الماتى – جىل سايىن حالىق سانى ءوسىپ، اۋماعى كۇن ساناپ كەڭەيىپ كەلە جاتقان الىپ شاھار. حالىق كوپ جەردە قوزعالىستىڭ دا اۋىرلايتىنى بەلگىلى. كولىك كەپتەلىسى – شاھار باسشىلىعى شەشە الماي كەلە جاتقان كۇرمەۋلى ماسەلە بولىپ تۇر. بيىل جازدا كوپتەگەن كوشەلەر جوندەلدى. مۇنىسى قۋانتارلىق. بىراق بىرنەشە مەكەمەگە قاراستى اۋماقتاردىڭ ءاسفالتى ءسۇرىلىپ، ونىڭ ورىنىنا تاس تاقتايشالار توسەلگەن. ءسويتىپ، ءبىراز كولىك تۇراقتارى دا جوعالىپ كەتتى. بۇل ارينە، ءوز كەزەگىندە كەپتەلىس سانىن ارتتىردى. قالا باستىقتارى بولسا، بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىرمىز دەگەندى اڭعارتادى. سول ماقساتتا تيميريازەۆ كوشەسىندەگى ايالدامالاردىڭ ورىنىن اۋىستىرىپ، قوزعالىس باعىتتارىن وزگەرتكەن. بىراق وسى وزگەرىسكە ريزا بولعان كولىك جۇرگىزۋشىلەرىن از بايقادىق. كىممەن پىكىرلەسسەك تە، بارلىعى «تيميريازەۆ كوشەسىنىڭ بويىمەن جۇرگىمىز كەلمەي قالدى. تىم تارىلتىپ جىبەردى. ءارى اتتاپ باسساڭ – بەينەباقىلاۋ» دەپ شاعىنادى. ال قالا باسشىلىعى «وسى ارقىلى قوعامدىق كولىكتى دامىتامىز» دەپ ءمىز باقپايدى.

بۇل تۋرالى مۇرات شاكۋوۆ ەسىمدى جەلى قولدانۋشىسى دا پىكىر بىلدىرگەن.

«قاپتاعان كامەرا نە ءۇشىن كەرەك؟ قانشاما ەلدە بولىپ ءجۇرمىن، بىراق بىزدەردەگىدەي كامەرالاردى كورمەدىم. قالا ەمەس، زونادا جۇرگەن سەكىلدىمىز. تولەپ وتىرعان سالىعىمىزدىڭ ءاربىر ارتىق باسقان ميلليمەتر ءۇشىن بىزگە ايىپپۇل جازاتىن كامەراعا شىعىندالعانىن قالامايمىن. ودان دا جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعىن جاراقتاندىرسىن، باعدارشامدار ورناتسىن، جارىق جاقسىن. پاركينگتەر سالعان بولسا، كوشەدە تۇرعان كولىك تە ازايار ەدى. ال قازىر مەيلىنشە ايىپپۇلدى كوپ ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن عانا جۇمىستار ىستەلىپ جاتىر. كىم-كىمگە جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ءتۇسىنۋ قيىن: ۇكىمەت حالىق ءۇشىن بە، الدە حالىق ۇكىمەت ءۇشىن بە؟» دەپ جازادى ول.

نەگىزى، الماتى جولدارىن اقىلى ەتۋ باستاماسى بايبەك كەلگەلى، سوناۋ 2015 جىلى كوتەرىلگەن. سول كەزدىڭ وزىندە ساين كوشەسىن، شىعىس اينالما جولى مەن ءال-فارابي داڭعىلىن اقىلى ەتۋ جوسپاردا بار دەلىنەتىن. ءالى سول قاۋەسەت تاراپ كەلەدى. الايدا مۇنداي باستامامەن «جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى قاۋىمداستىعىنىڭ» باسشىسى ارسەن شاكۋوۆ كەلىسپەيدى.

«ەگەر ايتىلىپ وتىرعان قالا اۋماقتارىن اقىلى ەتىپ تاستايتىن بولسا، ماسەلە تىعىرىققا شىنداپ تىرەلمەكشى. ياعني، ادامدار شىعىس اينالما جولىمەن ازىراق جۇرەدى دە، كولىكتەر تاسقىنى قالا ىشىنە قاراي اعىلادى. ال قالانىڭ ءىشى ونسىز دا كولىككە تىعىندالىپ تۇرادى» دەيدى ول.

بىراق قالا باسشىلىعىنىڭ بۇل يدەيادان باس تارتار ءتۇرى بايقالمايدى. 2016 جىلعى مالىمدەمەسىندە قالا اكىمدىگى مەگاپوليستىڭ جەكەلەگەن ايماقتارىن اقىلى قىلۋ – ۇتىمدى شەشىم دەگەن ەدى:

«وسى ساياساتتى جۇرگىزۋ ارقىلى قالانى جەكە كولىكتەردەن تازارتىپ، ادامداردى قوعامدىق كولىكتەرگە وتىرعىزۋدى قولعا الامىز. ول جەردە ەشقانداي قورشاۋ بولمايدى. اقىلى جولدى شلاگباۋمى بار ارناۋلى جول دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك. تەك ول جەردە كولىكتەردى ەسەپتەۋىش قۇرىلعى ورناتىلادى» دەگەن ەدى قالا اكىمىنىڭ سول كەزدەگى ورىنباسارى يۋري يلين.

قالاعا كۇنىنە اۋداندار مەن اۋىلداردان بىرنەشە اۆتوبۋس جانە جەكە ترانسپورتتاردىڭ كەلەتىنى راس. سەبەبى، تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى الماتى قالاسىنداعى جۇمىستارىنا قاتىناپ ىستەيدى. ال قالالىق جولاۋشىلار ترانسپورتى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرلان ءادىلوۆ قالاعا كىرۋدى اقىلى قىلۋ ءدال قازىر قاراستىرىلىپ جاتقان جوق دەپ مالىمدەگەن. جاقىندا عانا.

