Almatı – jıl sayın halıq sanı ösip, aumağı kün sanap keñeyip kele jatqan alıp şahar. Halıq köp jerde qozğalıstıñ da auırlaytını belgili. Kölik keptelisi – şahar basşılığı şeşe almay kele jatqan kürmeuli mäsele bolıp twr. Biıl jazda köptegen köşeler jöndeldi. Mwnısı quantarlıq. Biraq birneşe mekemege qarastı aumaqtardıñ asfal'ti sürilip, onıñ orınına tas taqtayşalar töselgen. Söytip, biraz kölik twraqtarı da joğalıp ketti. Bwl ärine, öz kezeginde keptelis sanın arttırdı. Qala bastıqtarı bolsa, bwl mäseleni şeşu üşin jantalasıp jatırmız degendi añğartadı. Sol maqsatta Timiriyazev köşesindegi ayaldamalardıñ orının auıstırıp, qozğalıs bağıttarın özgertken. Biraq osı özgeriske riza bolğan kölik jürgizuşilerin az bayqadıq. Kimmen pikirlessek te, barlığı «Timiriyazev köşesiniñ boyımen jürgimiz kelmey qaldı. Tım tarıltıp jiberdi. Äri attap bassañ – beynebaqılau» dep şağınadı. Al qala basşılığı «osı arqılı qoğamdıq kölikti damıtamız» dep miz baqpaydı.

Bwl turalı Mwrat Şakuov esimdi jeli qoldanuşısı da pikir bildirgen.

«Qaptağan kamera ne üşin kerek? Qanşama elde bolıp jürmin, biraq bizderdegidey kameralardı körmedim. Qala emes, zonada jürgen sekildimiz. Tölep otırğan salığımızdıñ ärbir artıq basqan millimetr üşin bizge ayıppwl jazatın kamerağa şığındalğanın qalamaymın. Odan da jayau jürginşiler jolağın jaraqtandırsın, bağdarşamdar ornatsın, jarıq jaqsın. Parkingter salğan bolsa, köşede twrğan kölik te azayar edi. Al qazir meylinşe ayıppwldı köp öndirip alu üşin ğana jwmıstar istelip jatır. Kim-kimge jwmıs istep jatqanın tüsinu qiın: ükimet halıq üşin be, älde halıq ükimet üşin be?» dep jazadı ol.

Negizi, Almatı joldarın aqılı etu bastaması Baybek kelgeli, sonau 2015 jılı köterilgen. Sol kezdiñ özinde Sain köşesin, Şığıs aynalma jolı men Äl-Farabi dañğılın aqılı etu josparda bar delinetin. Äli sol qaueset tarap keledi. Alayda mwnday bastamamen «Jol qozğalısı qauipsizdigi qauımdastığınıñ» basşısı Arsen Şakuov kelispeydi.

«Eger aytılıp otırğan qala aumaqtarın aqılı etip tastaytın bolsa, mäsele tığırıqqa şındap tirelmekşi. YAğni, adamdar Şığıs aynalma jolımen azıraq jüredi de, kölikter tasqını qala işine qaray ağıladı. Al qalanıñ işi onsız da kölikke tığındalıp twradı» deydi ol.

Biraq qala basşılığınıñ bwl ideyadan bas tartar türi bayqalmaydı. 2016 jılğı mälimdemesinde qala äkimdigi megapolistiñ jekelegen aymaqtarın aqılı qılu – wtımdı şeşim degen edi:

«Osı sayasattı jürgizu arqılı qalanı jeke kölikterden tazartıp, adamdardı qoğamdıq kölikterge otırğızudı qolğa alamız. Ol jerde eşqanday qorşau bolmaydı. Aqılı joldı şlagbaumı bar arnaulı jol dep tüsinbeu kerek. Tek ol jerde kölikterdi esepteuiş qwrılğı ornatıladı» degen edi qala äkiminiñ sol kezdegi orınbasarı YUriy Il'in.

