قازاقستان مەن جاپونيانىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. «كۇنشىعىس ەلىنىڭ» مəدەنيەتىندە ءدəستۇرلى جəنە يننوۆاتسيالىق اسپەكت باسىم. الەم بويىنشا جاپون ءتىلىن ءجۇز قىرىق ميلليوننان استام ادام ەركىن مەڭگەرگەن. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 18 ميلليون تۇرعىننىڭ قانشاسى انا تىلىندە جەتىك سويلەيدى ؟ – بۇل جاعى بەيمالىم.

ورتا عاسىردا جاپوندار ءوز مəدەنيەتىن قىتايعا قاراپ قالىپتاستىردى. ال بەرتىن كەلە، جەكە مەملەكەت رەتىندە نەگىزى قالانىپ، دەربەستىگىن ۇتىمدى پايدالاندى. ەجەلدە جاپون لينگۆيستيكاسى قىتاي، ەۋروپا جانە ءۇندى ءتىل بىلىمدەرىنىڭ قۇرساۋىندا بولعانمەن، ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراعان جوق. ياعني جاپون ءتىلى مەملەكەتتىك قانا ەمەس، ۇلتتىق دارەجەگە يە. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعان سوڭ، جاپون بيلىگى باتىس مəدەنيەتىنە سۇيەنبەي، ۇلتتىق مəدەنيەتىن əلەمگە بەلسەندى تۇردە تاراتۋعا كوشتى. جاۋاپتى شەشىم جانە سىندارلى ساياساتتىڭ ارقاسىندا ولار حالىقارالىق ارەناعا كوتەرىلدى. قازىرگى تاڭدا الەمدىك ۇردىسكە يە «گلوباليزاتسيا» تەرمينى جاپوندار ءۇشىن تاڭسىق ەمەس. ولار ءۇشىن گلوباليزاتسيا اتاۋى «لوكاليزاتسيا» ۇعىمىمەن ەگىز: ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە ارەكەت ەتۋ جانە وزگە ەلگە ىقپالىن كۇشەيتۋ. مۇنداي جۇيە بيلىك پەن ءبىلىم سالاسىندا عانا شەكتەلمەيدى. «اساحي سيمبۋن»، «يوميۋري سيمبۋن»، «Japan times»، «Tokio TV» سىندى باق قۇرالدارى مەن اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ باعدارلامالارىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتار انىق سيپاتقا يە بولعاندىقتان، تۋعان ءتىل تۇعىرىنان تۇسپەيدى. سونداي-اق، حح عاسىردا الەمدە بەلەڭ العان باتىستىق، ەۋروپاتسەنتريستىك «مودەرنيزاتسيا» كەزەڭى اياقتالىپ، جاپونيا جاڭا «مəدەني كەزەڭ»-گە اياق باستى. ءار ءساتتى ءجوندى جۇزەگە اسىرا بىلەتىن جاپوندار ونەردىڭ ءتۇپ تامىرى – پوپ-مادەنيەتتى جانە مەديا-ونەردى تاراتۋعا كوپ كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. ولاردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا، مادەنيەت – كوزگە كورىنبەيتىن رۋح. ال پوپ-مادەنيەت – جاپون تانىمىن عالامدىق دەڭگەيگە جەتكىزەتىن بىردەن-ءبىر قۇرال. ونى شىن سەزىنىپ، موتيۆاتسيا الۋ كەرەك. مەديا-ونەردى دامىتۋ – جاڭا زامان تالابىنا ساي جۇرگىزىلەدى. كەي ەلدەردە ەكونوميكالىق ءۇردىس قالىپتاسقانمەن، مەديا مادەنيەت تۇسىنىگى تاڭسىق. ال جاپوندار ءىس-ارەكەت پەن اقىل-ويدىڭ ۇيلەسىمدىلىگىنەن تەحنيكالىق رەۆوليۋتسيا عانا ەمەس، ەتيكا-ەستەتيكالىق ءتالىم، مادەنيەتتە رەزونانس تۋعىزىپ ۇلگەردى. اتا-بابا ءداستۇرىن كەيىنگىگە ەۆوليۋتسيالىق جولمەن قالدىرۋ – مەملەكەت ءيميدجىنىڭ قالىپتاسىپ، عالامدىق دامۋعا جول باستايدى. دەمەك، كونە تاريحتى تانىتىپ، ونەردى ورگە شىعارۋ ارقىلى «ۇلتتىق كود»-تى رەگرەسسىز ساقتاۋعا بولادى.

