ىندەت باقىلاۋعا الىنعانىمەن قاتاڭ شەكتەۋ جالعاسۋدا: شىڭجاڭدا نە بولىپ جاتىر؟

شىلدەنىڭ 27-ءسى قىتاي بيلىگى شىڭجاڭدا ەپيدەميانىڭ ەكىنشى تولقىنى باستالعانىن العا تارتىپ، اۆتونوميالى رەگيونداعى قالالاردى جاۋىپ، ميلليونداعان ادامداردى وقشاۋلايتىن اۋقىمدى شارالاردى ەنگىزدى. شەنەۋنىكتەر جۇرتشىلىققا «سوعىس كۇيىندەگى» ءتارتىپتى ساقتاۋ تۋراسىندا ۇگىت جۇرگىزدى جانە تۇرعىن ءۇي ەسىكتەرىنە دەيىن جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ ءمورى باسىلعان قاعازداردى جاپسىرىپ، ءجۇرىس-تۇرىستى قاتاڭ شەكتەدى.

دەگەنمەن، سوڭعى بىرەر اپتادا شىڭجاڭدا ىندەت جۇقتىرعان ەشقانداي جاعداي تىركەلمەسە دە قاتاڭ كارانتين شاراسى الىنعان جوق. وبلىس، اۋدان، اۋىل ارالىق جولدار تەگىس جابىق، ءتىپتى ءبىر ۇيدەن ەكىنشى ۇيگە بارۋعا دا شەكتەۋ قويىلعان كۇيدە قاتىپ-سەمىپ تۇر. ورتا-شاعىن بيزنەس كارانتين كەزىندە تۇراقتى كىرىستەرىنەن ايرىلعانى بەلگىلى. ۇكىمەتتىڭ ورتا-شاعىن بيزنەستى قولداۋ باعدارلامالارىنا قاراماستان، شاعىن جەكە كاسىپكەرلەر ون مىڭداعان يۋان كىرىستەرىن جوعالتتى.

الايدا، وڭىردەگى تۇرعىندار ءوز نارازىلىعىن بىلدىرۋگە جۇرەكسىنەدى، اسىرەسە از ساندى ۇلت وكىلدەرى ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە مۇلدە دارمەنسىز. ونىڭ سەبەبى بەلگىلى – سوڭعى بىرنەشە جىلدا شىڭجاڭدا جۇرىلگەن باسىپ-جانشۋ، يدەولوگيالىق شەكتەۋ وڭىردەگى از ساندى ۇلتتاردىڭ دەربەس كوزقاراستارىن ابدەن تۇنشىقتىرىپ جىبەرگەن. سوعان قاراماستان الەۋمەتتىك جەلىلەردە جانە شەتەلدىك باق-قا ۇكىمەتتىڭ شەكتەۋ شاراسى تىم قاتاڭ ەكەنىن ايتقاندار دا بار. بىراق، بايقاعانىمىزداي سونىڭ كوبى تەك حان (قىتاي) ۇلتىنان. قىتايدا كەڭىنەن تانىمال الەۋمەتتىك جەلى پلاتفورماسى Weibo-دا ۇرىمجىلىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ نارازىلىعىن بايقاۋ قيىن ەمەس. «بۇل قالا ما، تۇرمە مە؟» دەگەن پىكىرلەر دە كەزدەسەدى. قىتايدىڭ ىندەتكە قارسى ءدارى-دارمەكتەرىنە كۇمان كەلتىرگەن تۇرعىنداردىڭ جازباسىن The New York Times باسىلىمى ەرەكشە نازارعا العان ەدى.

شۇار ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسى. فوتو: Weibo پالاتفورماسى.

وسىنداي ازداعان ادامنىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جەكەلەگەن بۇنداي نارازىلىقتاردىڭ ەشقانداي ءونىمى بولمايدى. بيلىك ءوز ازاماتتارىنىڭ پىكىرلەرىنە قۇلاق اسۋى ەكى تالاي. اسىرەسە، شىڭجاڭ جەرىندە تۇرعىنداردىڭ تالاپ-ارىزى قكپ-گە قارسىلىق، «ەكىجۇزدىلىك» دەگەن سەكىلدى ساياسي ۇراندارعا تەلىنىپ، كۇرەسكە الىنباسا، ءپوزيتيۆتى تۇرعىدا ەسكەرىلمەيدى.

