قىتايدىڭ تەڭىز كۇشتەرىنىڭ دامۋى ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ەلدەرىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن

قىتاي سۋ جاڭا ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىن وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە شىعارۋى مۇمكىن. بۇنداي بولجامدى سول ەلدىڭ تەڭىز كۇشتەرىن دامىتۋ قادامدارىن باقىلاپ وتىرعان بىرقاتار ەلدىڭ ساراپشىلارى ورتاعا سالدى.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قىتاي قىركۇيەك ايىنا دەيىن اسكەري رەگلامەنتتى تولىقتاۋ ءۇشىن «001» دەپ اتالاتىن جاڭادان جاسالعان ۇشاق تاسىمالداۋشى سىناقتان وتكىزبەك. ءارى ونى التى ەل اراسىنداعى تەرريتوريالىق داۋعا تولى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە اپارۋى مۇمكىن. ال، اقش-تىڭ ستراتەگيالىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، قىتاي تاعى ءبىر ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىن زەرتتەپ جاساپ جاتىر جانە ونى 2022 جىلى تەڭىزگە شىعارادى.

قىتايدىڭ تەڭىز كۇشتەرىن دامىتۋ ارەكەتتەرىن سينگاپۋر تارابى دا قالت جىبەرمەي باقىلاۋدا. سينگاپۋردىڭ حالىقارالىق ىستەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى حۋ يشان ءوزىنىڭ VOA اقپاراتتىق اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا قىتايدىڭ ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەلەرىن ورنالاستىرۋ جوباسى تۋرالى ءوز تۇسپالىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، قىتاي قازىر شىعىس قىتاي تەڭىزىنە ءبىر ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىن قويدى، ەندى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىن شىعارسا، ءۇشىنشىسى مىندەتتى تۇردە الەمگە شىعارادى. ياعني، قۇراما شتاتتىڭ ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەلەرى سەكىلدى مۇحيتتاردى ارالاپ ءجۇرىپ مىندەت وتەۋى مۇمكىن. «مەن ولار تىكەلەي بىرەۋلەرگە شابۋىل جاسايدى دەگەنگە سەنىمدى ەمەسپىن. بىراق، ولار بۇل ارقىلى وزدەرىنىڭ كۇشىن كورسەتىپ، باسىمدىققا يە بولا الادى»، – دەيدى حۋ يشان.

قىتاي قازىر الەمدەگى ءۇشىنشى ورىنداعى قۋاتتى ارمياسى بار ەل. 3,5 ملن شارشى شاقىرىم اۋماعى بار وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە قىتاي وزىنەن باسقا بەس داۋلى ەلمەن (برۋنەي، مالايزيا، فيليپپين، تايۆان جانە ۆەتنام) سالىستىرعاندا الدە قايدا قۋاتتى مەملەكەت. ونىڭ «لياونيڭ» اتتى العاشقى ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسى 2012 جىلى تەڭىز كۇشتەرىنە بەرىلدى. ول بۇرىنعى كەڭەس وداعىنان العان اۋە تاسىمالداۋشى كەمەسىنىڭ ورىنىن تولتىردى. ال، 001 دەپ اتالاتىن ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسى 2017 جىلى العا رەت تەڭىزگە شىقتى، بىلتىر رەسمي تۇردە اسكەري قىزمەتكە ارالاستى.

بىلتىر قاراشادا قىتايدىڭ رەسمي اقپارات اگەنتتىگى «سينحۋا»، قىتاي اسكەري كەمە جاساۋ زاۋىتى ءۇشىنشى ۇرپاق ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسىنىڭ قۇرىلىسىن باستاعانىن حابارلاعان ەدى. قىتاي اقپارات قۇرالدارىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ءۇشىنشى اۆياماتكا الدىنعى ەكەۋىنە قاراعاندا الدە قايدا ۇلكەن جانە قۋاتتى بولماق.

ترامپ پرەزيدەنت بولعاننان بەرى، اقش اسكەري كەمەلەرى بۇل تەڭىز الابىنا ءجيى ساپارلاپ، قىتايعا حالىقارالىق سۋ جولىن ورتاق پايدالانۋدى ەسكەرتىپ كەلەدى. ال، بەيجىڭ بيلىگى اقش كەمەلەرىنىڭ ارەكەتى قىتايدىڭ ەگەمەندىك قۇقىعىن بۇزۋ دەپ قارايدى.

اقش-تىڭ الىپ كەمەلەرى قىتايدىڭ تەڭىزدەگى باسىمدىعىنا جول بەرمەي كەلەدى. ەگەر جاڭا ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسى ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنا شىعاتىن بولسا، وندا بۇل قىتايدىڭ وسى ايماقتاعى باسىمدىعىن ارتتىرادى. ءارى،  وڭىردەگى شاعىن ەلدەردىڭ ەگەمەندىگى ءۇشىن تىڭ قاۋىپتەن دەرەك بەرەدى.

“The Qazaq Times”