جاپونيانىڭ تۇعىرلى ءتىل، جۇيەلى زاڭ مەن ءماندى مادەني ساياساتى عانا ەمەس، رۋحاني بايلىعى دا ۇلگى الارلىق دەڭگەيدە. جاپوندار جەمقورلىقتى جۇگەندەگەن حالىق رەتىندە الەمگە بەلگىلى. «مۇسىلمان ەلمىز» دەگەن حالىقتاردا دامىعان ۇرلىق-قارلىق، جەمقورلىق، زورلىق-زومبىلىق سىندى ادامگەرشىلىككە جات ادەتتەر مۇندا اتىمەن جوق. جاپون تانىم-تۇسىنىگىندەگى سينتويزم جانە بۋدديزم فيلوسوفياسى بويىنشا، ادام بالاسى «اق قاعاز»-داي بولۋى ءتيىس. پالساپالىق تۇرعىدا، بۋدديزمدەگى نەگىزگى اقيقات: ادام جانىن جاماندىققا اكەلەتىن دۇنيە – ونىڭ قاتە كوزقاراسى، ارام وي جانە دۇنيەقورلىق. اتالعان قاسيەتتەردەن ارىلۋ ارقىلى ادام جارقىن ءومىر سۇرە الادى. ءتىلدى دارىپتەۋ ءوز الدىنا، مۇندا جىمقىرۋ ورىن الماس ءۇشىن بىرنەشە قاعيدالار قاراستىرىلعان. ماسەلەن، جاپوندار تەك قازاققا ءتان «بالانى جاستان» ۇستانىمىنىڭ ۇستىنىن قاشىرماي، تاريحي جىر-داستاندار ارقىلى ادامگەرشىلىك، باتىرلىق ۇعىمدارىن قالىپتاستىرادى. ەكىنشىدەن، مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ارنايى ساباقتار وتكىزىپ، زاڭ جوبالارىمەن تانىستىرادى. ەرتەدەگى سامۋرايلاردىڭ ار-وجدان كودەكسى تۇپنۇسقاسىندا وقىتىلادى. بۇل رەتتە ءبىر قابىلدانعان زاڭعا وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلمەيتىندىگىن جانە بارلىق پەندە ءۇشىن زاڭ بىردەي ەكەنىن دە تىلگە تيەك ەتكەن ءجون. جاپوندار ءۇشىن باستاۋىش مەكتەپ – ءبىلىم الۋدىڭ نەگىزى. ياعني ءسابي كەزىنەن ىزگى قاسيەتتەردى ۇعىنىپ وسكەن بالا، ءدارىس كەزىندە نەگىزگى قاعيدالاردى بويعا سىڭىرەدى. ۇشىنشىدەن، ەرەسەك جاپونداردا «قوعامعا قىزمەت» تۇسىنىگى بار. بۇل دەگەنىمىز – «ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن» دەپ ۇرانداۋ. دەمەك، جاپونيادا ەڭبەكتەگەننەن ەڭكەيگەنگە دەيىن ۇلتتىق تۇرعىدا رۋحاني ءتالىم-تاربيە بەرۋ ماسەلەسىنە ءجىتى كوڭىل بولىنەدى. بۇل ەلدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – ازيا حالىقتارى ءۇشىن ەتالون دەسەك تە بولادى.

