تاياۋ ون جىلدىقتا اقش-قىتاي اراسىندا سوعىس بولۋى مۇمكىن بە؟

2016 جىلعى سايلاۋدا دونالد ترامپ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەننەن بەرى، اقش-تىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتارىندا از بولماعان وزگەرىستەر تۋىلدى. اسىرەسە، سىرتقا قاراتقان ستراتەگيالىق ساياساتتارى الەمنىڭ بەتالىسىنا دا ءوز اسەرىن تيگىزدى. بۇعان دەيىن رەسەيدى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق باستى قارسىلاسى رەتىندە ساناپ كەلگەن ۋاشينگتون، قىتايدى دا بۇل قاتارعا قوستى.

انىعىندا، ترامپتىڭ جاڭا ساياساتتارى اقش-قىتاي قارىم-قاتىناسىن وزگەرتتى. قازىرگى تاڭدا، اقش پەن قىتاي اراسىندا كوپتەن قوزدانىپ جاتقان عاسىرلىق داۋلار جالىن بوپ قاۋلاي تۇسۋدە. وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى، تايۋان (تايۆان) ماسەلەسى، ساۋدا سوعىسى جانە باسقا ماسەلەلەردە قايشىلىق بۇرىنعىدان دا تەرەڭدەپ كەتتى. ەكى ەل قاتىناسىنىڭ ءدال وسىلاي دامۋىنا قاراي وتىرىپ، تاياۋ ون جىلدىقتار ىشىندە اقش-قىتاي اراسىندا سوعىس بولۋى دا مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتىلۋدا.

"اقش-قىتاي اراسىندا 15 جىل ىشىندە سوعىس بولۋى مۇمكىن"

الەم اقپارات كەڭىستىگىنىڭ ءار بۇرىشىنان كورىنىپ قالاتىن بۇنداي بولجامدى، جاقىندا ۆارشاۆادا وتكەن قاۋىپسىزدىك فورۋمىندا اقش-تىڭ بۇرىنعى جوعارى اسكەري شەندىسى بەن حودجەس تە قۋاتتادى. بىلتىر عانا جوعارى اسكەري قىزمەتتەن زەينەتكە شىققان ول فورۋمداعى سوزىندە: «مەنىڭ ويىمشا، ارينە بۇل مىندەتتى تۇردە بولادى دەگەن ءسوز ەمەس، دەسە دە، 15 جىل ىشىندە اقش پەن قىتاي اراسىندا سوعىس بولۋى ىقتيمال»، – دەدى.

بەن حودجەس. فوتو:

اقش-تىڭ ەۋروپاداعى قولباسشىلىق شتابىنىڭ بۇرىنعى كومانديرى بولعان حودجەس، اقش-قا ەۋروپالىق وداقتاستارىنىڭ كوبىرەك قولداۋى قاجەت بولاتىنىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدەن تونەتىن قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ەۋروپاداعى وداقتاستارى كوبىرەك قارجى ءبولۋى كەرەك، سەبەبى، اقش ءوزىنىڭ تىنىق مۇحيتتاعى مۇددەسىن قورعاۋعا كوبىرەك قارجى بوساتۋىنا تۋرا كەلەدى. ول جانە اقش-تىڭ ەۋروپاداعى ماسەلەلەرمەن قاتار قىتايدان تونەتىن قاۋىپكە تەڭدەي سابىلۋعا مۇمكىندىگىنىڭ جوق ەكەندىگىن دە، بولعان كۇندە دە بۇل ءونىمدى بولمايتىنىن دا اڭعارتتى.

بەن حودجەستىڭ بۇل ايتقاندارىن ساراپتاي وتىرىپ، ءبىز الداعى اقش-تىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىق بەرەتىن باعىتىن اڭعارا الامىز. ياعني، بۇدان بىلاي اقش-تىڭ تىنىق مۇحيتتاعى باستى قارسىلاسى قىتايعا كوبىرەك توسقاۋىل قويۋعا تىرىساتىنىن، ال، ەۋروپا قاۋىپسىزدىگىن ناتو-نىڭ وزگە مۇشەلەرىنە قالدىراتىنىن اڭعارتاتىنداي.

