وزبەكستان 2018 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ءالىپبيدىڭ لاتىن قارپىندەگى جاڭا نۇسقاسىن ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل تۋرالى "ۋزا" مالىمدەپ وتىر.

تاشكەنت مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وزبەك ءتىلى جانە ادەبيەتى جانىنان قۇرىلعان ارنايى توپ جاڭا ءالىپبيىنىڭ جوباسىن كورسەتتى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا، جاڭا نۇسقاعا اپوستروفتارمەن بىرگە دياكريتيكالىق بەلگىلەر دە ەنگىزىلمەك. وسىلايشا، جاڭا ءالىپبي وزگە دە تۇركى تىلدەرىنە جاقىنىراق، ءارى پايدالانعانعا دا ىڭعايلى بولادى دەپ مەجەلەيدى.

وزبەك ءالىپبيىنىڭ جاڭا نۇسقاسى.     Photo: Kun.uz

28 ارىپتەن، 30 بەلگىدەن تۇراتىن جاڭا الىپبيدە قازىرگى «ش» جانە «چ» ارىپتەرى «sh» مەن «ch» بولىپ ەمەس، «ş» جانە «ç» بولىپ كورسەتىلەدى. بۇدان بولەك، ساراپشىلار ӯ» مەن «ع» ارىپتەرىن ەنگىزۋ كەزىندە اپوستروفتاردان باس تارتىپ، ونىڭ ورنىنا «ŏ» جانە «ğ» ەنگىزدى.

وزبەكستاننىڭ جاڭا لاتىن ءالىپبيى نۇسقاسىندا كيريلليتسادان ەنگەن "تس" ءارپى مۇلدە الىنىپ تاستالعان. سول سەكىلدى، جاڭا الىپبيدە بۇرىنعى «نگ» دىبىسىن بەرەتىن «ng» -دا كورسەتىلگەن.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ىشىندە تۇركيا، ءازىربايجان سىندى مەملەكەتتەر لاتىن الىپبيىنە اسا ءبىر قيىنشىلىقسىز وتكەنى بەلگىلى. بىراق وزبەكستان ۇزاق جىلدار ىشىندە قوس ءالىپبيدى (كيريلليتسا جانە لاتىن) پايدالانۋدا.

وزبەكستان جازۋ تاريحىنا كوز جۇگىرتەتىن بولساق،  1917 جىلدارعا دەيىن بىزگە ۇقساس اراب ءالىپبيىن پايدالانعان. بىراق 1926 جىلى باكۋ قالاسىندا وتكەن ءى تۇركى تىلدەس حالىقتار سەزىندە قابىلدانعان شەشىم بويىنشا، كەڭەستەر وداعى قۇرامىنداعى بارلىق تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ءبىر اۋىزدان اراب الىپبيىنەن، لاتىن الىپبيىنە كوشۋى كەرەك دەگەن شەشىمىنە بايلانىستى 1930 جىلى وزبەكستان لاتىن الىپبيىنە اۋىسقان. ول كەزدە وزبەكستانعا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ اسا ءبىر قيىندىق تۋدىرماعان. ويتكەنى، سول كەزدەگى وزبەك حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ساۋاتسىز بولعان. الايدا، ارادا ون جىل وتكەن سوڭ 1940 جىلى 8 مامىر كۇنى ەل بيلىگى وزبەك سسر جوعارى كەڭەسىنىڭ ءىىى سەسسياسىندا تولىقتاي كيريلل الىپبيىنە وتۋگە بايلانىستى شەشىم قابىلداعان.

ال، وسىدان ءبىر جىل بۇرىن عانا قازاقستاننىڭ دا لاتىن ارىپىنە كوشۋگە قادام باسقانى بەلگىلى. نۇسقادان نۇسقاعا ءوتىپ، ءارتۇرلى سوزدەردىڭ جازىلۋ كەزىندە كۇلكىگە قالعان قارىپتەر، تەك ءۇشىنشى نۇسقادا عانا كوڭىل كونشىتەرلىكتەي كورىندى. بۇل تۋرالى قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ لاتىن قارپىنە نەگىزدەلگەن قازاق ءالىپبيىنىڭ سوڭعى جوباسى قىزۋ تالقىلانىپ، قوعام تاراپىنان قولداۋ تاپقاندىعىن اتاپ ءوتتى. سونىڭ قزىندە دە سىن-پىكىرلەر ءالى دە ايتىلۋدا. مەملەكەت باسشىسى قازاق ءالىپبيىن لاتىن قارپىنە كەزەڭ-كەزەڭمەن جانە جۇيەلى تۇردە كوشىرۋدىڭ ماڭىزىنا نازار اۋدارعانى بەلگىلى.

بۇعان دەيىن قازاقستان «عالىمدار وداعىنىڭ» مۇشەلەرى 2017 جىلدىڭ 26 قازانىنداعى قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى جارلىققا قاتىستى قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا اشىق حات جولداعان. وسىلايشا، عالىمدار قر پرەزيدەنتىنە لاتىن ءالىپبيدىڭ جاڭا جوباسى تۋرالى كونتسەپتسيا نەگىزدەمەسىن ۇسىنعان بولاتىن.

وزبەك اعايىندا لاتىن قارپىنىڭ جاڭا نۇسقاسىنا وتەتىن تۇستا، كيريلليتسادان ەنگەن ءوز ۇلتىنىڭ ءتول دىبىستاۋىندا جوق دىبىستاردان باس تارتۋدا. وسىندايدا ەسكە تۇسەتىنى – قازاق الىپبيىنە لاتىن قارىپتەرىن جەتكىزە الماي جاتساق تا، لاتىننىڭ "W" جانە "C" ارىپتەرىن كەرەكسىز ەتىپ قالدىرىپ، "ۋ" دىبىسىن بەينەلەيتىن دايىن تۇرعان "W"-ءدىڭ ورنىنا "Y"-دى (ۋاي) قوسىمشاسىمەن زورلاپ تاڭعانىمىز زور قاتەلىك بولىپ قالىپ بارادى. وزىنە قولايلى تىلدە سويلەۋ ءۇشىن انا تىلىنە قارسى شىعاتىن شەندى-شەكپەندى، بۇل رەتتە دە كوزى ءۇيىر بولعان قارىپكە بۇرا تارتىپ، ۇلت قامى، ءتىل بولاشاعى دەگەن ۇلت جاندىلاردىڭ، عالىمداردىڭ، حالىقتىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاي-اق قويدى.

“The Qazaq Times”