مالايزيا قىتايعا بەت بۇردى ما؟

وتكەن سەنبىدە نيۋ-يوركتە BenarNews ينتەرنەت-پورتالىنىڭ سۇحباتىن قابىلداعان مالايزيا پرەمرەى ماحاتحير مالايزيانىڭ قىتايعا قاتىستى ۇستانىمدارى تۋرالى پىكىرلەرىمەن بولىسكەن. ونىڭ ايتۋىنشا، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى جانە شىنجاڭ ماسەلەسى بويىنشا مالايزيا قىتايمەن قايشىلىققا كەلۋدى قالامايدى.

94 جاستاعى ساياساتكەر ماحاتحير وسىدان بۇرىن مالايزيانىڭ قىتايمەن قارىم-قاتىناس ماسەلەسىندە وزىنە ءتان جولدى تاڭداۋى كەرەك دەگەندى ايتىپ كەلگەن. ول ءتىپتى اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ «حۋاۆەي» جانە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسىنىڭ قاۋىپ-قاتەرلەرى تۋرالى ەسكەرتۋلەرىن قابىلداي المايتىنىن دا بىلدىرگەن.

وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى داۋلى ماسەلەسىندە مالايزيا كوپتەگەن جىلدار بويى قىتاي ارەكەتتەرىن قاتاڭ سىنعا الىپ كەلگەن. بىراق، سوڭعى جىلدارى مالايزيا ۇكىمەتى بەيجىڭگە قارسى سىن-ايىپتارىن باسەيتتى. ءتىپتى، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاقسارعانىن كورسەتىپ، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى داۋلى ماسەلەسىندە بەيجىڭمەن ورتاق ديالوگقا كەلەتىنىن دە اڭعارتتى. ەكى ەل اراسىندا بۇدان بۇرىن، ياعني وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ماڭىزدى كەلىسىمدەر دە جاسالدى. ناتيجەسىندە قىتاي مالايزيانىڭ ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارىنا ميللياردتاعان دوللار كولەمىندە ينۆەستيتسيا سالۋعا كەلىسكەن.

مالايزيا پرەمەر-ءمينيسترىنى سوزىندە: «مالايزيا مەن قىتاي ەكى مىڭ جىلدان بەرى ءتۇرلى قايشىلىقتى جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى، مالايزيا قىتايمەن بايلانىستا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلەدى، سوندىقتان دا قىتاي قاۋپىنەن امان قالىپ كەلگەن. ءبىز كۇش-قۋاتىمىز جوق كەزدە قىتايعا قارسى تۇرۋدىڭ امالىن ىزدەمەيمىز، باسقا تاسىلدەرگە كوشەمىز»، – دەگەن. ول «ساتسىزدىككە باستايتىن باتىل قادامنان كورى، قارقىنى ءالسىز بولسا دا باسقا تاسىلدەردى تاڭداعان ءجون» دەپ قارايدى.

مالايزيا سىندى شاعىن ەلدىڭ ازيالىق دەرجاۆا سانالاتىن قىتايمەن تەڭ قارسىلىققا كەلۋگە دارمەنسىز بولىپ وتىرعانىن ايتقان ماحاتحير: «ءتىپتى قىتاي كەمەلەرى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە مالايزياعا ءتان سۋ ايدىندارىندا مالايزيانىڭ رۇقساتىنسىز مۇناي-گاز بارلاۋ ىستەرىمەن اينالىسۋدا. ءبىز ولاردىڭ ( قىتايلىق كەمەلەردىڭ) ارەكەتتەرىن باقىلاپ، ەسەپ بەرەمىز، بىراق، ءبىز ولاردى قۋىپ شىعۋعا، قارسى تۇرۋعا ارەكەت ەتپەيمىز»، – دەيدى.

ول جانە سۇحبات بارىسىندا مالايزيا شىنجاڭ ماسەلەسى بويىنشا قىتاي ساياساتىنا قارسى كەلمەيدى. سەبەبى، بۇل بەيجىڭنىڭ مالايزياعا قىسىمىن كۇشەيتۋى مۇمكىن. «ءبىز قىتايعا قارسى ەمەسپىز، سەبەبى، قىتاي مالايزيا ءۇشىن جامان ەمەس»، – دەيدى 94 جاستاعى ساياساتكەر.

ال، بۇۇ مالىمەتىندە قىتاي ۇكىمەتى شىنجاڭ جەرىندەگى ساياسي لاگەرلەردە (بەيجىڭ «قايتا تاربيەلەۋ نەمەسە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى» دەپ اتايدى) 1 ميلليوننان استام مۇسىلمان ازشىلىقتىڭ قامالعانى ايتىلعان. ال، بەيجىڭ بۇل لاگەرلەردى ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ جانە ازاماتتاردى جاڭا جۇمىسقا يە ەتۋ ءۇشىن جاساپ وتىرمىز دەپ اقتالادى.

مالايزيا پرەمەرىنىڭ بۇل پىكىرى قىتاي ىقپالى بارعان سايىن ارتا تۇسكەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارتۋعا ءتيىس. قاۋىپسىزدىك پەن ەگەمەندىك كەپىلدىگى ءۇشىن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ قىتاي ماسەلەسىندەگى ورتاق ۇستانىمى مەن الىس ايماقتاعى ەلدەرمەن (ايتالىق، قىتايدىڭ شىعىسى جانە وڭتۇستىك شىعىسىنداعى ەلدەرمەن) پىكىر بىرلىگىنىڭ بولۋى اسا قاجەتتى.

“The Qazaq Times”