Qalağa künine audandar men auıldardan birneşe avtobus jäne jeke transporttardıñ keletini ras. Sebebi, twrğındardıñ köpşiligi Almatı qalasındağı jwmıstarına qatınap isteydi. Al qalalıq jolauşılar transportı jäne avtomobil' joldarı basqarmasınıñ basşısı Erlan Ädilov qalağa kirudi aqılı qılu däl qazir qarastırılıp jatqan joq dep mälimdegen. Jaqında ğana.

«Qalanıñ şet jağınan keletin kölikter üşin qalağa kirudi aqılı etu däl qazirgi sätte qarastırılıp jatqan joq. Alayda halıqaralıq täjiribeni eskere otırıp, qaladağı kölik ağının retteu üşin jäne jeke transporttı azaytu maqsatında qala joldarın aqılı etu mäselesi qarastıruğa twrarlıq».

Ädilovtiñ ä degennen ne aytqısı kelgenin tüsinu qiın. Qalağa kiru joldarın aqılı etu kerek pe, joq pa? Tüsinuimizşe, bwl mäselege äkimdik däl qazir bas qatırıp otırğan joq. Biraq bas qatıruğa layıqtı problema-mıs. Solay. Sirä, äkimdik bwl jobanı qaşan pisirip, dayın qılğanşa halıqqa jariya etudiñ qajeti joq dep sanasa kerek. Öytkeni köptegen kölik jürgizuşileri bwl bastamağa narazı. Qazirgi tañdağı mälimet boyınşa kün sayın Almatıda 500 mıñ avtokölik qozğaladı. Onıñ 200 mıñı – qala sırtındağı aymaqtardan keletinder.

Al Almatı oblısında twratın jeke kölik jürgizuşisi Nwrtas Temirbaevtıñ (atı-jöni özgertildi) aytuınşa, aqılı jol jasaudıñ astarında mülde basqa ambiciya bwğıp jatqan körinedi.

«Qalamız Europa elderi siyaqtı bolsa bir säri. Käri qwrlıqtağıday standartqa jetu üşin bizge äli köp uaqıt kerek. Bälkim, ol on jıl, bälkim jiırma jıl. Bwl jerde äkimdik halıqtı eki tapqa bölip twr. Biri – aq, biri – qara degen siyaqtı. Sonda Almatıda twrğan adamdar bizden artıq bolğanı ma? Oblıstan keletin kölikterge aqşa töletip, keptelisti azaytamız deu beker äñgime. Keptelisti ketiruge şındap kirisetin bolsa, qanşama aynalma joldar men köpirler saluğa boladı. Kerek bolatın bolsa köpirdiñ üstine köpir salsın. Joldı keñeytsin. Tiimdi erejeler qabıldasın. Metronı sozsın» deydi kölik jürgizuşisi.

Älemdik täjiribeni alıp qarasaq, aqılı jol jüyesin engizgen birneşe qalalar tilge oraladı. Olar – London, Mäskeu, Stokgol'm, Singapur, tağı basqa. Alayda köptegen sarapşılardıñ boljauınşa, äleumet mwnday özgeriske birden dayın bolmaydı. Ras. Onıñ üstinde Qazaqstanda. Osı äñgime şıqqalı beri «bir küni auanı da satatın şığar» degen sıñayda pikir aytıp jatqandar barşılıq. Jäne olarmen tübegeyli kelispey qoyu tağı bolmaydı. (Bizdiñ el qazir kez kelgen jolmen aqşa jasauğa şındap kiristi)

Aqılı jol degende London men Stokgol'mdi mısal ete jönelemiz. Biraq olar qalay engizdi? Engizemin degenşe birneşe jıl tınımsız mäseleni jan-jaqtı talqıladı. Stokgol'mde tipti osı şarua üşin bükil halıqtıq referendum jasaldı. Bilik halıqqa aqılı joldıñ ne üşin kerek ekenin tüsindirgen. Bwl – tipti de ügitteu emes: oppoziciyamen, äleumettik qızmen ökilderimen, özge de taraptarmen belsendi kelissöz jürgizilgen. Sonımen qatar eñ bastı faktordı da eskeru kerek. Ol – «aqılı jol jüyesi» engizilgen elderdiñ şahardağı qoğamdıq kölik mäselesin tolıqqandı şeşui. Al biz mwnday jetistikpen maqtana alamız ba?

“The Qazaq Times”