ارينە، شىڭجاڭنان وزگە قىتايدىڭ ىشكى پروۆينتسيالارىندا پاندەميانىڭ العاشقى تولقىنى باقىلاۋعا الىنعاننان كەيىن ءومىر قالىپتى كۇيىنە كەلە باستادى. ءتىپتى، قىتاي بيلىگى ءوزىنىڭ ىندەتكە قارسى كۇرەس تاجىريبەلەرى ارقىلى الەمگە ۇلگى رەتىندە كورسەتكىسى دە كەلەدى. رەسمي مالىمەتتەردە شىڭجاڭداعى كەزەكتى شەكتەۋ شاراسى 4 ملن ادامدى قامتىعانى ايتىلادى. دەگەنمەن، بىلايعى مالىمەتتەر بويىنشا شىڭجاڭنىڭ باسىم كوپ اۋماعى تولىقتاي قاتاڭ رەجيمدەگى وقشاۋلاۋ كۇيىندە تۇر. ءتىپتى، كەيبىر تاۋەلسىز ساراپشىلار شىڭجاڭداعى كارانتين شاراسى ىندەتتى باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە ورتا ازيا ەلدەرىنە قىتايدىڭ ىندەتكە قارسى كۇرەس تاجىريبەسىن جوعارى ناتيجەلى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن كىرگىزىلگەن دەگەن پىكىرلەرىن دە ايتادى.

شىڭجاڭدا رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا 25 ملن ادام ءومىر سۇرەدى. كوپتەگەن جىلداردان بەرى قىتاي بيلىگى شىڭجاڭدا ازاماتتاردى باقىلاۋ جۇيەسىن تولاسسىز جەتىلدىرىپ كەلەدى. پاندەميا جاعدايىنان بۇرىن دا بيلىك شىڭجاڭداعى مۇسىلمان حالىقتاردى قاتاڭ باقىلاۋ استىندا ۇستاپ كەلە جاتقانى شىن. بۇل قىتاي بيلىگىنىڭ اتالعان ايماقتا ميلليونداعان ادامدى وزگەشە باقىلاۋ استىندا ۇستاپ تۇرعانىن كورسەتەدى. حالىقارالىق ۇيىمدار جانە بىرقاتار باتىس ەلدەرى شىڭجاڭداعى ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنان تاعى دا الاڭداۋلى.

شىڭجاڭ – قىتايدىڭ ورتا ازيامەن شەكتەسەتىن، ستراتەگيالىق ماڭىزدى ايماعى. بۇل ءوڭىر سونداي-اق قىتايداعى قازبا بايلىقتاردىڭ دا باسىم كوبىن ۇستايدى. اۆتونوميالى رەگيوندى ءتاڭىر تاۋىنىڭ سىلەمى تابيعي تۇردە ەكىگە ءبولىپ تۇرادى، وڭتۇستىگىندە ۇيعىرلار، سولتۇستىگىندە قازاقتار كوبىرەك قونىستانعان. بۇل كۇندە قىتايدىڭ ەلىمىزبەن شەكارالاس بۇل اۋماعى الەمدەگى ادام قۇقىعى اۋىر دارەجەدە بۇزىلعان ايماق سانالادى. بەيجىڭنىڭ ايماقتاعى ساياساتى اقش پەن ەو ەلدەرىنىڭ نارازىلىعىنا ۇشىراۋدا. ءبىر اپتا بۇرىن شەتەلدەگى ۇيعىر اقپارات كوزدەرى قىتاي بيلىگىن شىڭجاڭدىق از ۇلتتاردى ۆاكتسينا سىناعىنىڭ نىسانىنا اينالدىردى دەپ ايىپتاعان مالىمەتتەردى دە تاراتتى. شىڭجاڭداعى كارانتيندىك باقىلاۋ ۇزارعان سايىن شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارى، حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى وڭىردەگى ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنان الاڭداي باستادى.

“The Qazaq Times”