سوعىس – ەڭ سوڭعى قادام

امەريكالىق كاسىپكەرلىك ينستيتۋتىنىڭ سىرتقى قورعانىس ساياساتىنىڭ زەرتتەۋشىسى مايكل ماززا VOA-عا بەرگەن سۇحباتىندا بەن حودجەستىڭ پىكىرىن جاقتامايدى. ول سوزىندە: «شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋى مەن ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلاتىندىعى انىق بولعانداي. بىراق بۇل قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ ءسوزسىز بولاتىندىعىنا نەمەسە ءتىپتى مۇنداي قاقتىعىستارعا جول بەرەتىنىنە بىلدىرمەيدى»، – دەيدى.

ارينە، زەينەتكە شىققان اسكەري شەندى بەن حودجەستىڭ ءسوزى تۇتاس اقش-تىڭ ستراتەگياسىن ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىنى انىق بولسا دا، ونىڭ پىكىرلەرى تۇبەگەيلى نەگىزسىز ەمەس. ونىڭ ايتقانىنداي – 15 جىل ىشىندە اقش-قىتاي اراسىندا سوعىس بولماعان كۇندە دە، ەكى ەل قازىر ستراتەگيالىق باسەكەلەستىك كەزەڭىنە ءوتىپ كەتتى. ءارى، بۇل كەزەڭ بىرنەشە ونداعان جىلعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن.

اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى كۇننەن كۇنگە ۋشىقتى. فوتو: Food Business News.

قازىرگى الەم ەلدەرىنىڭ ساياساتىندا سوعىس ەڭ سوڭعى ورىندا تۇراتىنى انىق. امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ بيلىكتەرى الەمنىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ەكونوميكاسىنا جەتكەن اقىلدى ساياساتقا يە ەكەنىن ەسكەرسەك، قايشىلىقتاردى قاقتىعىسقا جىبەرمەۋگە تىرىساتىنى انىق. بۇل تۇستا ولاردىڭ قارۋ قۋاتى جاعىنان دا الەمنىڭ ءبىرىنشى جانە ءۇشىنشى ورىن يەلەپ وتىرعانىن ەسكەرۋ كەرەك. كەيبىر امەريكالىق ساراپشىلار، ءوز ەلدەرىنىڭ قالاي دا تۋىلۋى مۇمكىن سوڭعى ناتيجەلەرگە دە دايىندىعىنىڭ بولۋىن ەسكەرتەدى.

ەكى ەلدى سوعىسقا يتەرمەلەيتىن نە نارسە؟

قىتاي قارۋلى كۇشتەرى تايۋانعا جاقىن ماڭدا اسكەري جاتتىعۋدا. فوتو: Defense News.

جوعارىدا اتاپ وتكەن بەن حودجەستىڭ ءسوزى، ارينە قىتاي تارابىنان جاۋاپسىز قالمادى. كەشە قىتايدىڭ قورعانىس ءمينيسترى ۋەي فىڭحى (Wei Fenghe) بەيجىڭدە تايۋان ماسەلەسىنە بايلانىستى قاتاڭ ەسكەرتۋىن جاسادى. ول سوزىندە تايۋان ماسەلەسى قىتايدىڭ باتىل قادامدارىنىڭ ەڭ شەگىندەگى قىزىل سىزىق ەكەنىن، بۇل ماسەلەگە قايتا-قايتا سوعا بەرۋ قىتايدى بارلىق قارسى قادامداردى جاساۋعا يتەرمەلەيتىنىن ايتتى.

تايۋان ماسەلەسى اقش قانا ەمەس، قىتايمەن ديپلوماتيالىق بايلانىستاعى كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن دە ەڭ نازىك ماسەلە.  قازىرگى تاڭدا دەربەستىككە ۇمتىلىپ جاتقان تايۋان اقش-قا كوبىرەك ارقا سۇيەيدى. بۇل ءوز كەزەگىندە اقش-قىتاي قارىم-قاتىناسىن دا ۋشىقتىرا تۇسەدى. شىن مانىسىندە، ەكى مەملەكەت اراسىنداعى شيەلەنىس سول ەلدەردەگى بيلىكتەردىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى تۇسىنىستىككە ۇلاسىپ، شەشىم تابۋى دا عاجاپ ەمەس. ال، سوعىس بولىپ جاتسا وعان ءبىز اتاپ وتكەن تايۋان، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ماسەلەلەرى، تىنىق مۇحيتتاعى ىرىقتى ورىنعا دەگەن باسەكەلەستىك، ساۋدا سوعىسى – وسىنىڭ ءبارىن قامتىعان الەم قوجالىعىنا دەگەن باقتالاستىق سەبەپ بولۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”