    جاپونيا جاھاندانۋ كەزەڭىندە گوموگەنيزاتسياعا ياعني تۇلعالىق وزگەرىسكە ۇشىراماي، ديناميكالىق تۇردە جان-جاقتى دامىدى. ولار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق مانگا، انيمە جəنە ۆيدەو-ويىندارى ارقىلى شەت حالىقتارىنىڭ نازارىن اۋدارىپ كەلەدى. جاپون جاستارى باسقا تىلگە قىزىعۋشىلىق تانىتقانمەن، وزگەنىڭ تىلىمەن ويلامايدى. تۋعان تىلىندە ويلاپ، ەلىنە قىزمەت ەتەدى. ياعني بۇل – زاڭنىڭ جۇيەلىلىگى مەن ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردىڭ جوعارى ەكەندىگىن جəنە تەمىردەي ءتəرتىپتىڭ ۇستەمدىگىن بىلدىرسە كەرەك ء(تəرتىپ ديكتاتۋرالىق جولمەن ەمەس، ادامگەرشىلىك، رۋحاني جولدارمەن قالىپتاسادى). ءبىر ارتىقشىلىعى، جاپونيا بيلىگى جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن قاتار، شەتتەن كەلگەن قوناق، كەلىمسەكتەرگە جاپون ءتىلىن مەڭگەرۋدى مىندەتتەيدى. مۇنداعى جۇيەدە ىشكى جəنە سىرتقى مəدەني ساياسات وتە قارقىندى دامىعان. ەكى ساياساتتا دا جاپوندار «جۇمساق كۇش» (soft power) پايدالانادى. ياعني ەش قارۋ-جاراقسىز ەل مəدەنيەتىن əلەمگە تانىتۋ. مىسالى، 2001 جىلى قابىلدانعان «مادەنيەت پەن ونەردى تاراتۋ تۋرالى» زاڭ ارقىلى əدەبي، تاريحي ەسكەرتكىشتەرىن دəرىپتەپ كەلەدى. تاياۋ شىعىستاعى ەلدەردە، ءسۇريادا دامىعان مەملەكەتتەر تاراپىنان ءجيى ورىن الاتىن قارۋلى قاقتىعىستار كەشەگى كەزەڭدە قالىپ قويدى. جاھاندانۋدىڭ جاڭا تالابىنا ساي، «سۋىق سوعىس» ۇعىمى تاريح قويناۋىنا كەتىپ، «جۇمساق كۇش»-كە داعدىلانعان ءجون. بۇل جونىندە ساميۋەل حانتينگتون ءوزىنىڭ «وركەنيەتتەر قاقتىعىسى» ەڭبەگىندە اتاپ كورسەتكەن بولاتىن: سىرتقى كۇشتىڭ اسەرىنسىز مادەني، رۋحاني، جاپوندارشا ايتساق، «كوزگە كورىنبەيتىن رۋح» ارقىلى وزگە ەلدى جاۋلاپ، ساناسىنا ءوز تاريحىن ءسىڭدىرۋ. وسىنداي جولدار ارقىلى دا «ءۇنسىز باعىندىرۋ» ساياساتىن جۇرگىزۋگە بولادى. ءسوزىمىزدىڭ جارقىن مىسالى: بەلگىلى جازۋشى بەرنارد شوۋدان «ءسىز چەح بولا تۇرا، نەلىكتەن اعىلشىن تىلىندە جازاسىز؟» - دەپ سۇراعاندا، ول «اعىلشىندار مەنىڭ ەلىمدى جاۋلادى، ەندى مەن ءوز تۋىندىلارىم ارقىلى اعىلشىن حالقىن جاۋلايمىن!» - دەپ جاۋاپ بەرگەن. دەمەك، جوعارىدا ايتىلعان جاپونيا جۇيەسىنىڭ ىقپالى بۇگىندە وراسان. زامان تالابىنا ساي.

«كۇنشىعىس ەلىندەگى» 5 ارتىقشىلىق:
1. تۋعان ءتىلدىڭ ۇستەمدىگى;
2. كونە مəدەنيەتتىڭ (پوپ-مادەنيەت) ۇمىت قالماۋى:
3. ۇلتتىق كودتى ساقتاۋ;
4. مەملەكەتتىك بەدەلدى ارتتىرۋ;
5. مەديا-ونەردىڭ دامۋى.

بايقاعانىمىزداي، جاپونيا تەحنيكالىق دəۋىرلەۋ عانا ەمەس، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردىڭ ساقتالۋى ارقىلى دا جاندانىپ كەلەدى. ال ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دەڭگەيى ايتپاساق تا بەلگىلى. بۇگىندە مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ماقساتى – جاپون ءتىلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە جەتكىزۋ. الداعى ۋاقىتتا اعىلشىن تىلىمەن قاتار جاپون ءتىلىن مەڭگەرۋ مىندەتتى بولسا، ەش تاڭقالمايمىز. سەبەبى، جوعارىدا كورسەتىلگەن ارتىقشىلىقتارعا ساي كەلەشەكتە جاپونيا «ۇلى دەرجاۆا» بولۋعا شىن لايىق.
ەلىكتەۋدە دەس بەرمەيتىن وزگە قوعام، ۇندەمەي ۇلكەن ءىس تىندىراتىن مەملەكەتتەردىڭ جاقسىسىن ۇيرەنە الا ما؟ بۇل – ۋاقىت ەنشىسىندە.

"The Qazaq Times"