بۇگىن الماتى قالاسىندا قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قالەتاەۆ پەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى زاۋىتبەك تۇرىسبەك ازاماتتىق بەلسەندىلەرمەن كەزدەسىپ، قىتايداعى قازاق ماسەلەسى، ەلگە كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ جاي-كۇيى جونىندە پىكىر الماستى. مينيستر مىرزانىڭ سوزىنشە، بۇل كەزدەسۋ جاڭادان قۇرىلعان «وتانداستار» قورىنىڭ الداعى ۋاقىتتاعى جۇمىس باعىتىن انىقتاۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان جانە جيىنعا قاتىسقان ازاماتتىق بەلسەندىلەر مەن جۋرناليستەردىڭ ۇسىنىستارى مەن تالاپ، تىلەكتەرى الداعى ۋاقىتتا ارنايى جول كارتاسى بولىپ قابىلدانادى.

فوتو: QT

ساياساتكەر، دوس كوشىم: « قىتايداعى ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءبىرىنشى ۇسىنىس، بۇل تەك قازاقتاردىڭ باسىنا ءتۇسىپ جاتقان دۇنيە ەمەس. بۇل سول جەردەگى از ۇلتتاردىڭ بارلىعىنىڭ باسىنا ءتۇسىپ جاتىر. مەنىڭ ويىمشا، مينيسترلىكتەر سول جەردە قىسىم كورىپ جاتقان قىرعىزدارعا، موڭعولدارعا، وزبەكتەرگە ولاردىڭ مەملەكەتتەرى قانداي ءىس-ارەكەت جاساپ جاتىر سونى انىقتاۋى كەرەك. قازىر قازاقستان دۇرلىگىپ جاتىر. بۇعان مەملەكەت ارالاسا باستادى.  دال وسىنداي جاعدايعا كورشى قىرعىزستان قالاي قاراپ، وعان قانداي شەشىمدەر قابىلداپ جاتىر؟ سۋار-داعى جاعدايدى ەكى-ءۇش مەملەكەت بىرىگىپ كوتەرسە كوبىرەك اسەر بەرەر ەدى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان وسى ماسەلەگە بايلانىستى كورشى مەملەكەتتەرمەن بايلانىس ورناتىپ، ولاردىڭ نە ىستەپ جاتقانىن بىلسەك. ەكىنشى ماسەلە، زەينەتاقى ماسەلەسى. كەزىندە ءۇش جىلداي زەينەتاقىنى قازاقستاننان الۋ مۇمكىندىگى بولعان. قازىر كوبىسى زەينەتاقى الۋعا بارىپ ۇستالىپ جاتقان كورىنەدى. سول سەبەپتى زەينەتاقى ماسەلەسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شەشۋدى ارنايى قاراۋ قاجەت. ءۇشىنشى ماسەلە، بۇل قازاقستانعا قايتقىسى كەلەتىن ازاماتتارعا بايلانىستى قىتاي بيلىگىمەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن دۇرىس شىعار.  

فوتو: QT

«جەبەۋ» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى، ءومارالى عادىلبەك: جالپى، قىتاي ساياساتىندا كوپ دۇنيە جەكە بايلانىس ارقىلى شەشىلەدى. سول سەبەپتى ءبىرىنشى ۇسىنىسىمىز قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ. ءبىز بىلتىردان بەرى قازاقتىڭ داۋىن حالىقارلىق داۋعا اينالدىرماۋ جونىندە ايتىپ كەلەمىز. بۇنى ەكى ەلدىڭ پارلامەنتى ارقىلى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى شەشسەك وتە دۇرىس بولار ەدى.

فوتو: QT

جۋرناليست، ەسەنگۇل كاپقىزى: ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە، تۇراقتى تىركەۋ ماسەلەسى. كوپ ادامداردىڭ قۇجاتتارىنىڭ بىتپەي قالۋى ءدال وسى تۇراقتى تىركەۋدىڭ بولماۋى. 2000 جىلدارمەن سالىستىرعاندا قازىر بىزدە قۇجاتتانۋ وتە قيىنعا اينالدى. 2000 جىلدارى ەكى اي ىشىندە ەشقانداي ىقتيارحاتسىز ازاماتتىق بەرەتىن. قازىر ءبىرىنشى ىقتيارحاتتى بەرەدى، سوسىن بارىپ ازاماتتىق بەرەدى. وسى تۇراقتى تىركەۋ ماسەلەسىن بارلىعىمىز بىرىگىپ شەشسەك. سوسىن ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى ماسەلەلەر جونىندە ايتساق. قازىر بۇرىنعىداي ەتنيكالىق قازاقتارعا ستۋدەنتتىك ۆيزا بەرىلمەيدى. بۇگىندە كوپتەگەن بالالار وسى پروبلەمامەن بەتپە-بەت كەلىپ ءجۇر. بۇرىن شەتەلدىك قازاقتارعا ماگيستراتۋراعا تەگىن تاپسىرۋعا مۇمكىندىگى بار بولاتىن. بۇنى ءماسىموۆ ۇكىمەتى كەزىندە الىپ تاستادى. وسىنى ءبىلىم زاڭىنا قايتا ەنگىزسەك.

