان كۇشتى قىسىمعا الماسا دا، دەموكراتيالىق تالاپتاردى كۇشەيتەدى دەپ سەنەتىندەر كوپ.

“The Qazaq Times”