«قالانىڭ شەت جاعىنان كەلەتىن كولىكتەر ءۇشىن قالاعا كىرۋدى اقىلى ەتۋ ءدال قازىرگى ساتتە قاراستىرىلىپ جاتقان جوق. الايدا حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، قالاداعى كولىك اعىنىن رەتتەۋ ءۇشىن جانە جەكە ترانسپورتتى ازايتۋ ماقساتىندا قالا جولدارىن اقىلى ەتۋ ماسەلەسى قاراستىرۋعا تۇرارلىق».

ءادىلوۆتىڭ ءا دەگەننەن نە ايتقىسى كەلگەنىن ءتۇسىنۋ قيىن. قالاعا كىرۋ جولدارىن اقىلى ەتۋ كەرەك پە، جوق پا؟ تۇسىنۋىمىزشە، بۇل ماسەلەگە اكىمدىك ءدال قازىر باس قاتىرىپ وتىرعان جوق. بىراق باس قاتىرۋعا لايىقتى پروبلەما-مىس. سولاي. ءسىرا، اكىمدىك بۇل جوبانى قاشان ءپىسىرىپ، دايىن قىلعانشا حالىققا جاريا ەتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ساناسا كەرەك. ويتكەنى كوپتەگەن كولىك جۇرگىزۋشىلەرى بۇل باستاماعا نارازى. قازىرگى تاڭداعى مالىمەت بويىنشا كۇن سايىن الماتىدا 500 مىڭ اۆتوكولىك قوزعالادى. ونىڭ 200 مىڭى – قالا سىرتىنداعى ايماقتاردان كەلەتىندەر.

ال الماتى وبلىسىندا تۇراتىن جەكە كولىك جۇرگىزۋشىسى نۇرتاس تەمىرباەۆتىڭ (اتى-ءجونى وزگەرتىلدى) ايتۋىنشا، اقىلى جول جاساۋدىڭ استارىندا مۇلدە باسقا امبيتسيا بۇعىپ جاتقان كورىنەدى.

«قالامىز ەۋروپا ەلدەرى سياقتى بولسا ءبىر ءسارى. كارى قۇرلىقتاعىداي ستاندارتقا جەتۋ ءۇشىن بىزگە ءالى كوپ ۋاقىت كەرەك. بالكىم، ول ون جىل، بالكىم جيىرما جىل. بۇل جەردە اكىمدىك حالىقتى ەكى تاپقا ءبولىپ تۇر. ءبىرى – اق، ءبىرى – قارا دەگەن سياقتى. سوندا الماتىدا تۇرعان ادامدار بىزدەن ارتىق بولعانى ما؟ وبلىستان كەلەتىن كولىكتەرگە اقشا تولەتىپ، كەپتەلىستى ازايتامىز دەۋ بەكەر اڭگىمە. كەپتەلىستى كەتىرۋگە شىنداپ كىرىسەتىن بولسا، قانشاما اينالما جولدار مەن كوپىرلەر سالۋعا بولادى. كەرەك بولاتىن بولسا كوپىردىڭ ۇستىنە كوپىر سالسىن. جولدى كەڭەيتسىن. ءتيىمدى ەرەجەلەر قابىلداسىن. مەترونى سوزسىن» دەيدى كولىك جۇرگىزۋشىسى.

الەمدىك تاجىريبەنى الىپ قاراساق، اقىلى جول جۇيەسىن ەنگىزگەن بىرنەشە قالالار تىلگە ورالادى. ولار – لوندون، ماسكەۋ، ستوكگولم، سينگاپۋر، تاعى باسقا. الايدا كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، الەۋمەت مۇنداي وزگەرىسكە بىردەن دايىن بولمايدى. راس. ونىڭ ۇستىندە قازاقستاندا. وسى اڭگىمە شىققالى بەرى «ءبىر كۇنى اۋانى دا ساتاتىن شىعار» دەگەن سىڭايدا پىكىر ايتىپ جاتقاندار بارشىلىق. جانە ولارمەن تۇبەگەيلى كەلىسپەي قويۋ تاعى بولمايدى. ء(بىزدىڭ ەل قازىر كەز كەلگەن جولمەن اقشا جاساۋعا شىنداپ كىرىستى)

اقىلى جول دەگەندە لوندون مەن ستوكگولمدى مىسال ەتە جونەلەمىز. بىراق ولار قالاي ەنگىزدى؟ ەنگىزەمىن دەگەنشە بىرنەشە جىل تىنىمسىز ماسەلەنى جان-جاقتى تالقىلادى. ستوكگولمدە ءتىپتى وسى شارۋا ءۇشىن بۇكىل حالىقتىق رەفەرەندۋم جاسالدى. بيلىك حالىققا اقىلى جولدىڭ نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن تۇسىندىرگەن. بۇل – ءتىپتى دە ۇگىتتەۋ ەمەس: وپپوزيتسيامەن، الەۋمەتتىك قىزمەن وكىلدەرىمەن، وزگە دە تاراپتارمەن بەلسەندى كەلىسسوز جۇرگىزىلگەن. سونىمەن قاتار ەڭ باستى فاكتوردى دا ەسكەرۋ كەرەك. ول – «اقىلى جول جۇيەسى» ەنگىزىلگەن ەلدەردىڭ شاھارداعى قوعامدىق كولىك ماسەلەسىن تولىققاندى شەشۋى. ال ءبىز مۇنداي جەتىستىكپەن ماقتانا الامىز با؟

“The Qazaq Times”