فوتو: QT

ساياساتتانۋشى، راسۋل جۇمالى: قازىر بەيجىڭ قازاقستاندا قىتايعا قارسى ناۋقاننىڭ باستالىپ كەتكەنىنە الاڭداپ وتىر. ولاردا بۇل ماسەلەنى باسۋعا تىرىسىپ وتىر. بالكىم بۇل بولاشاقتا باسەڭدەيتىندە شىعار. بىراق قىتايلاندىرۋ ساياساتى الداعى ۋاقىتتا كۇشەيەتىن بولادى. سوندىقتان سول قىسىمدى سالدە بولسا شەگەرۋ، ازايتۋ تۇرعىسىندا حالىق ديپلوماتياسى سياقتى تەتىكتەردى پايدالانساق. ەندى قۇجات ماسەلەسىنە كەلسەك. قازىر اسىرەسە قىتايدان كەلگەن قازاقتار قۇجات ماسەلەسىندە وزدەرى شەشۋگە ءماجبۇر. كەزىندە گەرمانيا نەمىستەردى ەلىنە اپاراردا الماتىدا باسقا قالالاردا نەمىس ۇيلەرىن اشقان. ولار وسى جەردە نەمىستەردىڭ قۇجاتتارىن جيناپ، ءتىل كۋرستارىن اشىپ بارلىعىن دايىنداعان. سول سياقتى بىزدە قىتايدان كەلەم دەۋشىلەردىڭ قۇجاتتارىن جيناپ، جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەسەك.

فوتو: QT

«ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، جەڭىس تۇركيا: قازىر قىتايدا ەكى ميلليون قازاق بار. ال جالپى الەمدە بەس ميلليونعا جۋىق قازاق ءجۇر. بۇل قازاقتىڭ بولىنبەيتىن ءبىر بولشەگى. ول تاعدىر. بۇل قازاقستاننىڭ جاعدايىمەن تىكەلەي بايلانىستى. قازىر قىتايدا ءجۇرىپ جاتقان دۇنيە ۇلكەن ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى. كوپ جىل بۇرىن بۇل ساياسات تيبەت مەن ۇيعىرلاردا ءجۇردى. ەندى بۇل قازاقتارعا كەلدى. قىتايداعى ەلۋگە جۋىق ۇلتتىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن ساقتاپ وتىرعان وسى ءۇش ۇلت. بۇل ساياسات جونىندە مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى مەكەمەلەر جۇمىس ىستەسە. قىتايعا جۇمساق ساياسات وتپەيدى. كەيبىر جەرلەردە ءوز پرينتسىپىڭدە تۇرۋ كەرەك. قازىر قازاقستاندا ەتنيكالىق قازاقتار مەن ميگرانتتارعا قويىلاتىن زاڭنامالار ارالاسىپ كەتكەن. نەگىزىندە شەتتەن كەلگەن قازاقتارعا بولەك قاراۋ كەرەك.

فوتو: QT

«قازبىلىم» ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، اياتجان احمەتجانۇلى: ءبىزدىڭ ىشكى زاڭنامالارعا بايلانىستى كەلگەن قانداستاردىڭ بالالارىن ءار ءتۇرلى وقۋ ورىندارىنا وقىتا الماۋ جاعدايى وتە كوپ. ورتا بىلىمگە كەلەتىن بولساق. بۇندا مەكتەپتىڭ تىركەلگەن ءوزىنىڭ ميكرو ۋچاسكەسى دەگەن دۇنيە بار. كەلگەن قانداستىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋىنا ءۇش اي ۋاقىت كەتەدى. ال بالانى مەكتەپكە المايدى. بۇنىڭ ارتى جەمقورلىققا ءتىپتى كەيبىر وڭىرلەردە تۇراقتى بيزنەسكە اينالىپ كەتتى.

فوتو: QT

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ باس حاتشىسى، راحىم ايىپۇلى: كوشى-قوننىڭ باعى ءبىراز جىلدان بەرى جانباي اق قويدى. جانباي اق قوياتىن سەبەبى ءبىراز قۇقىقتىق كەدەرگىلەر بولدى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ورالماندارعا ءتورت جىلدان كەيىن ازاماتتىق بەرەمىز دەدىك. وندان كەيىن ولاردى سولتۇستىك وبلىستارعا ياعني ارنايى وبلىستارعا عانا جىبەرەمىز دەدىك. ادامداردىڭ بارلىعىن پاتريوتتىق سەزىممەن سولتۇستىككە اپارۋعا بولمايدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن "نۇرلى كوش" دەگەن باعدارلاما بولعان. سوندا ورالمانداردى «ۇلتتىق جانە ايماقتىق كوشباسشى قالالاردىڭ ماڭايىنا توپتاستىرۋ» دەگەن تارماق بولعان. ولاردى بوساپ قالعان اۋىلدارعا جىبەرۋ كەرەك دەگەنمەن كەلىسۋ قيىن.

جينالىس قورتىندىسى بويىنشا وسى جانە باسقا ايتىلعان ۇسىنىس تىلەكتەر بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمعا جينالىپ ارنايى جول كارتاسى نەگىزىندە مينيسترلىككە جانە قۇزىرلى ورىندارعا جىبەرىلەتىن بولىپ شەشىلدى.

"The Qazaq Times"