جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە تونگەن قاتەر: يادرولىق دەرجاۆالار كەلىسىمگە كەلە الا ما؟

اقش-تىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى جون بولتون سەيسەنبى كۇنى ماسكەۋدە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەستى. ول كەزدەسۋ كەزىندە ترامپتىڭ 1976 جىلى اقش-كەڭەس وداعى اراسىندا قول قويعان يادرولىق كەلىسىمنەن باس تارتقىسى كەلەتىنىن جانە ونىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىردى.

بولتون مەن لاۆروۆ ماسكەۋدە جولىقتى. فوتو: VOA.

1976 جىلى 31 ناۋرىزدا اقش پەن كەڭەس وداعى اراسىندا يادرولىق قارۋدى سىناۋ جانە پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىم شارتقا قول قويىلعان. ءوز كەزەگىندە ترامپ رەسەيدى اتالعان شارتتى بۇزدى دەپ ايىپتاعان بولاتىن. بىراق، بۇنى رەسەي جوققا شىعارعان.  كەرىسىنشە، اقش-تىڭ ەۋروپادا ورناتقان زىمىران قورعانىس جۇيەسى اتالعان كەلىسىمشارتتى بۇزعان بولىپ سانالاتىنىن العا تارتقان ەدى.

رەسەيدىڭ ءسىم باسشىسى سەرگەي لاۆروۆ ماسكەۋ تارابى بولتوننىڭ جەتكىزگەن سالەمىن ساراپقا سالىپ بارىپ، ءبىر شەشىم قابىلدايتىنىن ايتتى. ول سوزىندە: «ءبىز بۇل تۋرالى تالاي مارتە مالىمدەمە جاساعان بولاتىنبىز. پرەزيدەنت پۋتين جاقىندا سوچيدە وتكەن فورۋمدا سويلەگەن سوزىندە دە بۇل ماسەلەنى اتاپ ءوتتى. ياعني، كەز كەلگەن ارەكەتتىڭ جاۋابى بولادى. سەبەبى، كۇش قۋاتتىڭ ءوزى ستراتەگيالىق تەڭدىك بولماق. قالاي بولعاندا دا، ءبىز كۇش پاريتەتىن ساقتايمىز. ءبىز جاھاندىق تۇراقتىلىق ءۇشىن كەپىل بولامىز ءارى، اقش-تىڭ دا بۇل جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتپاۋىن ءۇمىت ەتەمىز»، – دەدى.

بولتون دۇيسەنبى كۇنى رەسەي قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ حاتشىسى نيكولا پاترۋشەۆپەن وتكەن كەزدەسۋدە، «قىرعيقاباق سوعىس» كەزىندە قول قويىلعان ەكىجاقتى كەلىسىمنىڭ بۇگىنگى كۇندە قولدانىلمايتىنىن، ويتكەنى بۇگىنگى جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جاعدايىندا باسقا ەلدەر دە قۇرلىقارالىق باسقارىلمالى راكەتالاردى جاساپ جاتقانىن العا تارتقان.

بۇگىنگى كۇندەگى اسكەري دەرجاۆالاردىڭ الدىنعى ۇشتىگىنە كىرەتىن قىتاي اتالعان شارتقا قول قويماعان. اقش قورعانىس ۆەدومستۆولارىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قىتاي اتالعان شارتپەن شەكتەلەتىن قارۋلاردى ءوندىرۋ مەن ورنالاستىرۋدا باقىلاۋسىز كۇيدە. ال وعان تىيىم سالۋعا اقش-قا كەڭەس وداعىمەن جاساسقان يادرولىق كەلىسىم كەدەرگى كەلتىرەدى.

قىتايدىڭ يادرولىق وقتۇمسىقتارى. فوتو: VOA.

ءدال، وسى ماسەلە جونىندە قىتاي تارابى دۇيسەنبى كۇنى مالىمدەمە تاراتىپ، قۇراما شتاتتىڭ بىرجاقتى كەلىسىمنەن شىعۋى كوپتەگەن جاعىمسىز ىستەرگە اكەلىپ سوعاتىنىن، سونداي-اق، كەلىسىمنەن باس تارتۋعا قىتايدى كولدەنەڭ تارتۋى دۇرىس ەمەس دەپ ايىپتادى.

دۇيسەنبى كۇنى اق ۇيدە وتكەن ءباسپاسوز جيىنى كەزىندە، پرەزيدەنت ترامپ جۋرناليستەردىڭ اتالعان يادرولىق كەلىسىم شارت تۋرالى سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، ەگەر رەسەي، قىتاي، تاعى باسقا دا ەلدەر قۇراما شتاتتارمەن قارۋ-جاراقتارىن باقىلاۋ تۋرالى كەلىسسوز جۇرگىزبەسە، اقش-تا باسقا تاڭداۋدىڭ جوق ەكەنىن، ءوزىنىڭ يادرولىق مۇمكىندىكتەرىن جاڭارتۋعا كوپ قارجى اۋداراتىنىن ايتقان.

ول جانە ءسوزىنىڭ سوڭىندا بۇل رەسەي مەن قىتايعا جانە اقش-پەن وسى ويىندى ويناعىسى كەلەتىن كەز-كەلگەن ەلگە جاسالعان ەسكەرتۋ ەكەنىن ايتا كەتكەن.

رەسەي ماسكەۋگە كەلگەن امەريكالىق قوناققا بىردەن جاۋاپ بەرمەدى. سەبەبى، شىنىندا دا بۇل ماسەلە جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىققا ساياتىن سالماقتى تۇيىندەردىڭ ءبىرى. الايدا، رەسەي مەن قىتاي ءتۇرلى سەبەپتەردى كولدەنەڭ تارتا وتىرىپ، اقش-پەن يادرولىق قارۋلاردى باقىلاۋعا الاتىن جاڭا كەلىسىم جاساسۋدان باس تارتىپ كەلە جاتقانى ايقىن. يادرولىق ارسەنالىن جاڭارتۋ ترامپتىڭ پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن جاساعان ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى. بۇل ارينە رەسەيدىڭ دە وسىعان ۇقساس ارەكەتتەرگە باراتىنىن كورسەتەدى. بۇعان ءۇشىنشى بولىپ قىتايدىڭ دا ءوز يادرولىق قۋاتىن ارتتىرۋعا تىرىساتىنى انىق. سوندىقتان دا  بۇل ماسەلە تۋراسىندا الەمنىڭ يادرولىق ەلدەرى ورتاق كەلىسىمگە كەلۋى جانە ونىڭ ەرتەرەك بولۋى  بەيبىتشىلىك ءۇشىن، قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق ءۇشىن اسا قاجەتتى بولىپ وتىر.

“The Qazaq Times”